Katalog

GÜNEŞ VE SAĞLIK Güneş ve deri kanseri riski Ultraviyole ışınlarını doğrudan ve uzun süreli derinize almayın! Ozon tabakasındaki her %10 oranında azalmanın, deri kanseri görülme sıklığında % 40 civarında bir artışa neden olacağı öngörülmekte. Prof Dr Rana AnadoluBrasie, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, anadolu@medicine.ankara.edu.tr D eri kanseri toplumda en sık görülen kanser cinsidir. Her üç kanser olgusundan biri deri kanseridir ve yılda 2 3 milyonun üstünde yeni deri kanseri olgusu gelişmesi bekleniyor. Her beş kişiden biri yaşamı boyunca herhangi bir zamanda deri kanseri geliştiriyor. Deri kanserleri bu denli sık görülmelerine karşın, erken tanı ve uygun tedavi ile tam olarak şifa sağlanabilen tümörlerdir. Deri kanseri oluşumu Ultraviyole (UV) ışınlarından korunarak yada derideki UV hasarı geri dönüştürülerek önlenebilmektedir. DERİ KANSERİ RİSKİ Deri kanserlerinin 2/3'si güneş gören vücut bölgelerinde ortaya çıkmakta ve erken deri yaşlanması, ince kırışıklıklar, kılcal damar çatlamaları ve güneş lekeleri gibi UV hasarı Resim 1 Melanom melanosit kökenli kötü huylu bulguları ile birlikderi tümörü te gözlenmektedir. Derinin rengini veren melanin pigmenti, güneş ışığını süzen ve hücre nüvesini koruyan bir işlev görür. Bu bağlamda, açık tenli kişiler ve beyaz ırk deri kanseri açısından koyu tenli kişiler ve siyah ırka göre 10 kat daha fazla risk taşır. Öte yandan, sanayileşme, küresel ısınma ve kirlilik nedeni ile yer küreyi saran stratosferik koruyucu ozon tabakası incelmiş ve hatta, Antartika üzerinde olduğu gibi yer yer kaybolmuştur. (Resim 6) Ozon tabakası, UV ışınlarını süzen küresel bir güneşten koruyucu gibi işlev görür. Bu açıdan ozon deliği zararlı UV ışınlarının kontrolsüz biçimde yer yüzüne ulaşmasına yol açarak deri kanserlerinin aşağıda belirttiğimiz her iki tipinin de görülme sıklığını artırıyor. Ozon tabakasındaki her %10 oranında azalmanın, deri kanseri görülme sıklığında % 40 civarında bir artışa neden olacağı öngörülmekte. Deri kanserleri Melanom ve Melanomdışı deri kanserleri olmak üzere başlıca iki tiptedir. Birinci grupta yer alan melanom, derinin pigment yapan hücreleri olan melanositlerin kötü huylu tümörüdür. Bu deri kanseri tipi normal deri üzerinden yada pigmentli benler üzerinden gelişir. (Resim 1) Melanoma, kötü huylu tümörler içinde biyolojik davranış biçimi açısından en agresif tümörlerden biri sayılır. Gelişen tıbbi tanı ve tedavi yöntemlerine karşın, son otuz yılda Melanoma'dan ölüm oranında artış % 50. Resim 4 Solar UV ışını deri hucrelerinde DNA hasarı yaparak deri kanserine neden olur uzantılarını Resim 5 Alt dudakta yassı hücreli deri kanseri içlerindeki pigment yüklü melanozomlar ile birlikte fagosite ederek pigmentlenirler. Keratinosit içinde hücre nüvesinin üst kısmında bir şemsiye gibi dizilen pigmentli melanofagolizozom komplekslerine keratinosit mikroparasolü denir. Bu mikroskopik pigment şemsiyesi her bir hücre nüvesini ve içindeki genetik materyali UV hasarından koruyan bir doğal güneş şemsiyesi görevi görür. UV HASARI UV (Ultraviyole) ışını sonucu bozulan hücre DNA'sı, onkogen aktivasyonu, P53 gibi tümör baskılayan genlerde mutasyonlar, bağışıklık sisteminde baskılanma ve oksidatif stress bilinen deri kanseri gelişim meka Resim 6: Antarktika üstündeki nizmalarının başlıcala ozon deliğinin uzaydan görünümü NASA 2000 rıdır. Özellikle 290320 nm dalga boyundaki UV B ışınları hücre nüvesindeki DNA zincirinde timidine bölgesinde kırıklar yaparak genetik materyali bozar ve kontrolsüz hücre çoğalmasına giden yolu başlatır. Öte yandan normalde hasarlı hücreleri apoptozis (programlı hücre ölümü) ile temizleyen P53 gibi kontrol edici genlerin de bozukluğa uğraması, DNA hasarlı hücrelerin dokuda kalarak çoğalmasına neden olmaktadır. İkinci grup deri kanseri, melanom dışı deri kanserleridir. Populasyonda son derece sık olarak ortaya çıkar. Bu tipteki deri kanseri üst tabakalardaki keratinosit adı verilen deri hücrelerinden gelişir. En sık görülen formları; Bazal hücreli karsinom ve Yassı hücreli karsinom dur. (Resim 5) Kaynaklar: 1) www.cancer.gov; 2) www.who.int/skincancer; 3) www.visibleearth.nasa.gov; 4) Oikarinen A et al. Int J Circumpolar Health. 2000, 59;526; 5) Lin J et al. Nature 2007,445;84350; 6) Byers R et al. J Invest Dermatol 2007,127;173644. MELANOSİT: Melanositler, derinin rengini veren ana komponent olan melanin pigmentini sentezleyen hücrelerdir. Bu hücreler ana karnındaki embryoda, nöral yarık bölgesinden çoğalarak deriye göç ederler. Bu hücrelerin gelişimsel olarak nöral kökenli oluşunun bir göstergesi de tıpkı beyindeki glia hücrelerinde olduğu gibi dendritlerinin olmasıdır. Dendritik uzantılar, hücrede ağaç dallanmasına benzer ince uzun çıkıntılardır. (Resim 2). Melanosit hücresinde melanozom adı verilen ve içinde melanin pigmenti sentezlenen granüler yapılar bulunur. Resim 2 kahve rengi melanin pigmenti içeren dendritik uzantılı melanosit hüccresi; fotomikrograf: R. AnadoluBrasie KERATİNOSİT MİKROPARASOLÜ Normal deride, epidermis adı verilen üst tabakada bulunan melanositler derinin rengini veren melanin pigmenti yolu ile deri hücre nüveleri üzerine pigmentten bir şemsiye açarak DNA'yı UV hasarından korur. (Resim 3) Derinin en üst tabakası olan epidermisi oluşturan hücreler Keratinositlerdir. Keratinositler, melanosit Resim 3 Deri hücresi üzerinde kahverengi granüller seklinde koruyucu melanin pigmenti; fotomikrograf: R AnadoluBrasie CBT 1060 / 10 13 Temmuz 2007 Sivas Valisi’ne açık mektup 3. Bütün dışa açık taş oyma bezemeler gibi erozyona tabi olan bu bezemeye de, tıpkı bir özgün heykelde olduğu gibi restore etmek için dokunulamaz. Çünkü tekrar eden, birbirine benzeyen hiçbir öğesi yoktur. Bir sanatçının özgün yapıtı, tekrar edilemez. Başka bir deyimle restore edilemez, onun için ya müzeye kaldırılır ya da hava etkilerinden korunur. 4. Yapıya ilişkin diğer restorasyon önerileri bu olgudan farklı nitelikte olmakla birlikte, tümel bir strüktürel analiz yapılmadan, akla geldiği gibi yapılamaz. 5. Yeraltı suyu, heyelan, deprem, ya da şimdi yapıldığı gibi gereksiz yükleme gibi nedenler hem yapının tümü, hem de bezemeler için de tehlikelidir. 6. Bütün olumsuz gelişmelere karşı, herhangi bir inşaattan önce, yapının tümünü askıya almanız, dijital rölövesini ve belgelemesini tamamlamanız ge rekir. Bütün uzuvları hastalanmış bir vücuda aspirin tedavisi yaptırıp, şapka giydiren üfürükçülere Türkiye'nin en büyük anıtı teslim mi ediliyor? Türkiye'de eğitimin zavallılığı, uzmanla uzmansı kargaşasını yarattığı için, önce yapıyı koruma altına alınız. Yıkılıp, erozyona uğramadan modern yöntemlerle belgeleyiniz. Ve namuslu mühendisler bularak yapıyı kısmi bir yıkılma tehlikesine karşı emniyete aldırınız.