Katalog

Akademik yaşamda kadınlar artıyor Türkiye ve dünyadaki üniversitelerin mühendislik ve fen bilimleri ile özellikle yerbilimleri bölümlerinde çalışan kadın akademisyenlerin mevcut durumu. Nilgün Okay, İTÜ Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü ve Maden Fakültesi, okayn@itu.edu.tr Türkiye’de Mühendislik ve Fen Bilimleri bölümlerinde kadın akademisyen T CBT 1042/7 9 Mart 2007 ellilere varan kız öğrencisi sayısı, akaürkiye’de üniversitelerin lisans ve lisansüstü demik basamaklardan yukarı doğru programlardaki kız öğrencilerin sayısı %45’lehızla azalıyor (Şekil 2). Lisanstan başre ulaştı (ÖSYM, 2006); aynı artış Avrupa ve layarak alt kadrolarda kadınerkek oranları azken, Amerikan üniversitelerinde (ETAN, 2000; NSF, üst kadrolara doğru giderek artıyor. Türk üniversite2004; WIS, 2005) ve benzer tablo kadın öğretim leri yerbilimleri bölümlerinde kadın öğretim elemaüyesi sayısında da görülüyor. Bir süredir Türkiye’nin nı oranı %24’dür. Avrupa Birliği ülkeleri arasında ve hatta dünyada Öte yandan kamu kurumları ve araştırma meroransal olarak en fazla öğretim üyesinin bulunduğu kezlerinde çalışan araştırmacı kadın ise %38; Yerbiülkelerden biri olduğu biliniyor (Loder, 1999). limleri bölümlerinde kadın profesör %9, doçent Bugün üniversitelerimizdeki yaklaşık 82 bin öğ%17, yardımcı doçent %22’dir. Amerikan yerbilimretim elemanın %40’ı kadındır. ÖSYM (20052006) leri bölümlerinde kadın öğretim üyesi %14 iken kaverilerine göre profesörlerin %27’si, doçent ve yarmu ve araştırma merkezlerinde çalışan kadın araştırdımcı doçentlerin %33’ü ve araştırma görevlilerinin macıların sayısı %12’ye kadar düşmektedir (Holmes %45’i kadındır. ve diğ., 2003). Halen dokuz Türk üniversitesi yerbiSon on yıl içinde açılan yeni üniversiteler ve bölimleri bölümlerinde hiç kadın öğretim elemanı yoklümlerle toplam akademisyen sayısı %46 arttı. Bu artur. Son on yıldır jeoloji bölümlerinde öğretim üyetışlar erkek akademisyen sayısında %33 civarında, si sayısındaki toplam artış %13, erkek akademisyenkadın öğretim elemanında ise %68’lere vardı. Erkeklerin artışı %8 iken kadın akademisyen artışı ise lerde en fazla doçentlik ve profesörlükte artış olur%36’lara vardı. Genel toplamda profesörler %80, doken, kadınlarda ise en fazla artış görülen kadrolar çentler %38, yardımcı doçentler %45 oranında arttı. yardımcı doçentlik ve araştırma göErkeklerde en fazla artış %70 ile revliliği. Kadınlar özellikle yardımcı profesörlük ve araştırma görevliliÜlkemiz kadın doçentlik kadrosunda %127’ye varan ğinde, kadınlarda ise en fazla artış artış gösterdi. akademisyenlerin yardımcı doçentlikte görülmekte. Yerbilimlerinde hem üniversite sayısı, gelişmiş KADIN MÜHENDİSLER hem de kamu araştırma merkezleülkelere kıyasla Türkiye’de fen bilimlerinde %36, rindeki kadın araştırmacıların daha oldukça iyi durumda. yerbilimlerinde %25 oranında kadın çok paleontoloji, atmosfer bilimleakademisyen bulunuyor. Mühendisri, sismoloji alanlarında, erkeklerin lik bölümlerinde ise kadın oranı %29 olurken ise arazi jeolojisi ağırlıklı ve mühendislik jeolojisi ABD’deki mühendislik bölümlerinde kadın akadealanlarında çalıştıkları görülüyor. Benzer bir dağılım misyen oranı %11’dir (ETAN, 2000; NSF, 2006). Amerikan üniversitelerinde de var. Kadınların en Türkiye’de üniversite dışında mesleklerinde çalışan fazla olduğu alanlarının başında jeokimya ve paleonve Odalara kayıtlı kadın mühendis 1975’ten 1995’e toloji geliyor (Holmes ve diğ., 2003). Ayrıca çok sakadar %7 den %12’e çıktığı tahmin edilmekte yıda kadın araştırmacının yeni araştırma alanlarına (Hersh, 2000). Batı ülkelerinde çalışan mühendis ve özellikle deniz bilimleri gibi disiplinlerarası çalışkadın için bu oranlar Norveç hariç (%25), oldukça malara kaydığı görülmekte. düşüktür (örneğin, İngiltere’de %1.5, Almanya’da %4 ve ABD’de %6 gibi, Hersh, 2000; Schiebinger, SONUÇ OLARAK 2002). 1. Türk üniversitelerinde kadın katılımının düZenginArslan (2002)’nın Türkiye’deki üniversizenli bir artış göstermesi dikkat çekicidir. 1960’ta telerin mühendislik bölümlerindeki kız öğrenciler %19 olan kadın oranı, 1970’te %23’e 1980’de için ortaya koyduğu cinsiyete dayalı dağılım kadın %25’e, 1990’da %32’ye yükseldi (Acar 1998); akademisyenlerde de göze çarpıyor. En fazla kadın 2000’lerde ise %36’dan, 2003’de %38’e, 2006’da da öğretim üyesi kimya ile biyoloji, kimya, gıda ve çev%40’a ulaştı. Bu düzenli artış, rastgele bir durum dere mühendisliği bölümlerinde; yerbilimleri bölümleğil. rinde de dikkat çekici bir yoğunluk görülmekte(Şe2. Halen tüm dünyada mühendislik bölümleri en kil 1). az kadın öğretim üyesinin bulunduğu bölümlerdir. Amerikan üniversitelerinin yanısıra Cambridge Veriler Türkiye’de bazı bölümlerde (örneğin kimya, gibi prestijli üniversitelerin yerbilimleri bölümlerinçevre gibi) "akademik ortamda cinsiyetler bakımınde bayan öğrenci kabulü yakın tarihlerde olurken dan dengeye eriştiğini" gösterirken yurtdışında örne(Macfarlane ve LuzzadderBeach, 1998; Wolfe, ğin Amerikan üniversitelerinde sistem henüz gelişim 1999; Schiebinger, 2002), Acar (1998) tarafından halinde. tanımlanan Türkiye’de kadının "görünür hale geldi3. Şekil 2’deki makas diyagramında görülen iki ği" 50’li yıllarda üniversitelerin yerbilimleri ve maaşamada kadınlar akademik sistemden ayrılmaktadır. den bölümlerinde kız öğrenciler ve kadın akademisBirinci aşamada yüksek lisans ve doktoradan sonra yenler bulunmaktaydı (Okay, 2003). alanlarında iş bulamayanların sistemden ayrılması, Son on yılda kız öğrenciler genel olarak her alanikinci aşamada ise doktorayı bitirdikten sonra yarda artarken yerbilimlerinde ise sürekli hızlı bir artış dımcı doçentlik sırasında uzun süre bekleyen, alanlavar (Okay, 2000; Okay ve diğ., 2005). Bugün yerbirında yeterli üretimi yapamayan ve böylelikle esas limleri bölümlerinin lisans programlarındaki yüzde kadroya geçememesi şeklinde açıklanabilir. TRABD Yerbilimleri bölümleri 4. Türkiye son on yılda dünya yayın sıralamasında hızla ilerlemekte. Kadınların burada katkısı yeterli değildir. Bugün Türkiye Bilimler Akademisi’nde asli üyelerin sadece %10’nu kadındır. TÜBİTAK bilim ödüllerinden %6’sı, Teşvik Ödüllerinin ise %12’sını kadın araştırmacılara verildi. Bu sayıların biraz daha artarak 2006’da TÜBA Gebip ödüllerinin %23’ünü genç kadın araştırmacıların aldığı görülmekte. Son on yıl içinde TÜBİTAK destekli fen bilimleri ve mühendislik alanlarındaki araştırma projelerinin %14’ü kadın araştırmacılar tarafından yürütüldü. Türkiye’de sekiz jeoloji bölümünü kapsayan bir çalışmadaki (Okay, 2006) son beş yılda yapılan yayınlar incelendiğinde sadece %18’si kadın akademisyenlere ait olduğu saptandı. Kadın araştırmacıların yayınları toplam atıfların ise %11’ini oluşturuyor. Dünya’daki değişen koşullara paralel Türkiye’de de kadının yaşama katkısı ve toplum içerisindeki konumu hızla değişmektedir. Akademik arenada tüm kadınları çetin bir yarış beklemektedir. Değinilen kaynaklar 1) Acar, F., 1998. Türkiye üniversitelerinde kadın öğretim üyeleri, 75.Yılda Kadınlar ve Erkekler’de (A.B.Hacımirzaoğlu, ed.), Tarih Vakfı Yayl., Bilanço 98 Yayın dizisi: 313321. 2) Crawford, M.L. ve diğ., 1987. Women in (geo) academia: students and professors revisited. Geology, 15 (8): 773774. 3) Bell, R.E. ve diğ., 2003. Righting the balance: gender diversity in the geosciences, EOS Trans. AGU 84 (31): 292293. 4) TÜİK, 2005. http://www.die.gov.tr/tkba/istatistikler.html; 5) ETAN, 2000. Promoting excellence through mainstreaming gender equity, Brussels: EC.; 6) Hersh, M., 2000. The changing position of women in engineering worldwide. IEEE Transactions of Engineering Management, 47(3): 345359. 7) Holmes, M.A. ve diğ., 2003. Where are the women geoscientist professors? EOS Trans., 84 (457): 460461. 8) Loder, N., 1999. Gender discrimination "undermines science". Nature, No. 6760, vol. 402: 337. 9) Macfarlane, A., LuzzadderBeach, S., 1998. Overview: achieving equity between women and men in the geosciences, GSA Bull., 110 (12): 15901614. 10) NSF, 2004. Women minorities, and persons with disabilities in Science and Engineering, http://www.nsf.gov/sbe/wmpd/start.htm; 11) Okay, A.I., 2006. Türkiye'deki jeoloji mühendisliği bölümlerinin nesnel bir karşılaştırılması. CBT; 12) Okay, N., 2000. Üniversitelerde kız öğrenci sayısı hızla erkeklere ulaşıyor, Cumhuriyet Bilim Teknik, sayı: 687, s. 4.; 13) Okay, N., 2003. İTÜ Maden Fakültesi’nde kız öğrenciler: 1953’ten günümüze, İTÜ, 2349.; 14) Okay, N. ve diğ., 2004. Current Status of women in Geosciences: A case study from Turkey. 32nd Int’l Geol. Cong., Florence, Italy (2266): 1030. 15) Okay, N. ve diğ., 2005. Female students and women geoscientists in Turkey, 13.Uluslarası Kadın Bilim ve Müh. Konferansı, Seul, G.Kore, s. 145. 16) ÖSYM, 20052006. http://www.osym.gov.tr; 17) Schiebinger, L., 2002. Eurepean Women in Science. Science in Context. 15(4): 473481. 18) Wolfe, C.J., 1999. Numbers of Women Faculty in the Geosciences Increasing, but Slowly. Eos, Transactions, American Geophysical Union, 80, 133136. 19) WIS, 2005. Women in Science: Statistics and Indicators: http://europa.eu.int/comm/research/sciencesociety/women/wssi/indexen.html 20) ZenginArslan, B., 2002. Women in engineering education in Turkey: understanding the gendered distribution. Int. J. Eng., 18(4): 400408.