Katalog

BİLİM TARİHİ Bilimin en büyük yüzyılı hangisi? Bilimin eşsiz yüzyılı nitelemesini hangi yüzyıl için yapabileceğiz? 19. yüzyıl için mi? Yoksa 20. yüzyıl için mi? Çok çeşitli açılardan bakılarak bu soruya farklı cevaplar verilebilir. Ama biz yüzyılları miladi takvimin sınırlarına göre ayırmak zorunda mıyız? Osman Bahadır; [email protected] ğer çalışmalardır. ELEKTRİK MATEMATİK BİYOLOJİ 18. yüzyıl daha çok kimya ve elektrikteki gelişmelerle öne çıkar. Fransız kimyacı Lavoisier (17431794), 1789’da oksijen ve yanma kuramını açıkladı ve kimyasal tepkimelerde kütlenin korunumu ilkesini öne sürerek kimyadaki hızlı gelişmelerin önünü açtı. Yine bir Fransız bilim adamı olan fizikçi Coulomb (17361802), 1785 yılında iki elektriksel yük arasındaki itme veya çekme kuvvetinin, yüklerin çarpımı ile doğru, aradaki uzaklığın karesi ile de ters orantılı olduğunu deneysel olarak göstererek (Coulomb Yasası), elektriğin matematiksel bir bilim dalı haline gelmesinin temellerini attı. 19. yüzyıla geldiğimizde, bilimin bütün dallarında çok verimli sonuçların alınmaya başlandığını ve bu sonuçların insanların yaşamını önemli ölçüde değiştirdiğini görüyoruz. 1819 yılında Danimarkalı fizikçi Oersted, bir telin içerisinden geçirilen elektrik akımının telin çevresinde bir magnetik alan oluşturduğunu deneysel olarak gösterdi. Bu keşiften sadece bir hafta sonra Fransız matematikçi ve fizikçi Ampere (17751836), bu olguyu matematiksel hale getirerek Amper yasası olarak adlandırılan yeni yasayı formüle etti. Böylece elektrodinamiğin temellerini atmış oldu. İngiliz fizikçi Faraday (17911867) ise magnetizmayı elektriğe dönüştürerek 1831 yılında jeneratör yapmayı başardı. Jeneratörün icadı, insan yaşamında ve sanayide büyük dönüşümlere yol açtı. 1850’li yıllarda artık seri olarak üretilmeye başlanan jeneratörler önce aydınlatmada, 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren de sanayi üretiminde yay ye, Mısır topraklarında bilime katkılarda bulunduistematik bir biçimde doğayı anlama ve araşlar ve eski Yunan bilimsel metinlerini Arapça’ya tırma girişimlerini başlatan, bu çalışmaları sıçevirerek, bu metinleri yok olmaktan kurtardılar. rasında kanıtlama fikrini geliştiren, kanıt kulRönesans ve Bilimsel Devrim döneminde bu metinlanan ve ismiyle de bilinen ilk bilim insanı, Milet’li ler yeniden Latince’ye veya Avrupa’nın ulusal dille(memleketlimiz) Thales’dır (M.Ö.624546). İnsanrine çevrildi ve bu çeviri hareketi, bilimsel devrilık tarihinde ispat fikri ve yöntemi Thales’le başlar. min en önemli etkenlerinden biri oldu. Bu nedenle gerçek anlamda bilimsel gelişmelerin Çeviri hareketinin dışında İbn Harezmi (800yaklaşık 2600 yıllık bir geçmişinin olduğunu söyle850), El Kındi (801866), Sabit İbni Kurra (836yebiliriz. 26 yüzyıllık bilim tarihinde neler oldu? Bu901), Banu Musa (9.yüzyıl), El Razi (854925), Fanun gerçek bir bilançorabi (870950), İbnülheysem (9651040), Biruni sunu çıkarmak için ciltYüzyılımızı (18191919) (9731051), İbni Sina (9801037), İbni Rüşd ler dolduran çalışmalar arası olarak belirlersek, (11261198), İbnülnefs (12051288) ve daha başka yapmak gerekir. Bizim bilim adamları matematik, fizik, astronomi, kimya, hem 19. asrın sönük ilk burada yapmaya çalışatıp gibi alanlarda bilime çok önemli katkılarda budönemini saf dışı etmiş cağımız şey, bu 26 asrın lundular. Ancak 4 asır kadar süren bu bilim çağınözelliklerine ana hatlahem de dünyayı sarsan da, bilimsel gelişmeler hem halkın yaşamını etkilerıyla bakmak ve asırlar ve dönüştüren kuantum yecek ve dönüştürecek bir düzeye ulaşamadı, hem arasında bazı karşılaşve görelilik kuramlarını de bilim İslam ülkelerinde kurumsallaşamadı ve sütırmalar yapmaktır. rekliliğini koruyamadı. da yüzyılımızın içine alBöyle bir betimlemeyi ve karşılaştırmayı yapmış oluyoruz. Böylece BÜYÜK BİLİMSEL DEVRİM tığımız zaman görüyodünyayı dönüştüren en Kopernik (14731543)’in 1543’deki ölümünden ruz ki, bazı yüzyıllar bibüyük bilimsel gelişhemen önce yayınlanan kitabıyla başladığı kabul limsel (ve teknolojik) melerin hemen tamamı edilen büyük bilimsel devrim, Newton (1642gelişmelerin çok yo1727)’un 1687’de yayınlanan kitabıyla da tamamyüzyılımızın içinde ğunlaşmış olduğu yüzlanmış sayılmaktadır. Kopernik, Göksel Kürelerin yıllar olarak öne çıkkalmış oluyor. Dönüşü Üzerine adlı ünlü kitabında, ilk kez güneş maktadır. merkezli evren düşüncesini ortaya atarak astronoBilimin ilk 8 yüzyılı, Antik Yunan bilimi dönemide, fizikte ve genel mi, hiç kuşku yok ki, matematikte, astronomide, fizikte, botanikte ve zoolojide, Tales, Democritus (M.Ö. 460371), Platon (M.Ö. 427347), Aristoteles (M.Ö.384322), Archimedes (M.Ö. 287212), Euclid (olgunluk yılları M.Ö. 280) ve Ptolemy –Batlamyus (M.S. 100170) gibi büyük bilimcilerin çabalarıyla bir kurucu dönem olarak kendisini göstermektedir. Hıristiyanlığın yayılmasıyla eşzamanlı olduğunu söyleyebileceğimiz bir biçimde 9. bilim asrından itibaren bilimsel düşün 20, Yüzyılın başında dünyanın en büyük fizikçileri bir arada cenin gelişiminde ve bilimsel çaolarak insan düşüncesinin tarihinde yeni bir çığır lışmaların ve teknolojik icatların miktarında büyük açıyordu. Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri adlı bir durgunluk görülüyor. Ortaçağ olarak nitelendirkitabında ise Newton, kütle çekim kuramını ortaya diğimiz bu dönem bin yıldan fazla sürüyor. Ancak atıyor, diferansiyel ve integral hesap metodunu geRönesans ve Bilimsel Devrim ile, yani miladi takliştiriyor ve hareket yasalarını formüle ediyordu. vimle 13.16. yüzyıllardan, bilim tarihinin ise 21. Yaklaşık 1.5 asır süren bu bilimsel devrim çağınasrından (16. yüzyıl) sonra bilimsel gelişmenin yeda (15431687), evrenin algılanışında, fiziksel dünniden ivme kazandığını görüyoruz. yanın kavranışında köklü değişimler gerçekleşti ve bu kavramsal, zihinsel dönüşümler daha sonraki biİSLAMIN ALTIN ÇAĞI limsel gelişmelere büyük bir temel, arka plan ve ivAvrupa kıtası henüz ortaçağını yaşarken, 9. yüzme kazandırdı. Özellikle Galileo (15641642), Desyıl ile 13. yüzyıl arasında İslam ülkelerinde önemli cartes (15961650) ve Kepler (15711630)’in çalışbir bilimsel gelişmeye tanık oluyoruz. Müslüman bimaları ve keşifleri bu döneme damgasını vuran dilim adamları, özellikle de bugünkü Irak, İran, Suri S gın olarak kullanılmaya başlandı. Bütün çağların en büyük bilimcilerinden biri olan James Clerk Maxwell (18311879), elektromagnetizma kuramını oluşturdu ve Faraday’ın elektromagnetizma ile ilgili fiziksel düşüncelerini matematiksel bir yapıya dönüştürdü. Maxwell’in düşünceleri, 20. yüzyıl fiziğinin en büyük keşifleri olan kuantum ve görelilik kuramlarının geliştirilmesine öncülük etmiştir. Bütün radyo ve televizyon teknolojisinin kökeni, Maxwell’in elektromagnetizmle ilgili tezlerinden kaynaklanmıştır. Bugün kullandığımız cep telefonlarının temelleri de yine onun tezlerine dayanır. 19. yüzyıl, matematikte ve CBT 1028/ 16 1 Aralık 2006