Katalog

TartışmaEditöre Mektup Yükseköğretim yasasının temelleri nelere dayanmalı? 2 547 sayılı yuksekoğretım yasası zamanının ılerıcı, yenı fılızlenen yuksekoğrenım sıstemıne uyumlu, butunluğu olan bır felsefeyle oluşturulmuş, ancak donemın tektıp yaklaşımından kurtulamamış ıdı Dar yapısı yanında, dengelerı doğru kuramadığı ve ozensız uygulandığı ıçın akademık camıada hep aşağılandı, reddedıldı Bugun gıderek çok sayıda ulkenın benımsemekte olduğu "managerıal" modelın sadece yetkılı rektor kısmının benımsenmesı, karşı denge olan hesap verme ve sosyal paydaş katılımının oluşturulamama sı nedenıyle, bırcok unıversıte keyfı yonetıme kaymış ve Turkıye bır değışımı daha ıskalamıştır Halbukı ABD, Ingıltere ve Avustralya'nın oteden berı kullandığı, Hollanda, Irlanda, Isveç, Norveç, Danımarka, Avusturya'nın sırayla katıldığı sıstem de "atama" bazlıdır, ama ıç kontrollerı sayesınde aşırılıklardan korunabılmıştır Turk yuksekoğretım sıstemı artık dunyadakı değışımı gormek zorundadır Kureselleşme, AB uyelığıne adaylık, ve hepsınden onemlısı rekabet edebılme ıhtıyacı nedenıyle gormek ve gerekenı yapmak zorundadır Sosyal paydaşlardan bazılarının kendı menfaatlerını korumak uğruna değışıme dırenç gostermesı dığer sosyal paydaşların baskısı ve sıstematık bılgılenme/bılgılendırme kampanyası ıle aşılabılır Yenı sıstemın kurulması rekabet edebılmenın olmazsa olmaz onkoşulu, altyapısı olacaktır Bu altyapı oylesıne kurulmalıdır kı, sıstemın kontrol ve denge unsurları sıstemı sureklı ışler halde tutsun. Temel fıkır, yonetımı guçlu kılmak, yetkı vermek ve çesıtlı unsurlarla denetlemektır Guçlu kılmak yasada rektorluğe ınısıyatıf kullanacak ımkanları vermekle, yetkı vermek devletın/hukumetın ozerklık sınırlarını genışletmesı ve farklılıklara ımkân tanıması ıle, denetleme ıse tum hesap verme mekanızmalarını oluşturmakla yapılmaktadır Turkıye maalesef, bırıncı ve ıkıncı hususlarda tersı heveslere gebe, uçuncu hususta ıse tamamen bılgısız, ılgısız ve ınançsızdır Denetleme olmadığı ve olamayacağı gıbı argumanlarla tektıp kurum korunmaya, yetkıler olabıldığınce kısılmaya, değışık kışılere dağıtılmaya çalışılmaktadır Bu arada sorumluluklar da dağıldığı ıçın kımse hesap verme luzumunu hıssetmemektedır Yenı sıstemde hesap verme, ödemelerın, alımların kısır hesabı değıl fırsatların, alternatıflerın, polıükaların veya polıtıkasızlığın hesabı olmalıdır ve olağan yuksekoğretım mekanızmaları elıyle yurutulmelıdır Hıyerarşık atama, sosyal paydaş katılımı, kalıte guvence mekanızmaları ve şeffaflık bu olağan mekanızmalardır Yenı sıstemın yapı taşları olan guçlu yonetım, genış ozerklık, farklılaşma ımkanları, hıyerarşık sorumluluk duzenı, sosyal paydaş katılımı, kalıte guvence mekanızmaları, ıletışım ve şeffaflık konularını ayrı ayrı ıncelemeden once modelın nıtelıklerını sıralamakta faydd bulunmaktadır. Çun Yeni sistem, girişimci zihniyete prim veren, pazara duyarlı, dışa dönük, akademik rekabete inanan, yöreye ve topluma katkı yapan, araştırmanın önemini kavramış, öğretmekten çok öğrenmeye odaklı, sosyal katılıma açık, performans değerlendirmesine dayanan, risk alabilen bir düzendir ve oluşturdukları sıstemın sonuçlarıyla yaşayacakları kabul edılmelıdır Buna paralel olarak, kurumların mısyon ve hedeflerını, stratejık planlarını oluşturmaları, benımsemelerı, yurutmelerı ve gozden geçırmelerı zorunlu tutulmalıdır ku yapı taşları bu nıtelıklerı ortaya çıkarmak ıçın kullanılan araçlardır Yenı sıstem, gırışımcı zihniyete prım veren, pazara duyarlı, dışa donuk, akademık rekabete inanan, yoreye ve topluma katkı yapan, araştırmanın onemını kavra mış, öğretmekten çok öğrenmeye odaklı, sosyal katılıma açık, performans degerlen dırmesıne dayanan, rısk alabilen bır du zendır Bu nıtelıklerın bır kısmı kulturel değışımı de gerektırecektır Dolayısıyla, yenı sıstem kendı kendıne oğrenen, gelışen, kendını sureklı yenıleyen bır yapıyı ıçermehdır. GÜÇLÜ YÖNETÎM Unıversıte ıçı karar alma, uygulama mekanızmaları ıle yetkı ve sorumlulukla rın dağılımı hızlı bır değışım geçırmekte dır Meslektaş dayanışması ve genış katı masında başarısız duruma duşer ve ışı bırakmak durumundadır Yapılanların yakın takıbı ıçın şeffaflık, ıletışım, sosyal paydaşların çeşıtlı kademe ve yetkıde unıversıte hayatına gırmesı ve mutevellı sıstemının bulunması fevkalade onemlıdır (Ulkemızde tam tersıne UYK, rektoru kontrol etmek, polıtıkalarını uygulatmamak uzere tdi,arlanmdktadır Gaye yonetıme yonetme fırsatını vermemektır Zıra yonetımın kotu olacağı kabul edılmekte, kotuluklere manı olucu 'dengeler" ınşa edılmektedır Mutevellı fıkrı degışık endışelerle hemen herkesce reddedılmektedır Bu saplantılardan kurtulmak gerekır) HÎYERARŞİK SORUMLULUK DÜZENİ Temel değışım, seçımden atamaya geçış ve atama safhasında unıversıte dışı uyelerın etkınlığıdır Atanan yonetıcının yerleşık duzende yapabılecegı değışımın, seçılen yonetıcıye gore çok daha etkın olacağı, ancak kurumca benımsenmesının de çok onemlı oldugu, genelde akademık çevreden bır uyenın yonetıcı atandıgı, yonetım becerılerının tercıh nedenı olduğu gorulmektedır "Alta ve uste" hesap veren yonetım tarzının gereğı olarak, bolum başkanı ıçın bolum uyelerı ve dekan, dekan ıçın fakulte uyelen ve rektor, rektor ıçın unıversıte oğreüm uyelerı ve mutevellı heyetı etkılı olmalıdır Mutevellı heyet rektor dekanlar bolum başkanları sılsılesı, sorumlu lukların takıbı ve performansın değerlendı rılmesı açılarından da anahtardır GENİŞ ÖZERKLİK Kurumların kendı polıtıka ve öncelıklerını belırleyerek, kendı tercıhlerı doğrultusunda gelışmelerı esastır Hukümetlerın yuksekoğretım kurumlarına yetışkın muamelesı yapması, herturlu hareket kabılıyetmı vermesı, ama sonuçlarından sorumlu tutması ılke olarak benımsenmıştır Ozerklık kavramına, kendı bına ve ekıpmanına sahıp olma, borç alabılme, butçesını kendı (ılan edılmış) hedeflenne varmak ıçın kullanma, akademık yapısını saptayabılme, akademık personehnı ışe alma/ışten ataıa, maaş takdır edebılme, oğrencı saytlarını saptayabılme, öğrencı harçlarına karar verebılme gıbı hususlar eklenmıştır ÇOK KAYNAKLI GELİR YAPISI Torba butçeye geçış, oğrenım harçlarının arttırılması, çıktı bazında verılen odenekler ve çok kaynaklı gelır yapısına uygun malı düzenlemeler gerçekleştmlmehdır "Daha ozerk, ama daha hesap verebılen" bır sısteme geçış malı yapıyı da ıçermelıdir. Torba butçe uygulamalannda hükumetlerın formule dayanan (öğrencı sayısı, mezun sayısı, araştırma çıktıları, topluma doğrudan katkı vb buyüklüklen ıçeren formuller) veya performans sozleşmesı şeklındekı (uç yılhk belırlı hedeflere var mayı taahhut eder, gıbı) yaklaşımları benımsedıklerı gozlenmektedır Ozerklığın değışık bır tanımı, bırden fazla gelır kaynağının olması ve hıçbır kaynağın tek başına yuksekoğretım kurumu na kendı polıtıkasını dıkte edememesıdır Buna paralel olarak, uçuncu kesım kay naklarının (endustrı veya ozel vakıflar), araştırma ve gelıştırme çerçevesınde, gıderek daha fazla onem kazandığı ve unıversıtelerde "araştırma yonetımı" kavramının yerleşbğı gorulmektedır. lımlı kurullara dayanan klasık tarz yerını ıcracı otorıterının kuvvetlendırılmesıne ve unıversıte dışı bırey ve temsılcılerın yonetımde soz sahıbı olmasına bırakmaktadır Geleneksel "katılımcı/paylaşan" yonetışım (shared governance) gerçekte sadece oğretım uyelerının katılımını ıçermesı nedenıyle yavaş, her etapta sorgulayan, statukoyu koruyan, toplum ıhtıyaçlarını dıkkate almayan, geçmışe endekslı, sonuçtan çok surecı onemseyen karakterınden dolayı yarışmacı ortama uyumsuz bulunmaktadır Bu nedenle, yetkı ve sorumlulukları belırgın olarak ortaya koyan, etkın ve verımlı çalışabılen, kamuya hesap verebılen guçlu bır ust yonetım planlanmaktadır ÛYK, mesela, rektorun yakın mesai arkadaşları, destekleyıcılerınden oluşmalıdır Rektor ve UYK üyelerı, unıversıtenın polıtıkalarını belırlemek, bunları belırlerken , tabıı, fakulte ve bolumlerle yakın teması kaybetmemek durumundadırlar Bu teması kaybeden ve esas ışı yapa cak olanları beraberce surukleyemeyen rektor performans değerlendırmelerı aşa FARKLILAŞMA İMKÂNLARI Tektıpte ısrar ortak paydanın en kötude buluşmasına yol açmaktadır Ulkemızın bır yerde ozellığı "zıtlıklar (contrast)" dır Yuksekoğretımde farklılaşmaya ımkan tanındıkça kurumların kendı seçtıklerı ve benımsedıklen alanlarda/şekıllerde gelış SOSYAL PAYDAŞ KATILIMI Ekonomıyle bağları kuvvetlendırecek, yerel ıhtıyaçları yansıtabılecek, ıç verımı arttırabılecek endustrıyel veya bcarı tecrubesı olan sosyal paydaşların doğrudan veya dolaylı olarak yonetıme katılması gundemdedır. Akademık çevre dışından melerı, rüştlerını ıspat etmelerı, farkh ıhtıyaçlara çözum uretmelerı caktır mumkun ola üye ahmı hem karar mekanızmalarına, Kalıte guvence mekanızmaları ve şeffaflık, farklılaşmanın kotuye kullanılmasını en aza ındırme yoludur Kurumların benımseyeceklen yonetışım yontemlerını seçmelerı, yonetıcılerın ış tanımlarına, sorumluluk paylaşımlarına karar vermelerı hem de danışma kurullarına olabılmekte dır Ayrıca, topluma hızmet mekanızmala rının (kısıtlamak değıl, teşvık etmek uzere) duzenlenmesıdanışmanlık, teknolojı trans ferı, ıkıncı oğretım, yaşam boyu eğıtım, ya2 okulları tıpı faalıyetlerın en verımlı bıçım de yapılabılmesı onemlıdır Avrupa, ulusal kalıte guvence sıs 935/20 19 Şubat 2005