Katalog

Deprem Araştırmaları İZMİR DEPREMLERİİ İ İ İ DİZİSİ Mehmet Utku * Pakistan Depremi Türkiye'yi etkiler mi? izmir depremler dizisine neden olan faylar, benzer özellikleri taşıyan bir dizi faydan oluşuyor duğu yüzler mertebesinde pek çok artsarsıntı meydana geldiği bir süreç. Sonra, bunu izleyen ve 17/10/2005 tarihli yerel saatle 12:46:53'te meydana gelen 5.9 (ML; Mw5.8 USGS) büyüklüklü deprem ve artsartsıntılarıyla devam eden bir alt süreç. Yine benzer bir mekanizme, benzer bir derinlik ve bol artsarsıntı silsilesi. miyle geçmiştir. ŞekM'te 17/10/2005 süreci bütünüyle izlenmektedir. Şekil3 ve 4'ten, karadaki etkinliğin 2.5 yılda batıya doğru daha yoğunlaştığı ve halen denizde hüküm sürmekte olduğu görülmektedir. Her üç süreçte de etkinlik doğrultusu, kuzeydoğugüneybatı (KDGB) yönelimlidir. Bu doğrultuya uygun yönelimli bölgedeki faylar; Karaburun, Doğanbey ve daha doğudaki Tuzla faylarıdır. Hatta, Karaburun fayının konumu, mevcut tektonik haritalardaki şekliyle, yaklaşık kuzeygüney (KG) doğrultuludur. Fakat, buradaki önemli bir ayrıntı, adı geçen fayların tek bir kırık değil birer fay zonu olmasıdır. Bir başka deyişle, bu faylar, benzer özellikleri taşıyan birden fazla parçadan oluşmaktadır. Dolayısıyla, her parçanın tüm özelliklerinin birebir aynı olması yerbilimleri anlamında beklenemez. Hele bu yanal hareketin egemen olduğu sistemlerde, bu daha anlamlıdır. O halde, sözkonusu depremler, KDGB doğrultulu yanal hareketin egemen olduğu bir transform fay sisteminin ürünüdür. Yanal hareket türü ise eğer artsarsıntı dizilişleri esas alınırsa, sağ yönlüdür. Bu, 2003'deki rejimin anaşok mekanizması ile de uyumludur (Şekil3). Şekil4'deki siyah kesik çizgiler, işte böyle bir sistemi şematize etmektedir. Y erküre, sahip olduğu dinamizmin gereği, 08 Ekim 2005 tarihinde uluslararası saatle (UTC) ()3:50:38'de Pakistan (İslamabad)'da 7.6(Mw) büyüklüğünde bir depreme daha sahne oldu. Bundan sonra da olmaya devam edeceği gibi... Mw, moment büyüklüğüdür. Sahnedeki koreografi, hep olduğu gibi acı, üzüntü, ısdırap üstüneydi. Hele bir de yer seçimi, az gelişmiş ülkelerden birinde olduğundan ki bu da yerkürenin dinamiğinin bir gereğidır, insanlığın ve uygarlığının burada henüz herhangi bir kontrolü ve inisiyatifi sözkonusu değildirmanzara hepten vahim oldu. Depremden kalan, 100 000'e yaklaşan ve geçebileceği de sürpriz sayılmayacak ölü sayısı, ortadaki sadece insan kaybıdır. Resim'deki görüntü ve benzer diğer görüntülere Türkiye kamuoyu yabancı değildir. 08 Ekim 2005 (03:50:38UTC; Mıifc7.fi USGS) Islamabad (Pakistan) depreminden bir hasar görüntüsü (http://www.milHyet.com.tr/). UTC, uluslararası saati belirtir. Yalnız burada, şunu belirtmekte yaDeprem (08.10.2005 03:50:38UTC; rar vardır: örneğin 7.6 büyüklüğündeki Mw=5.6 USGS2), iki devasa levhanın etkibir büyük depremle aktarılan enerji, ilgili leşimi sonucuydu. Bu etkileşim, Avrasya levha sınırının veya içinin uzaklığına göre levhası ile HintAvustralya levhasının yakörneğin 10 8 erg ise, yine aynı yerdeki örlaşık 50 milyon yıldan beri devam eden neğin 4.0 büyüklüğündeki bir depremle çarpışmasıydı. Böylece HintAvustralya aktarılan enerji örneğin 102 erg olabilelevhası, yılda ortalama 4 cm'lik bir hızla cektir. Yani, mutlaka bir miktar enerji, bu yaklaşık kuzeydoğuya ve Avrasya levhasısistemle; depremin büyüklüğüne, uzaklının altına doğru ilerliyordu. Bu ana şoku, ğa ve levhalar arası iljşkiye bağlı olarak büyüklükleri 6.4(Mw)'e varan yüzlerce iletilecektir. Sonuçların hemen gözle göartçı şok izledi. rülebilirliği, sistemlerin birbiriyle bağlan1) Depremin hem büyük hem de yütısına da bağlı olmak üzere hemen gerzeye yakın bir deprem olması çekleşmeyebilir. 2) Depremin karakteristik bir levha yitim sınırı depremi olması İZMİR DEPREMLERİ SÜRECİ 3) Az gelişmiş toplum gerçeği Türkiye depremlerini oluşturan depbölgede büyük can kaybına ve hasarem dizilerinden biri olan İzmir depremlera yol açtı. ri, İzmir ve yakın çevresinde meydana gePakistan depremi Türkiye'yi etkiler len depremleri kapsar. Bunun en son halmi? kası, 17/10/2005 tarihinde yerel saatle Evet. Yerkürenin en dış bölümü 08:45:16'da meydana gelen 5.7 (ML; olan litosfer(taşküre), Şekil1'de görülen Mw=5.5 USGS) büyüklüklü depremle başlevhaların birleşmesinden meydana gellayan rejimdir. ML, yerel büyüklüktür. mektedir. Şekil1'in Türkçe olarak düzenYüzeyden itibaren ilk 10 km'lik delenmesi, şekli bozacağı, görüntü kirliliğirinliklerde ve yanal bir hareketle gerçekne yol açacağı ve beklenen verimi kısıtlaleşen, içinde 4 civarı büyüklüklerin de olyacağı için uygun bulunmamıştır. Şekill'deki görüntü, büyük bir buz kütlesinin kırılmasıyla ortaya çıkan birbirine ekli buz parçaları gibi düşünülebilir. Yerkabuğunun herhangi bir yerindeki dinamizm, gücü ve karakteri oranında ana ve diğer alt (ikincil, üçüncül vb.) levha sınırları ile birinden diğerine aktarılır. Aktarılan enerji, gerilme birikimi devam eden ama henüz eşik noktasına yada kınlma aşamasına gelmemiş bir müstakbel deprem odağını tetikler. Bu, eşik noktasına olan uzakhğın aktarılan yeni Şekil1. Yerkürenin en dış bölümünü oluşturan levhalar enerji ile karşılanmasıyla olur. (http://www.usgs.gov). Daha sonra, 21/10/2005 tarih yerel saatle 00:40:0 l'deki yine 5.9 (M,; Mwv 5.9 USGS) büyüklüklü deprem ve yüzlerce artsarsınüsı ile yeni bir alt süreç. Derinlik, mekanizma yine aynı. 23/10/2005 tarihi itibariyle tüm artsarsınhların toplamı 1500'e yakın... Her üç ana şok için merkez üsleri birbirlerine yakın olup Sığacık Körfezi. Şekil2, 24.10.2005 (16:59:34) itibariyle İzmir'e ait son üç dönemdeki deprem dizisi modelini büyüklüklere göre göstermektedir. Şekil2'nin başlangıç noktası, 10 Nisan 2003 (03:40: 16TS; Md=5.6 KANDİLLİ, Mw5.7 USGS) depremidir. TS, Türkiye saatidir. Şekil3, 10 Nisan 2003 (03:40:16TS; Md=5.6 KANDİLLİ, Mw=5.7 USGS), 29 Ocak 2005 ve 17/10/2005 (08:45: 16TS; M L =5.7 ilk ana şok) süreçlerindeki merkez üsleri dağılımını ve ana şok mekanizmalarını gösterir. 29 Ocak 2005 süreci, sözkonusu bölgedeki deprem etkinliğinin yeniden arttığı ve merkez üssü Seferihisar (İzmir) j 1004 2003 olan en yüksek büyüklüğün 4.4 olduğu bir deprem reji6 0 VERİLER NE GÖSTERİYOR? Buna benzer bir model (pattern), Sığacık Körfezi sahilinde yüzey çatlakları olarak oluşmuştur. Keza, bunlar bir fay bulgusu değildir. Bu transform fay sistemi, Batı Anadolu'da egemen olan düşey hareketleri bir yerden bir yere transfer etmektedir. Dolayısıyla, bu bölgedeki ikincil tektonik sistemlerdir. Ayrıca, bu sistemin adı geçen etkinlik bölgesindeki bir diğer işlevi, bölgede yapılan GPS (Küresel Ko aE'4.0 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 Şekil2. 10 Nisan 2003 (03:40:16TS; M^ö.B KANDİLLİ, M^5.7 USGS) depreminden başlamak üzere Izmir'deki deprem dizileri modelinin, büyüklüğe (M) bağlı görüntüsü. TS Türkiye saatini, M^ süre büyüklüğünü, Mw moment büyüklüğünü belirtir. Veri, Boğaziçi Universitesi Kanöilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü veri bankasmdandır. 972/165 Kasım 2005