Katalog

Jeoloji Deniz tabanı altında 20 km. çaplı bir göktaşı krateri bulundu Kuzey denizinde müthiş bir göktaşı çarpması Ağırlığı 2 milyon tonu aşan bir göktaşı, saniyede 2050 km. arası bir hızla denize çarptığı ve yaklaşık 100 megaton enerji açığa çıkarttığı hesaplandı. Bu enerji yaklaşık olarak Nagasaki'ye atılan atom bombasının 4000 tanesinin ve Hiroşima'ya atılanın 8000 tanesinin giicüne eşit. 6065 milyon yıl önce en çok 100 m. su derinliğindeki sığ denize bir gö'k cisminin çarpması ile oluşan krater, bugün deniz tabanının 500 ile 1000 m. arası derinlikte çok iyi korunmuş bir durumda bulunuyor. 20 km. çaplı kratere, Gümüş Çukur adı verildi.. İ. Metin Mıhçakan (*) etrol ve doğal gaz (PDG) endüstrisi yerin derinliklerinde petrol ve doğal gaz içeren kayaçları aramak, bulmak ve üretmek üzere bilim ve mühendislik çalışmalan yaparken, bilişimden malzemeye kadar kadar pek çok alanda en güncel teknolojileri kullanmakta ve bu teknolojilerde erişilmiş olan sınırları zorlamaktadır. Böylece, petrol ve gaz üretimi ile doğrudan ve bilimde, mühendislikte ve teknolojik ürünlerde yeni buluşlara önderlik ederek dolaylı yoldan pek çok alanda gelişmelere katkıda bulunmaktadır. Son yıllarda PDG endüstrisinin ileri teknoloji ürünü verilerinin kullanıldığı bir çalışmada, Kuzey Denizi'nin güney kesiminde, deniz tabanından 500lOOOm Şekil 1 (A) Kireçtaşmın üst yüzeyinin çarpma ile aldığı krater göruntusu ; noyu rennıer yamaçları, düz çizgiler PDG arama/üretim lisans alanlarım simgeler. (B) Renklendirme ile derinlik verilmiş kraterin perspektif görünüşü; kırmızı renk en sığı, kırmızımsı mor renk ise en derini simgeler. arası derinlikte bir göktaşı çarpma krateri bulundu. Hemen hiç bozulmamış bu kraterin yapısı, gezegen ve çarpma bilimlerine de umulmadık bir katkı sağlamaktadır. Yeryüzüne göktaşı çarpma olaylarının yerin yapısal gelişiminde önemli rol oynadıkları fikrı, ancak son çeyrek yüzyıldan beri kabul görmeye başlamıştır. Orneğin, 65 milyon yıl önce Kretase periyodu sonunda, dinozorlar dahil bir çok canlı türünün kitlesel yok oluşlanna neden olan kıranların (âfetlerin) sorumlusunun, Meksıka'daki Chicxulub kraterini oluşumuna yol açan göktaşı çarpması olabileceği kanısı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Güneş sisteminde hemen her cisim üzerinde bulunan çarpma kraterlerinin yer üzerindeki sayısı yaklaşık 170 tane olarak bilinmektedir. Ancak, Kuzey Denizi'nin güney kesiminde yerin derinliklerinde bulunan kraterin yapısı ile 2001 yılına kadar karşılaşılmış değildir. düşey sismik kesitleri yeniden incelemektedir. Hazne kayacından daha üstteki bir kireçtaşı katmanın üst ve alt sınırları boyunca görünen ilginç bazı biçimlenmeler ve düzenli dalgalanmalar AJlen'in dikkatini çeker. Bu sismik verilerin çözümü ve yorumu daha önceki yıllarda yapılmışsa da, bu ilginç dalgalanmalar gaz haznesiyle ilişkisiz oldukları için kimsenin dikkatini çekmemiştir. Allen, katman yapılarındaki bu garipliklerin kökenini bulmak üzere yeraltı yapılarında kenar belirlemede kullanılan özel bir bilgisayar yazılımını çalıştırınca, sismik kesitteki dalgalanmaların eğim ve derinlik değişimleri birdenbire açıkça belırgin hale gelir. Allen karşısına çıkan iç içe ve seri halkaların oluşturduğu bir yeraltı yapısını görünce çok şaşırır. Gök cismi çarpması ile oluşmuş diğer yapılara olan benzerliği, bu garip yapının da çarpma kökenli olabileceğini göstermektedir. BP'nin yapısal jeologlarından Sitnon Stewart, "Sanırım bu bir çarpma etkisi" diyerek Allen'in yorumuna katılır.(l) dukça uğraştırıcı bir çalışma sonunda bu verileri birleştirmeyi ve kraterin Şekil l'deki üstten görüntüsünü elde elde etmeyi başarır. Ancak kraterin güney kesimi görüntülememiştir. Çünki, bu kesimin 3B sismik ölçümleri yoktur ve kireçtaşı üst yüzeyi aşınarak gitmiştir. Yörede bir balık avlama alanının adından esinlenerek, bu çarpma yapısına "Silverpit" (Gümüş Çukur) adı verilir. BİLİM DÛNYASINA TANITMA Allen ve Stewart buluşlarını krater oluşumu ile ilgilenen bilimsel topluluklarla paylaşırlar. PDG teknolojisinin bir ürünü olan yüksek çözünürlüklü sismik veriler ve bu verilerle bir kraterin ilk kez en ince ayrınüsına kadar 3B görüntülenebilmesi gezegen bilimciler ve krater araştırmacıları tarafından hayranlıkla karşılanır. Arizona Üniversitesi gezegen bilimcisi Profesör Jay Malosh, Gümüş Çukur'un göktaşı çarpmasıyla oluşmuş kraterler arasında, iyi korunmuş olması nedeniyle tek ve benzersiz olduğunu, kraterin toplam çapına oranla çarpma halkalarının birbirlerine olan sıklığından ötürü, Jüpiter'in buzlu ayları olan Avrupa ve Callisto üzerindeki geniş Valhalla tipi kraterler ile benzerlikler taşıdığını söyler. Malosh, "...Gümüş Çukur'un bize halkalı krater sistemlerinin oluşum mekanizması hakkında öğreteceği çok şey var gibi görünüyor." diyerek buluşun önemini vurgular. Bilim dünyasının saygın dergisi "Nature", Allen ve Stevvart'ı buluşları üzerine özel bir bildiri yazmaya davet eder.(2) P KRATERLE KARŞILAŞMA BP petrol şirketi Kuzey Denizi güneyindeki Britanya Adacıkları (British Isles) bölgesinde Trent açık deniz gaz sahasından üretim yapmaktadır. Sahanın keşfınden önce, yörede olası yeraltı hazne yapılannı ortaya çıkartmak üzere, geniş bir deniz alanında sismik çalışmalar yapılmış, yüksek çözünürlüklü ve üç boyutlu (3B) sismik veriler alınmıştır. BP danışmanı olan PGL (Production Geoscience Ltd.) fırmasının jeofızikçisi Phil Allen, Trent sahasının Karbonifer yaşlı hazne kayacına delinmesi düşünülen yeni üretim kuyularının yerlerini belirlemek üzere, bu verilerle oluşturulmuş GÖRÜNTÜLEME Eldeki 3 boyutlu sismik veriler yalnızca BP'ye ait arama/üretim lisans alanına ait olduğundan, kratere benzer yapının ancak sınırlı bir parçası görüntülenebilmektedir. WesternGeco ve ConocoPhillips şirketleri araştırmaya destek vererek komşu lisans alanlarının 3B sismik verilerini sağlayınca, çarpma yapısının alansal yayılımının yaklaşık yüzde 80 kadarını ortaya çıkartma olanağı doğar. PGL'nin üç boyutlu (3B) modelleme uzmanı jeolog Dr. Tim Goodall, ol 968/168 Ekim 2005