Katalog

Popüler Bilim Tarihi Hazinei Evrak: Ilk Osmanlı haftalık bilimedebiyat dergisi Ilk Osmanlı dergisi Vakayii Tıbbiye dergisidir. Bu Osmanlı Imparatorluğu'nda yayınlanmış olan hem ilk dergi, hem de ilk bilimsel dergidir. Ilk Osmanlı bilim dergisi ise Cemiyeti llmiyei Osmaniye tarafından Münif Paşa öncülüğünde 1862 de çıkarılan Mecmuaı Fünun dergisidir. Ilk popüler bilim dergisi olarak nitelendirilebileceğimiz bu dergide, çeşitli bilim dallarından ve daha az olarak da ekonomi, tarih, felsefe, edebiyat vb. konularmda telif ve çeviri birçok makale yayınlanmıştır. Hazinei Evrak (arşiv) dergisi ise ilk haftalık Osmanlı bilimedebiyat dergisidir. Osman Bahadır üsmanlı Turklerı matbaayı, ıcadından 274 yıl soııra kullanmaya başladılar Bu gecıkme, Osmanlı toplumundakı du^unsel jjelışım ve etkıleşım sureçlerının seyrını ve duzeyı m gostermesı bakımından çok çarpıcıdır ve Avrupa'nın bır bolumunu oluşturan bır ulke ıçın 'yttennce" uzun bır gecıkmedır Ancak 1729 yılında matbaa baskıya basjadığında da Osmanlı Turklerı onu buyuk bır heyecanla karşılamı:; ve bu denlı gecıkmış olmasının yarattıgı sabırsızlıkla urunlenne saldırmış değıldır Ibrahım Muleferrıka, matbaaMnı açık tutabıldıgı surede sadece 17 kılap basabılrnı^tır (Muteterrıka nın hastıgı kıtapların buyuk bır bolunıunun, olumunden sonra nıatbaanın depolarında kalmış oldugu gorulmustur) Matbaaııın kuruluşunu ızleyen yu? yıl ıçınde Istanbul'da sadece 98 kıtap ba sılmışür Matbaanın ılk ellı yılında Avrtıpa ıılkelerınde bası lan kıtap sayısı ise 40 bındır te ve bu bılgılerın altında "Umumıyet ıtıbarıyle fununa daır rısaleı edebıyedır' ıbaresı bulunmaktadır Bu yazının altında da "Ayda dort kere olarak Cumartesı gunlerı çıkar denmektedır Dergının ılk sayısı bır 'Mukaddıme' (başlangıç) yazısıyla başlamaktadır Hazıne ı Evrak dergısının yonetmenı, (Hazıneı Evrak dergisi, gerek yayınlandıgı dont'iıı ge rek yazı kadrosunun nıtelıgı, gerekse yazılarının ıçerıgı bakı mından son derece ılgınç bır dergıdır Boyle bır dergı tum yazıları ırdelenerek ve yorumlanarak ya^anılaıı tarıhsel donemle bağlantılı kılınarak ve yazarlarının hemen hepsının yaşam oykulerı araştırılarak ıncelenmesı gereken onemde bır dergıdır Bu nedenle bızım burada vapaı.agınıu $e\ sadece dergının en genel ozellıklerını tanıtmaya çalışmakla yeünmek olabılır) Hdzıneı Evrak dergısının 20 kadar yazarı vardır An cak bunlardan be^ı on planda gorunmektedır Bu beş yazar, Mahmut Celaleddın Paşa, Samıpasazade Abdulbakı Bey, Munıf Paşa, Recaızade Ekrem Bey ve Abdulhak Hamıd (Tarhan) Bey'dır (Sayıca çok olmamakla bırlıkte Namık Kemal'ın ya zılarına da onem ve oncelık verıldığı gorulmektedır) MUKADDİME Dergının ılk sayısında yer alan "Mukaddıme" baslıklı yazı bugunku dılımızle şoyledır, "Medenı memleketlerde yayılan egıtım ışıklarının onemlı sebeplerınden bırı de, bır takım ılım cemıyetlerının gayretlerıyle yayınlanmış olan faydalı eserlerdır Egıtım yayınları sadece okullar ve unıversıtelerle sınırlı kalmış olsaydı, bugun Avrupa kutuphanelennde mılyonlarca kıtap bulunmazdı ve bunca ınkılaplardan ve onemlı îcat lardan ınsanlık alemı yetennce pay alamazdı ve medenıvetın parlak guneşı karanlıkta kalırdı Bu tur cemıyetlerın uyelerı, o ulkenın elbette en muk tedır ve yeteneklı yazarları olduğundan, onların yayınladıgı eserler de kendılerı gıbı nadıde ve degerlı olmaktadır Bu nedenle pek çok kereler bır ulkeyı bır mılletı cehalet uçurumundan kurtardıkları çok savıda ornekle ortadadır Bu gerçek, çeşıtlı bılımler ve teknıkler ıle ılışkı kurmuş ulkemızın ba/ı hamıyel sahıplerınce bılınmedığı ıçın 20 yıl once bır bılım cemıyetı kurulmuş ve Mccnıudı Funun ısimlı bır dergı vayınlanmıştı Sonradan bu dergı her nasılsa devatn edemedı ve mılletımız şu kadarcık olsun bır egıtım nımelın den yararlanmayı başaramadı Bırkaç yıldaıı berı Osmanlı matbuatı, bır yanıyla bıı çerçevenın dışına çıkamadan kalmakla beraber epeyce vol almış ise de yayınlanan eseıler ıçınde Mvt.ınudi Funun /eıııı nınde bır eser gozumuze ılişmedıgınden haddımı/ın ıktıda rımızın otesınde oldugunu bıldıgımız halde Meumiü ı Funun gıbı bır eserın, bır guzıdenın bushutun elden çıknıasına yol açmamak ve mılletımıze barı boylelıkle hı/met etmek umıclıvle bu de haftada bır kere çıkmak uzere Hanneı Evrak ısmm de bır dergının yayınına hızla başladık ve gereklı resmı ı/nı aldık Hazmeı Evrak'ı yayınlamaya curet etmemız haşa kendımızı Mecmııaı Funun u yazan sovlu kımseleı sırasinda saymamız demek değıldır Belkı bunların lutut ve ınayetlerı ne sığınmak ve bu vesıle ıle eskı hızmetlerını yenılemeye sebep olmak halıs nıyetınden ıbarettır Dergımızde en çok onem verdıgımız şey ıçerıgını herkese anlatmak arzusu olduğundan ıstıareyı sevmeyen ve başka taraflara çekılmeyen metınler yazmayı bılen bazı ya zarların makbul eserlerıyle sayfalarımızı susleme gayretınde olacağız." Mahmut Celaleddin, Baki. <•* Vc ^ jâiAİ VllJ JİA 4 yi tljlj^ İLK OSMANLI DERGİLERİ Kntelektuel bır ortamın oluşumunun en onemlı haber cılerınden bırı dergılerdır Ilk Osmanlı dergisi 1849 vılında (mathddnın H<ıtı Avrupa da ktıruluşundan 4 asır sonra) ya yınlanmaya basjayan Vdkdyıı Tıbbiye dergisidir Bu tıp dergısı Osmanlı Inıparatorlugu nda yayınlanmıs, olan hem ılk dergı, hem de ılk bılımsel dergıdır Mektebı Tıt> bıyeı Şahane tarafından 34 aylık bır donemde 28 sayı olarak yayınlanmıştır Ilk Osmanlı bilim dergisi ise Cemıvetı llmıveı Osmanı ye tarafından Munıf I'asa onculugunde 18(ı2"de çıkarılan Mcuınidı Funun dergisidir 47 sayı t.ıktiktan sonra kapan mışlır 1883 yılında bır sayı daha yayınlanmış takat sonra tekrar yayınına soıı vermıştır İlk popüler bılım deıgısı olarak rııtelendırebıleceğımız bu dergide çeşıtlı hılını dallaıında ve daha az olarak da ekonomi tarıh telsete, edebiyat vb konularında telıf ve çevırı bırçok makale yayınlanmıştır Hd/ıncı Evnık (arşıv) dergisi ise ılk Osmanlı bilime.debıyat dergisidir Aynı zumanda ulkemızdekı ılk haftalık bılımedebıyat dergisidir (Cumartesı gunlerı yayınlanıvordu) Yayınına 1 Mayıs 1881 taııhınde başlamış olan bu deıgı yaklasık bır yıl boyunca 48 sayı yayınlanmış ve Nısan 1882'de vayınına son vermıjjtır > J.fl « Zs\ A^ İJı y »J^ } } )) / Fı/ra/r dergısının ılk sdyısının kapagı Mahınut Celaleddın Pasa dır (Ancak mukaddımenın altında, Mahmut Celaleddın Pa^a'nınkıyle bırlıkte. Samıpaşazade Abdulbakı Bey'ın de ımzası bulunmaktadır) Ha7ineı Evrak dergısının 48 savısında 150'nın uzerınde vazı (dıızyazı ve manzum) bulunmaktadır Dergının kunyesınde her ne kadar umumıyet ıtıbarıyle fununa daır bır dergı oldugu soylenmekte ise de dergı gerc,ekte umumıvetle edebıyatu daırdır Rılım ve teknık konulu yazılar tum yazılarııı antak uı,te bırıııı olusturmaktadır 917/4 16Ekim2004 ÜÇTE BİRİ BİLİM Kuçuk boyda vc 16 savfalık (43 sayıdan sonra 8 sayfa) bır dergı olan Hazmcı Evidkm kapaktakı kunyesınde, kuruluş tarıhı, hangı sayı oldugu ve yayın gunu belırtılmek HANGİ BİLİM KONULARI Hazmeı Evrak dergısındekı bılım vazıları daha çok