Katalog

* • •/, İçinizdeki saate kulak verin... Sağlıklı bir yaşam için vücudun doğal ritmine ayak uydurmak gerekiyor.Ne var ki baykuş tipi olarak isimlendirilen geceyatmaz sabahkalkmaz insanlarm gece yaşamlanm gündüze kaydırmalan tavsiye ediliyor. ı „ Y aşamın tekduzelığinden aküdıruz mı? Surpnzı olmayan bır yaşam anlamını yıtirmeye mı başladı? Oyleyse 24 saatkk bır devnm ıçın kollan sıvaym Kısaca esnek olun Bakkala geceyansı gıdm, Intemet'te tatil rezervasyonlannızı sabaha karşı saat 3'de yaptınn, sabaha karşı bankalann onkne sıstemıne gırerek havale çıkartn Başka bır deyışle 24 saat yaşayan bır toplumun tum olanaklanndan yararlanm Kaldı kı çalışma saatlerı de esnek olacağı ıçın dınlenme ve çalışma zamanlannı ozel koşullannıza gore ayarlayın Fakat butun bu değışıkhklerı yaparken bır de bakacaksınız kı bır "şey" ters gıdıyor Bu şey, beynmızın dennhklennde, yenı yaşam tarzına ınatla dırenen ıçsel bır saattır lemez Burada şaşırtıa olan, sabahçı bplenn gececüere oranla uyku duzensızlüdenne daha ryı ta hammul gostermesı Bu nasü oluyor? Folkard'a gore sorunun gelıp dayandığı nokta, bır ınsanın ıçsel saat ayannın ne kadar kolay kurulduğu üe ügÜL G e c e a upler saat ayarlannı daha kolay degıştrebüıyorlar, çunku bunlann sırkadıyen donemlen 24 saatı bıraz aşıyor Bu nedenle her gun bu saaun ayarlanması gerekiyor Ancak südıkla yapüan bu ayarlar gececüen olumsuz yonde etküryor Omegm bır gecehk vardıya, baykuş turunu nakavt etmeye yetıyor, oysa tarla kuşu uplennın sırkadıyen donemlen tam 24 saat olduğu ıçın sık aralıklarla ayar gerekurmıyor Vardıya durumunda büe saaun ayan bozulmuyor Folkard m ortaya çücarttığı bu olgu, sıradan bır tavsıyenın taşıdığından daha onemlı bır mesaj taşıyor Gece kuşlanna mumkun olduğunce gunduz kuşu olmalan tavsiye edüıyor Bunlann yaşamlannı gun ıçıne sığdırmalan, gece vardıya sına kalmalan gerekse büe bunu mumkun oldugunca az yapmalan gerekiyor Orneğm üa gece ustuste gece vardıyasma kalmalan ustuste 45 gece kalmalanndan daha ıyı Oysa kronobıyologlar, bunun tam tersıne kaza rıskını azaltmak ıçın vucut saatını yenı çalışma koşullarma uydurmanın daha yararlı olduğunu duşunuyor Bu doğal saat, dıktasını yalnızca uyku sırasında hıssethrmez, her hucreyı her dokuyu sureklı denetımı altında tutar Bu saaun yetkı alanı çok genıştır, yemek yeme, dınlenme, eğlenme, ntmık hormon salgüan vucut sıcaklığı hep saate ayak uydurmak zorundadır Her şeye karşın bu dogal dıktatoru kandırmak sanüdığı kadar zor değüdır Bır çalar saat bu saaun butun fiyakasını bır anda yok eder Kaldı kı çağdaş yaşam geregı bız bu kandırmaca ışlemını sık sık yapıyoruz Bu noktada büım dddmları devreye gınp dogal saate karşı çıkmanın sakıncalanna dıkkat çekıyorlar Aılesel veya sosyal basküdr nedenıyle vucudun doğal uyku ıhtıyacma yanıt vermemek, açık veya sınsı pek çok hastalığa davehye çıkartır Vucudun çeşıtlı yerlerınde agnlar sınsı kalp hastalıklan, kronık yorgunluk sendromu bu hastalıklara tıpık ornektır Uykusuzluğa yol açan faalıyetlerden vazgeçmek veya vucudun dınlenme ısteğıne ayak uydurmak sıgaradan vazgeçmek veya aşın yağlı yemeklerden uzak durmak kadar onemlıdır Hıpotalamusun supralayasmatık çekırdeğınde karargâh kuran bıyolojık saat, vucudun sırkadıyen rıtmını (24 saatte bır tekrarlayan rıtm) kontrol altında tutar "Olçebüdığınız her şey bır rıtm çerçevesınde faahyet gosterır Hormonlar, sıcaklık bagışıklık sıstemı, dışkılama ıdrar yapmak, sodyum potasyum gıbı" dıye konuşan Unıversıty of VVales'den kronopsıko log Simon Folkard bu saatın ışlevımn butun bunlan senkronıze etmek olduğunu belırtıyor Çalgılann muzığe tam zanıa nında gırmelennı saglayan bır orkestra şefi gıbı bıyolojık saat de vucuttakı tum faalıyetlerm bırbınyle uyumlu çalışmasını sağlıyor Içımızdekı bıyolojık saaun turu gune erken başldyan tarla kuşu mu yoksa gecelerı geç yatan sabahlan kalkmakta zorlanan baykuş mu oldugumuzu gosterır Büım adamlaıı uzun zamandır bazı insanlarm gunun erken saatlennde, ılerleyen saatlere oranla daha etkın oldugunun faıkında Oıtalama olarak tarla kuşu tıpının vucut sıcaklığı oğleden sonra en ust duzeye çıkarken baykuş tıpınde bu bırkaç saat sonra gerçek leşır Sıcaklık ınışe geçtıgı zaman uyku basurır Bu nedenle tarla kuşu tıpının uykusu daha erken gelır Saatın tum dayatmasına karşın, gecelen geç saatlere kadar uyanık kalarak veya sabahlan çalar saatle kalkarak yenı bır rıtm yaratılabılır Bu durumda ıçsel sırkadıyen ntmı bu yenı duzene ayak uydurabılır Ne var kı Folkard saaun dogal ayarını bozmanın sağlık açısından tehlıkelı sonuçlar doguracagını ıddıa edıyor Folkard baykuş ve tarla kuşu tıplerınm çalışma duzenıne nasıl ayak uydurdugunu ınceledı Buldugu sonuçların tahmınlenn tam tersı olduguna ışaret eden büım adamı, baykuşlann gece faalıyetlenne daha yatkın olmakla bırlıkte, sağlıklarının bundan olumsuz etküendığını belırtıyor Baykuşlarda or taya çıkan saglık sorunlan şoyle sıralanabüır Kalpdamar bozukluklan bazımsızlık, ulser bağırsak şıkayetlerı, sırt ve kas agnlan, yorguııiut ve sık tekıarlayan vıral enfeksıyonlar Baykuşların psıkolojık durumları da aynı şekılde etküe rur Folkard ın son gunlerde sonuclandırdıgı bır araştırmaya 1 J g kuşlannda depresyon endışe gıbı şıkâyetler ve dıkkat eksıklıgme bağh olarak kaza olasüığı daha yuksektır Folkaıd Ş<"/1P konuşuyor Burada ııorak olan qece kuşlarına hangısaatlerdeçahşmdkıstedıkleırni'îordugumi' mman sıne gece vardıyasında çalışmak ıstedıklerını soylemelendır Oysa gecelerı çalışmak sağlıklarına buyuk olçude zarar verecektır ' Uyku düzeni bozulunca... Beynın nykn dnzeninl bozmak vucudu nıçın bu kadar kotu etküıyor? Tbronto Unıversıtesı Kronobıyolojı ve Uyku Merkezı'nden Harvey Moldofsky ınsan vuucudunun bırbırıne bağh ntmlerden oluştuğunu soyluyor Uyanma ve uykuya dalma sırasında bagışıklık sıstemınde onemlı değışıkbkler oldugunu saptayan Moldofsky, doğal kaul hucrelerının gun ıçmde daha yoğun olarak dolaşıma kaüldığını, T hucrelerının ıse gecelerı daha etkm oldugunu belırtıyor Aynı şekılde ınsanlar uykudayken daha buyuk sayıda bagışıklık regulatoru "ınterleukm1" devreye gırıyor Bıyolojık saatın ayân ıle oynandığı zaman bu uyum bozuluyor ve enfeksıyon saldınsı gerçekleşıyor Yıyeceklere karşı vucudun metabolık tepkılerı de bu saatın etkısı altında Surrey Uruversıtesı'nden Liada Morgan vucudun sırkadıyen ntmının bozulmasıyla kandakı glukoz ve lıpıd duzeyının yemeklerden sonra tehlıkelı bır şekılde yukseldıgını ışaret edıyor Ancak saat ayannın bozulması herkesı aynı şekılde etkı ' Insdnlar gunduz yaşayan bır tur olduğunu kabul etmelı' dıye konuşan Folkard, 'Bır ınsana gece çalışmasını soylemek, aynı ınsdnı denıze dtarak bır hafta, boyunca balık gıbı davranmalannı ıstemek g±)i bır şey Bu mumkun olabüır dnCdk ınsanlar boyle yaratümamıştır ve bu yaşam tarzı yuksek oranda nsk taşır' dıyor Işın kotu tdiıin gececı tıpler normal gunduz ışlerınde çalışsalar dahı doğal sadtlerıne tfı uwt etmış olurlar Hdfta suıüan yatakta kaldüdan ureyı bıraz uzun tutarak vucut sadtlerını bıraz 11 haüerı ataılar Pazaıtesı sdbahı ıçsel saatleıınm ısteğının tersıne dahd erken kalkmdk zorunda kahnca sınırlı ve huysuz olurlaı Folkard bu durumu şoyle açıkhyor Kanımca ppk çok ınsan toplum dile ve eşlerının bcukı^ı altında ısteme''ıkleıı zamanlarda uyanımak zoıunda kalıyorlar Herkesm uvumak ıçın optımal bır zamana ıhtıyacı voidıı Yanlış zamanda uydnma ve uyumdj ıiı sonuçlaııhafife aUnmaydCdkkadaı vahımdu ' ndı hcülorıne bıraküııtn gıderck daha geç yat.ın bu tıpleı J ı^lık conınları çığ gıbı buyur Içsel ntmı goz ardı etmenın : ıııçlan yalnızra '••ınırlılık hııysu/ink gıhı ^umsıızlukl " iırlı degıldır Yorgunlnk, konsantrasyon zayıflığı, uykubuna alamamak ve a ğ n gıbı semptomlarla kendını gott*rpn kronık yorgunluk sendromu denüen hdstalığın nynznsuz biyolojik saatten kaynaklandığı duşunulmektedır Lrveıpool ' hn Moores Unıversıtesı'nden kronobıyolog Jim Waterhouse ı?e bu hastalığın bozuk saatten değü, duzensız yaşam tdi ııdan kayndklandığını üen suruyor VVaterhouse'a gore duzenlı, oturmuş bır yaşam tarzı vucudun bıyolojık dongulen arasında uyum sağlıyor Bu durumda duzerüı bır yaşamın kronık yor gunluk sendromunu gıdereceğı duşunulebıhr Kaldı kı pek çok doktor da boyle duşunuyor Ruun bır yaşam tarzı sur melen tavsrye edüen hastalann yuzde 80'ının duzeldığı üen J suruluyor. ^ , Rutm yaşamdan hoşlanmayan modem ınsan, çalar saat üe ıstedığı zaman uyanarak, aydınlatma teknolojısı aracüığı üe gecelennı aydınlatarak bıyolojık saatın hakunıyenne son vermeyı amaçhyor "Insanlar bu saatten kurtulmak ıçın can aüyor" dıyerek konuşan Folkard, "Ancak müyonlarca yühk evrımden sonra bır gun ıçınde vucut saaünden kurtulup 24 saatlüc bır toplumun uyesı olamayız" dıyor Reyhan Oksay „, 3 June 2000, New Saenhst 693/7