Katalog

Termal kaynaklar: Depremin habercisi 17 Agustos ve 12 Kasım 1999 deprem bölgelerindeki termal kaynaklarda gözlenen değişimlcr veönemi... Şakir Şimşek (*) ve Nazım Yıldınm (**) . KA1A DENİZ m. A lpHimalaya tektonik kuşagı uzennde yer alan Turkıye'de, son 100 yıl ıçınde meydana gelen 80 buyuk depremde yaklaşık 80 000 kışı hayatını kaybetü En son olarak 17 Agustos ve 12 Kasım 1999 tanhlennde 7 4 ve 7 2 magnıtutde oluşan depremler 1200 km uzunlugundakı Kuzey Anadolu Fayının Dogu Marmara bolumunde yer aldı (Şekil 1) Odak derınhgı 914 km olan depremlerle oluşan kınklarda maksunum 5 30 m'ye varan dogrultu atım ve 3 00 m'ye varan duşey atıın olçuldu (MTA, 1999) Her ıkı depremdekı yuzey kınklannın toplam uzunlugu220km'dır(Şekü2) Afrıka plâkasının kuzeye harekeü üe sılaşan Anado lu plâkası, sag yonlu dogrultu aumlı Kuzey Anadolu Fayı ve sol yonlu Dogu Anadolu Fayı boyunca yüda 22 mm hızla baüya dogru hareket etmektedır (Straub and Kahle 1997) Kuzey Anadolu Fayı (KAF), Dogu Anadolu Fayı (DAF) ve Anadolu plâkasının batıdakı yukselmesı ve genıslemesı üe oluşan graben bolgelerı Turhyede 1 Derece Deprem kuşaklarıdır Şekil 2: Doğu Marmara Bölgeslnln aktlf faylan ve sıcaksu kaynaklannın dağıhmı haritan, Doğu marmara bölgeslnln aktlf faylan ve 17 Ağustos 1999 lle 12 Kasım 1999 depnmlerinln yüzey kınklan. MTAEmre vd. (1999)'den âeğlştlrilerek almmıstır. yularında bazı degışıklıkler gozlenmıstır (Şekil 2) Benzer degışüdüderm 13 Mart 1992 Erzıncan depremmde bolgede yeralan sıcak ve mınerallı su kaynaklannda da oldugu büınmektedır (Yıldınm, 1992) Dunyada depremlerm onceden tahmin edilmesi amacıyla yer kabugunun derınlüderınden gelen termal sular, mınerallı sular ve gaz çıkıslan ozellüde, Çın ve Japonya'da gozlem altında tutulmaktadır (Wakıta 1996) Yeraltı sulannın duzenlı olarak gozlenmesı ve olçum alınması deprem mekanızmasının gehsımı ve erken uyan açısından onem taşımaktadır Akof Deprem kuşaklannda jeokımyasal ve hıdrojeolojrk araşürmalar kapsamındakı sulardakı kımyasal degışıklıkler (klorur, radon, trıtyum) su sevıyelerındekı degışıklıkler olçulmektedır 17 Şubat 1995'dekı Kobe depremı oncesınde yagış olmamasına ragmen anormal sevıyede yukseklıkler tespıt edümış deprem sonrasında ıse depıom bolgesınde yeraltısu sevıyelerınde, sıcaklıklarda ve nehıı suyu debüerınde onemlı artışlar gorulmuştur Aynca, aktıf volkanlann yer aldıgı Italya Japonya ve Havvaıı'de gaz çüoşlanndan volkanlann puskurme zamanlan behrlenebümektedır Sıcak su çıkışları Turkıye'de deprem kuşaklan uzennde sıcaklıkları 20101 santıgrat derece arasmda 1500 dolayında kaynak çıkışı ve rezervuar sıcaklıklan 30242 santıgrat derece arasında degışen 400 kuyudan sıcak ve mınerallı su çıkışı mevcuttur (Şekil 3) Turkıye'dekı bu jeotermal kaynaklar başlıca Kuzey Anadolu Fay hattında Batı Anadolu grabenler sıstemı uzerınde, Orta ve Dogu Anadolu'dakı volkanık bolgelerde ve yogun tektonik zonlarda yer almaktadır (Şimşek 1997 Pfistervd 1998) 17 Agustos 1999 depremının oluştugu Adapazarı, Izmıt ve Yalova hattında Yalova Termal ve Sakarya Akyazı Kuzuluk'ta ve 12 Kasım 1999 Duzce depremı üe Eftenı ve Bolu Kuçukkaplıca jeotermal alanlanndakı kaynak ve ku Gözlem ve ölçümler 17 Agustos ve 12 Kasım 1999 depremlennde baa jeotermal kaynak ve kuyu sulannda fizücsel ve kımyasal değışımler ızlenmıştır Bu degışüdüder bulanıklık koku, tat, renk, sıcakhk basınç debı yenı kaynak oluşumu ve kımyasal degışımlerdır (Tablo 1). Yalova Termal Su Kaynaklan: (17 Agustos depremı) Yalova'nın 10 km guney baosında yeralan termal su kaynaklan Ataturk'un emrıyle koruma altında olup bugune kadar burada herhangı bır kuyu açümamıştır Dere ıçınde kaptaj altına alınan kaynaklann sıcaklıgı 64 5 santıgrat derece ve debısı 13 lt/sn'dır Aynca dere ıçınde sızıntı ve kuçuk debüı kaynaklar da vardır Termal kaynaklar tanhsel çaglardan ben kaplıcalarda kuüanümaktadır 18 Eylul 1963 yılında 6 2 magnıtutde oluşan Çınarcık depremmde kaynak debüen onemlı olçude azalmıştır 17 Agustos 1999 depremınden 15 gun once 2 Agustos 1999'da termal su kaynaklannın yeraldıgı fay zonunda mevcut bır kınktan sıcaklıgı aynı olan llt/sn debıh üave bır kaynak çıkmıştır Dolayısıyla sahadakı toplam debı artmıştır Hâlen bu yenı kaynaktakı çıkış devam etmektedır SakaryaJUcyan Knznlnk Sahası: Kuzuluk sahası Dokurcun segmentı uzennde olup sahada 79 santıgrat derece sıcaklıklı (kuyu çüas sıcaklıgı) kaynaklar vardır Sahada kurulan termal tesıslere su saglanması ve ısıtüması ıçın 180320 m dennlıgındekı 5 kuyudan uretım yapümaktadır Oncelen sahada mevcut kaynaklann, kuyulardan akışkan urebmı yapüması sonucu bugun debüerı azalmış ve bır bolumu ıse kaybolmuştur 17 Agustos deprernı üe bırlıkte kuyulardan gelen suda bulanma olmuştur Aynca, sıcaklık once 79 dereceden 80 dereceye yukselmış, 2 hafta sonra 77 dereceye duşmuş daha sonra yenıden 79 dereceye gelmıştır Kuyularda 0 8 bar olan basınçta 1 barhk artış olçulmuş ve kuyu başı basınçlan 1 8 bara yukselmışhr (A Gulgor sozlu goruşme) 693/18