Katalog

Hava koşullannı denetleyecek miyiz? tnsanoğlu yalnızca hava koşullannı yerel, bölgesel ve kuresel ölçeklerde değiştirme yeteneğine sahip olmakla kalmayıp, bunu felaketlere yol açabilecek yöntemlerle şimdiden gerçekleştiriyorlar da. engel olmasmdan Bunun nedenı bulutlarda toplanan nemın buyuk bır bolumunun alttakı ormanın golgelıklennden gelmesıdır Çok sayıda ağaç yok oldukça yerel yagmur yapıcı duzeneğı besleyen su kaynaklan da tukenıyor Çalüüdar çayırlar ve otekı bıtki ortusu turlen de hemen hemen aynı etkıyı yarattığından bunlann yok edümelen de atmosferdekı nemın azalmasına yol açıyor Bıtia ortusunun yok edümesı şıddetli yağmurlann yagdığı donemlerde sel felaketlenrun de daha cıddı zararlar vermesıne neden oluyor Irmak boylanndakı ormanlar aşın suyu emen sunger ışlevını gorerek ırmak ve kollanrun su taşmalanna engel olurlar Benzer bıçrmde ırmak ağızlanndakı tropücal bıtkı ortusu yerleşım bolgelennı sıklon ve kasırgalann ardından meydana gelen su baskınlarına karşı da konrr Bıyolojı uzmanlan yeryuzundekı tropıkal ormanlann % 50 kadannın yok olduğuna dückat çehyorlar Buna yukselen sıcaklıkla bırlıkte denız duzeyının de yukseldığı gerçeğı eklenınce, karşımıza korkunç bır felâket tablosu çıkıyor T ropıkal bır firtına hızla Atlanuk Okyanusu uzerınde, tıpkı bır semazen gıbı, bıçım alıyor Ancak ABD Ulusal Hava Hızmetlen'ne aıt bır dızı uçak aynı hızla fırtınaya meydan okuyor Hem yukarıdan, hem aşagıdan saldınya geçen uçaklar şıddetlı ruzgârlann gucunü yok eden süahlarla karşı koyuyorlar Frruna kovalayan uzman ekıp bır kez daha kasırganın oluşumunu engellemenın utkusunu yaşıyor Boylesı bır şey gerçekten yaşanabüır mı? Buyuk bır olasüıkla, hayır Bu tur senaryolar geçmışte kaldı 50 ve 6O'lı yülarda büım adamlan çagdaş teknolojının kuraklıga son verebüecegıne doluyu engelleyecegıne ve hava koşullannı çeşıtlı yöntemlerle çok daha elvenşL bır duruma getırebüecegıne ınanıyorlardı 21 Yuzyüa gırdıgımız şu gunlerde, ne yazık kı tum bunlar yalnızca bır duş olmaktan oteye gıdemedı Usrune ustluk, hava koşullannı olumlu yonde değışurebüeceğımız umudu yennı ıyüerı daha da kotuleştrrdıgımızın bılıncme bırakü Dunyanın en zekı büım adamlannrn tasarlayıp yapamadüdannı sıradan ınsanlann şans esen gerçekleştırmek uzere olduklan arnk açrkça ortada insanoğlu yalnızca hava koşullannı yerel, bölgesel ve kuresel ölçeklerde degışürme yeteneğine sahıp olmakla kalmayıp bunu felaketlere yol açabüecek yöntemlerle şimdiden gerçekleştınyorlar da Gundelık yaşam surecı ıçınde her yıl yeryuzune yayüan müyarlarca ton karbon dıoksıdı bır duşunun Araba kullanmak, ışık yakmak, bır fabnkada çalışmak, bır tarlayı gubrelemek gıbı eylemlenn tumu de ısıyı tuzağa duşuren gazlann atmosfere yayümasına katkıda bulunurlar Karbon dıoksıt ve benzer büeşımlenn yayılımını denetlemedığımız surece, kuresel ortalama sıcaklrklar onumuzdekı yuzyüın sonuna gelındıgınde 1 üe 5 derece arasında yukselrruş olacak Sıcakhğın yukselmesı, başka şeylenn yanı sıra, nemın yuzeyden hızla buharlaşmasına ve bulutlarda yagmur damlacüdan bıçımınde soguyarak hem kurakhk, hem de sellere neden olur İnsanoğlu yağış.lan başka çarpıcı yöntemlerle değıstınyor Uydu fotoğraflan çelü< fabnkaları, petrol antma tesıslerı ve santrallardan yayüan sulfurık asıt ve benzerı sanayı aerosollerının sanayı merkezlennde yağışı ruzgâr yonunde engelledığını ortaya koyuyor Bır araşürmaya gore, Avustralya, Kanada ve Turkıye'de bu kırlenme modellerı gerçekte hıç yağış almayan bolgelerdekıne tıpatıp uyuyor Bunun nedenı aerosollerın bulutlann ıçındekı su buharının soguyarak toprağa ulaşabüecek buyuklukte yagmur damlacıklanna donuştugu duzeneğe engel olmasmdan kaynaklanıyor Bu da bır başka bümeceyı gundeme geünyor Kırlı bır bulut kendısını yagışla boşaltamadıgından daha da buyuyup daha kalıcı olarak guneş ışıgını uzaya gen gonderen parlak beyaz bır yuzeyın oluşmasına neden olur Gerçekten de dunyanın bırçok kışının bekledıgı gıbı ısınmamış olması sanayı aerosollenyle sera gazlan arasındakı şıddetlı rekabetten kaynaklanıyor olabüır Garıp ama, bır tur kırlüıgı azaltmanın bedelını bır başka kırlılıgının ethlennı arürarak odemek zorunda kalıyoruz Ormanlann yok edümesı de benzer bıçımde bır dızı etb yaratıyor Agaçlann bır etkısı karbon dıoksıdı odunsu dokulannda tutmalan ve boylelıkle atmosfere sızmalannı engellemelendır Ağaçlar aynca nemın atmosfere yenıden kazandınlmasma da katkıda bulunurlar Am .ıavzasının kımı yerlerınde yok edılen oı manlar yagış oranını olumsuz etküeyecek bır duzeye ulaştı Bunun nedenı bulutlarda ıçındekı su buharının soguyarak topraga ulaşabılecek buyuklukte yagmur damlacıklanna donuş Büım adamlan ınsanlarla doğal üdım sıstemının yoğun bır etküeşrm ıçınde olduğu gerçeğıru yenı yenı kavramaya başhyorlar Orneğm atmosfere pompaladığımız aerosollerın tumunun soğutucu bır etkı yaratmadığının büıncıne henuz vanyoruz Mason ruzgârlan ınsanoğlunun değıştıremeyeceğı tek üdım çevnmı değü Armosfer bürmcısı John M. Wallace sera gazı yoğunluklannın artmasının Kuzey Atlantüc, ya da Arktık Tıtreşım olarak büınen bır başka onemlı çevrım uzennde şimdiden etkısını gostermeye başladığma ınanıyor Bu durumda sorun sera gazlannın alt havakurede yarattıgı ısınmada nçok, bunlann ust havakurede yarattıgı soğumadır VVallace ve başka büım adamlanna gore, bu soğuma yaygın ruzgâr orneklerını olumlu yonde etküeyerek kaşın denızden esen üımlı ruzgârlann Kuzey Avrupa'ya yonelmelenne neden olabüır Wallace'ın bu konuda haklı olmadığı henuz büınmıyor Oylesıne karmaşüc sıstemlerle karşı karşıyayız kı, büım adamlan bunlan kavrayabümek ıçın uğraşıyorlar Bunlardan bır tanesı olan Ddımbüım uzmanı Tbm Wigl«y sorunun ıklım sıstemıyle ügüı daha gelışmış bügüerden çok, mevcut eğüımlere karşı koyacak belkı de engelleyecek teknolojüc üerlemelerde yattığına ınanıyor Bır başka deyışle Von Neumann gıbı onde gelen büım adamlannın bır zamanlaı duşledüden şeyler henuz tarıhe karışmış değü Bunlann yalnızca zaman ıçınde değışıme uğrayarak daha da ıvedüık kazandıkları soy lenebüır Rita Urgan Kaynak Tıme 693/17