Katalog

nedır 9 gıbı sorulann cevaplan açık degüdır Kaldı kı karadah yanal eşdegerı ıyı tutturulmuş saglam kaya bıle olsa bunlann su altadah davranışlan çok farklı olabüır Dolayısıyla, denız tabanındakı tortullann heyelan nsklen hakkmda yapılacak yorumlar guvenılır olmayacakür Bu sorulann dogru cevaplan denn sondajlar yapıldıktan sonra alınabılecektır Sısmık kayıtiarda pek çok akuf ve aktıf olmayan fay tespıt edılmektedır Ancak bu faylarla oluşmuş ve kutle hareketlenne yorulabılecek tortullar seçüememektedır Marmara Denızı'ndekı ada ve yanmadalann ekserısının denız ıçıne dık yamaçlarla ındıgı gorulur Bu yamaçların çogu yaşlı temel kayalardır ve heyelan potansıyellen nıspeten duşuktur 5) Kuzey kıyüanndan çukurluklara ılerleyebüecek kuçuk olçeklı heyelanlann yaratacagı dalgalar yanm daıre şeklınde guneydekı şelfe dogru üerleyecek ve muhtemelen kıyüara ulaşmadan sonumleneceklerdır Sonuç Marmara Denız'ınde veya başka buyuk su kutlesı kıyılannda, deprem sırasmda lokal ve kısa surelı sevıye degışmelen olabılır Bunlar tahrıpkâr tsunamı olaylan degıldır 17 Agustos 1999'da oldugu gıbı tarıhsel depremlerde de tsunamı kayıtlan yalnızca anlaumlara dayalıdır (Alunok 1999) Bunlar objeküf gozlemler olmaktan çok olayın şoku ve heyecanı kanşmış ıfadeler olup büımsel ven olamayacagını herkes kabul eder Anlatanlann samımıyetlennden şuphe yoktur ama gerçeklen gozleyıp ıfade etmedıklen ortadadır Tanıklardan bınsı "Denız duvar gıbı yukseldı uzenme devnlecek dıye korktum bıze ulaşmadı ama kar şıdakı gece kulubundekılerı 200 m açıga goturdu" dıyor Deprem bır yandan sarsıyor herkes kaçışmakta bızım gorgu şahıdı durmuş heyecanla ne olacak dıye denızı seyredıyor Kabul edılmesı guç Tanhsel anlatımlardakı abartmalann olçusunu ıse yakmdan bılıyoruz "Mehteran'ın gok gurultusunu andıran sesını duyan kuffar ordusu dagüdı" turunden çok yazılı metın mevcut Kıyılar her turlu su sevıyesı yukselmesının tehdıdıne açıktır Marmara'da şıddetlı firünalar, tsunamıden çok daha genış alanlan etkılemektedır Tsunamı ıncelenmesı, ızlenmesı gereken bır olay olmakla beraber kıyılarda oturanlann tedırgın olacagı boyutlarda degıldır Şımdılık su kırlılıgı veya denız trafigımn tehdıdı çok daha fazla guzukuyor Nazif Pamir'in ardından Y Eski tsunamilerin izleri (=tortulları) bulunamadı Tsundrnı, denız tabanını tahnp eden ve karaya doğ ru üerleyen dalgalar olması nedenıyle denızel tortullan (kum çakü) denız canlüannı ve kabuklannı da berabennde kıyıya atar Kıyının topografyasına gore çekılen sular bu tortullan denıze hemen gen taşıyabıldıgı gıbı zamanla da ortadan kalkabüır Eger karada çukur yerler varsa üerleyen sular ve beraberındekı malzeme buraya dolar sular çeküır fakat kınnülı malzeme çukurda korunur Bunlara tsunamı tortulu adı venlır ve eskı tsunamüerın dolayısıyla depremlenn tanınmasında çok onemlı role sahıptırler Gerçek venler bunlardır Guney Marmara kıyı ve kıyı gerısı Kuvatemer donemı tortullan TUBITAK Ulusal Denız Araştırmalan Programı kapsamındakı bır proje ıle (YDABÇAG598/G) aynntüı ıncelenmış ancaktipıktsunamı tortuluna rastlanamamışur Marmara'nın guney ve kuzeybau kıyılannda, behrgın olarak Çanakkale Bogazı'na yakın yerlerde son bır mılyon yıllık denızel tortullar mevcuttur ve bunlar denızın bugunku sevıyesınden 40 m kadar yukanlara tektoruk tesırlerle yukselmıştir (Erol ve Nuttal, 1973, Sakınç ve Yalurak, 1997, Kazancı ve dıg, 1998) Yanı, Marmara Denızı yakın geçmışte (600 00040 000 yıl arası) çok daha genış alanlan kaplıyordu ve sayısız depreme sebep olan tektonık aknvıte ıçındeydı 35 00014 000 yıllar arası çekılıp buzulmuş ve gol halını almış ancak yıne de tum Guney Marmara Bolgesı'nın su toplama ve/veya tortul bınktırme yen olmuştur (Emre ve dıg, 1998) Akdenız ve sonra da Karadenız ıle su baglanusı kurulmuş, gunumuzden yaklaşık 3000 yıl once su sevıyesı tekrar bugunkunden 1012 m daha aşagüara ınmıştır Butun bu sevıye degışmelennın kryılarda morfolojık ve tortul ızlennı gormek mumkundur (Kazancı ve dıg 1999) Denız sevıyesı degışmelerınde her ne kadar iklimln rolünü kesın olarak ayırt etmek mumkun değılse de tektonıgın bu gelışmede onemlı yer tuttugu açıkür Marmara denızı çokuntusunu ve ıcındekı uç çukurlugu yaratan fay aküvıtesı en az son 3.5 milyon yü, bazı goruşlere gore 10 milyon yıldan ben ıylemektedır Bu sırada pek çok deprem oluştugu şuphesızdır Eger bugun olabılıyorsa geçmışte de pek çok tahrıpkâr tsunamı oluşmuş olmalıdır Ancak Ece Golu'ndeh tartışmalı bır ısüf dışında hıçbır tsunamı ızıne rastlanmarnıştır (Kazancı ve Emre 1999) Mılyonlarca yıl geçmışı olan depremlere aıt tsunamı ızı bulunamıyorsa bu ızlenn "tumunün sılındıgı veya tortul bırakmadığı" goruşu yanında "hıç tsunamı oluşmadıgı ıçın ızı yoktur" goruşu daha dogrudur Şuphesız Marmara'da pek çok deprem olmuştur ancak her depremın tsunamı yaratması gerekmez Kanaatımızce Marmara Denızı'nde tektonık, topografik ve ozyografik konumu buyuk tsunamı olaylan ıçın elvenşlı degıldır 1) Her şeyden once buradakı buyuk kınklar egım atımlı degıl dogrultu atımlı faylardır 2) Yamaçlar uzennde fazla mıktar tortul bınktıremeyecek kadar dık mesafesı de kısadır (Şekıl 1) 3) Denıze fazla mıktar tortul taşınması guneyden olur Burada ıse çok genış bır şelf vardır ve kutle olaylanna ımkân vermez 4) Marmara denızınde bırçok ada ve kıyılarda yanmadalar vardır Bunlar dalgalan zayıflatmakta olabüırler aşamını jeolojı büımıne adamış olan merhum babam Ord Prof Hamlt Nafiz Pamir'in Kuzey Anadolu Fay hattı uzenne yapmış oldugu ılk çalışmalar 17 Agustos depremınden sonra tarüşmalarda dıkkate alınmamıştır Babamın 1966'dakı 50 meslekyılı jubüesınde, kendısıne 1650 yılında kurulan Alman Tabıat Araşurmacılan Akademısı'nın azalık beraü venlmıştı Bu Akademı'nın uyelen arasında Cune Eınsteın Darwın, Faraday Goethe gıbı unlu adlar bulunmaktadır Jubüe sırasında en çarpıcı büdınyı sunan Prof thsan Ketin olmuştur Babamın jeolojı alanındakı çalışmalarının dokumunu yaparken Kuzey Anadolu Fay Hattı uzerındekı ılk çalışmalannı da behrtmıştır Emınım babamdan sonra Prof thsan Ketın ve dığer genç jeologlar fay hattı uzenndekı çalışmalannı babamdan çok oteye goturmuşlerdır Ancak, bır bılım adamının bır konu uzenndekı ılk çalışmalarının goz ardı edılmesı büım ahlakına hıç yakışmamaktadır Turkıye Jeolojı Kurumu Bultenı cılt 10, sayı 12 Şubat, 1966 Sn Prof thsaih Keun'den ıkı paragrafProf Pamır, I946'da, Fen Fakultesı Mecmuasmm Asensınde (alt IX, sayı 3, 1944) yayutianvş oldugu "Kuzey Anadoluda bır deprem çızgısı" adh esennde, 1939 üe 1944 yıllan arasında, Kuzey Anadolu'da vukua gehnış olan buyuk depremlenn bır sentezını yapmakta, bu bölgedeh sısmık faahyetuı jeolojık sebeplennı, 850 km uzunlukta, zaman zaman harekete geçen bır dıslokasyon çızgısoıe esh bır faya atfetmektedır Bu konu daha dennleştınlerek, 1948'deLondra'da akdedüen 18'maMılletlerarası Jeolojı Kongresı'nde, tebhğ olarak venlmışve 19S2'de Kongre Bultenlennde (partXIII,pp 214218) yayınlanmıştır Tebhğde, deprem gzgısı "Kuzey Anadolu bereseı" (La cıcatnce NordAnatolıenne) şeklınde tefsır edılmış ve bunun onemh tektonık bır sınıra tekabul ettığı açıklanmıştır Bu sınır, Sayın Profesore gore, Pontıdler'le Anatohdler'ı ve daha genış anlamda, Eurasıa ıle Gondv/ana htalannı bırbmnden ayırmaktadır Prof Pamir'in 1948'de Londra Kongresı'nde vermış oldugu "1939 üâ 1944 yıllan arasında Kuçuk Asya'da vukua gelen depremler ve Kuzey Anadolu beresı" (La cıcatnce NordAnatolıenne) adlı teblıgının muhtevası hakkında hıraz once ızahatta bulunulmuştur Buna ılave olarak Anadolu'nun başlıca tektonık unıtelennı ıhtıva eden bır harıta uzennde, bahsı geçen buyuk depremlenn epiaantr sahalannın gostenlmış oldugunu da belırtmek ısterım 1944 Une lıgne seısmogene en Anatolıe septentnonale (H N Pamır) Rev Fac Sc Unıv Ist ser A t DC, no 3 1948 Les seısmes en Asıe Mıneure entre 1939 et 1944 La cıcatnce nordanatohenne (H N Pamır) XVIII Cong Geol Int Londres.pt XIII, pp 214218 Değinilen belgeler Altoıok, Y, 1999, Korfezde tsunamı oldu ve can aldı CBTdergısı, 13 Kasım 1999 sayı 660, s 1415 Emre, O Kazancı N Erkal Gorur, N, 1998, Guney Marmara Bölgesı Kuvarter Donemı olaylan ve muhtemel tanhçesı Iç TUBITAK Araştrma Projesı Raporu YDABÇAG598/G (Marmara Denızı guneyı kıyı ve kıyı ardı ısüflennın straugrafkı, sedımantolojısı ve morfotektonıgı), Ankara, s 2941 Erol, O, ve Nuttal, CP, 1973, Çanakkale yoresı Karacavıran koyu çevresınde Kuvarterner deplan ve denızel fosıllen Jeomorfolojı dergısı 9, 135 Kazancı, N ve Emre, O , 1999, Marmara Denm'nde tsunamı oluştu mu? CBT dergısı, 9 Ekım 1999 sayı 655, s 1213 Kazancı, N, Emre, O, Erkal, T, Alçıçek, M C Ben, O , Gul, A, Mısırlı, A, ve Baba K, 1999, Ece Golu, Bıga Çayı deltasıveHolosende Marmara TUBtTAKMTAUNIVERSrTE Denız Jeolojısı ve Jeofizıgı Ulusal Araştirma Programı, WorkshopV (2425 Mayıs 1999) Genısleülmış Büdın Ozlen, MTA Genel Mudurlugu, Ankara, s 57 Kazancı N Çelık, E A Emre O , Varol, B, Den, O, Erkal Tl, Erkmen, C, Ergın, M, 1998 Guney Marmara bolgesındekı denızel Kuvarterner tortullannın sedımantolojısı Iç TUBITAK Araşnrma Projesı Raporu YDABÇAG598/G (Marmara Denızı guneyı kıyı ve kıyı ardı ısüflennın straügrafısı, sedımantolojısı ve morfotektonıgı) Ankara, s 4266 Okay, A, 1999, Marmara fay hantalan uzenne kıyaslamalar CBTdergısı 18Aralık, 1999 sayı 665, s 1820 Okay AI Demırbag, E Kurt H Okay, N, Kuşçu, I, 1999, An acnve, deepmanne stnkeslıp basın along the North Anatolıan Fault ın Turkey Tectorucs 18, 129148 Ozturk, H 1999, Korfez depremı ve su hareketlen CBT dergısı 25 Eylul 1999, sayı 653, s 9 Sakmç, M ve Yalurak C, 1997, Guney Trakya sahıllennde denızel Pleyıstosen çokellen ve paleocografyası Maten Tetkık ve Arama Derg 119 4362 (*) Ankara Unıv Fen Fak Jeolojı Muh Bolumu, 06100 Beşevler Ankara kazancı@scıence ankara edu tr {**) Maden Tetkık ve Arama Genel Mudurlugu, Leylâ Pamir 671/19