Katalog

Marmara Denızı nın Tsunami potansiyeli Tarihsel verilerde Marmara Denizi'nde Tsunami izine raslanmadı. Denizin konumu, Tsunami olaylarına elverişli eğildir. Korkmaya da neden yoktur. atimlı faylarda heyelanlann daha sık oldugu bilinmektedir. 4) Yer sarsıntilanyla başlayan tsunami dalgalan deniz yuzeyinde az çok daireael dagüıp ilerlerken, kütle akmalanna baglı dalgalar, heyelanın kıyıya yakınlıgı önemli olmakla beraber, yan dairaMİ şeküde yayüırlar. Nizamettin Kazana (*) Ömer Emre (**) Agustos 1999 Gölcük depreminden bu yana Cumhuriyet Bilim Teknik dergisinde yayımlanan üç yazıda (öztürk, 1999; g " i n n ve E m n 1999; Altinok 1999), Marmara Denizi'nde tsunami oluşup oluşmadıgı tartişüdı. Hk iki makalede deprem sonrasında Marmara Denizi'nin kıyılannda belirgin olarak da Izmit Körfezi'nde, sahil yapılannın çökmelerine baglı su hareketleri oldugu, bunlann yıkıa tsunamiler olarak nitelenemeyecegi yazıldı. Son makale ise önceküerin tersine, 17 Agustos depreminin Marmara'da tsunami yaratngını ve can kaybına yol açtıgını görgü şahitlerine dayanarak ileri sürmekte, tarihsel depremlerde de benzer olaylann yazılı kayıtlanndan söz etmektedir. 25 Aralık 1999 günlerinde ITÜMilliyet gazetesi işbirligi ile yapüan degerlendirme toplantısında yine olası tsunamiler üzerinde genişçe durulmuş, senaryolar ve sonuçlan basında yer almışür. Bu haberlerden sonra bize gönderilen çok sayıda mektup ve mesajdan, bilhassa kıyılarda oturan vatandaşlarda, deprem korkusuna ilaveten bogulma endişesinin oluşmaya başladığıru hissettik ve bu yazıyı yazmaya karar verdik. Ancak, hızıru kaybetmiş olmakla birlikte hâlâ basın yoluyla yapüan "deprem olacakhayır olmayacak" tarüşmalanna benzer durumu tsunami konusunda yaratmak istemiyoruz. Çünkü somut, elle tutulurv üzerinde deneme yapılabilecek veriler henüz çok fazla degildir. Veri toplama işı ise geniş zaman ve sakin ortam ister. Yetersiz verüere dayalı açıklamalann "bana göre" diye başlayan yorumlar oldugunu göruyoruz. Bu yazı, elimizdeki bilgilerin ışıgında bir durum tespitidir. II len, dev körfez dalgalannı bellemiştir. Artık tsunami, halk arasında tahrip gücü olan deprem kokenli dalga anlamında kullanılmaktadır. Bu tür dalgalar; 1) Tipik olarak okyanuslarda meydana gelirler. Açıkta iken dalgalann yüksekligi az, boylan büyüktür. Karaya yaklaşmca tabanlannın zemine çarpmasıyla kınlır, hızlan düşer, tabandaki ile yüzeydeki su kütlesi arasında hız farkı oluşur. Giderek salınımlann boylan kısahr fakat periyotlan (aynı noktadan iki dalga geçişi arasındaki sure) sabit oldugundan, birbirine eklenerek yüksek boylu dalgalara dönüşürler. Körfezlerde, sıg kısunlann mesafesi geniş oldugu içan, bir başka deyişle sismik dalgalar sıglık nedeniyle açıkta kmldıklanndan, dalgalar kıyrya ulaşıncaya kadar fazlaca büyür ve daha yüacı olurlar. Zaten tsunami adı da bu anlama (= yıkıcı körfez dalgası) gelir. 2) Önemli tsunami olaylan düşey veya normal faylanmalara bağlı olarak gelişir. Dogrultu atimlı faylann yol açugı tsunamiler ise göreceli olarak daha az tahripkârdır. Bu anlaşılabilir durumdur. Çünkü normal ve düşey faylarda çok daha geniş su kütlesine kuvvet uygulanmaktadır, Su dolu bir kapta, elimizi yanal ve düşey yönde hareket ettirerek, hangi harekette kaptan daha fazla su taşması oldugunu deneyerek görebiliriz. 3) Ekseri tsunami olaylan depreme bağlı olarak meydana gelen denlzaltı heyelanlannın netıcesıdır, Durgun su kütlesine hızla ilerleyerek aniden baskı yapan buyük kayaç/tortul kutleleri, su yuzeyinde dalgalanmalara yol açar. Benzer olaylar büyuk baraj göllerinde yan kayalannm goçmesiyle de meydana gelebilir ve bu yolla yaraülmış dalgalann baraj gövdesirü aşarak büyuk taşkınlann oldugu örnekler vardır. Denizaltı heyelanlanna baglı tsunamilerde depremin esas rolü, duraysız yan kayalan veya gevşek tortullan harekete geçirmekten ibarettir. Egim Marmara Denizi'nin taban topoğrafyası Ş«ldl 1 Marmara Denizi'nin derinlik degişimini göstermektedir. Buradan da açıkça görüldügü gibi, denizin güney şelfi geniş, kuzey şelfi ise dardır. Yaklaşık 100 m su derinligine kadar olan yerler Marmara Denizi'nin yandan fazlasını kaplar. 100500 m arası fazlaca egimlidir. tmralı JUan kuzeyi hariç tum Marmara'yı bir kuşak gibi çevreler. 5001000 m arası derinlikler ise kuzey kıyılara yakın, dogubaü uzanıslı, oval şekilli derin düzlüklerdir. Bu kısımlann belirgin özelligi birbirinden 600 m kadar yükseltilerle aynlan üç adet çukurlugun varhgıdır. Batı'da TUdrdag önlerinde, en derin yeri 1221 m olan Tekirdag çukuru bulunur. Bu çukurlugun 1200 metreden derin olan kesiminin alanı yaklaşık 110 km2, 1000 metreden derin kesimleri ise 325 km2'lik alanı kaplar ve KDGB uzanımlı dörtgen şekülıdır, Marmara Eraftlisi'nin güneyinde Orta Marmara çukurlugu bulunur ve en derin yeri 1273 metredir. 1000 metreden daha derin olan yerlerin toplamı 250 km2 olup paralelkenar şekilli bir çukurluktur. En doguda, Istanbul Bogazı açıklannda, maksimum derinligi 1252 m olan, KBGD uzanıslı Çınarcık çukurlagn yer alır, Bu çöküntünün 1000'den denn kesimlen yaklaşık 650 km2'lik bir alan kaplar (Şekü 1). Tum derin kesımlerin kuzey kenarlan fazla egimlidir ve tektonizma ile (Marmara Denizi kuzey sınır fayı) yaratılmıştır (Okay 1999; Okay ve diğ., 1999). Marmara Denizi çukurluklannı dolduran ve denizaltı yamaçlannı teşkil eden tortullann kalınlıklan ve duyarlıhklan hakkında kesm bilgi yoktur. Mevcut venler sismik kayıtlann yorumuyla saglanmaktadır. Örnegin kayıtlarda gözlenen tortullann ne kadan genç, ne kadan hangi yaşta, karada uzantılan var mı yok mu, pekişme dereceleri Tsunami bilgilerimizi tazeleyelim Tsunami hakkındaki bilgiler, nerede, nasü oluşabildikleri ve tehlike potansiyelleri ansiklopedilere girecek kadar yaygınlaşmıştır. Depreme baglı her ölçekteka deniz anyu sahnımları salınınlın dalga boyu, dalga yüksekligi ve periyodnna bakılmaksızm, tsunami olarak adlanabilir. Fakat bunlann kıyılarda tahribat yapanlan dikkat çekmiş, vatandaş tsunami olarak sahillerde her şeyi tahrip eden, 1525 metre yükselebi K fekll I. Marmara Denizl'nln batımetri haritası ve derinlik kıifaklan. 671/18