Katalog

Marmara'da fay hareketleri uzaydan nasıl izleniyor? GPS nedir ve yerkabuğu hareketleri GPS ile sürekli nasıl izlenir? Muhammed Şahin* ve Ergin Tari* u yazının amacı, Kocaelı ve Duzce depremlen sonrası gundeme gelen, depremlerın sureklı ızlenmesı ve onceden tahmını çaluşmalannda onemlı yer tutan GPS uydu sıstemını, dunyadan ornekier vererek tanıtmak ve uygulama hakkında bılgı sunmakur Uzayda," dunyadan uzaklıklanna ve amaçlanna gore, basıt anlamda uç üp uydu bulunmaktadır Bunlaıdan bırıncı t p uydular dunyadan yaklaşık olarak 1501500 km yukseklıkte bulunan UZAKTANALG1LAMA uydulandır Konum belırlemeye yonelık ıkma t p uydular 100020000 km uzaklıkta olan JEODEZİK uydulaıdır Bunlann dış.ında 36000 km'nın uzerınde dunyayı yorunge kabul eden HABERLEŞME uydulandır B dolar degerindekı jeodezık amaçlı aletler de olabıhr. GPS ILE KONUM VEUZUNLUK BEIİRLEME Bır GPS aücısı üe mutlak konum belırleme dogrulugu +100 m dır Yanı, tek bır GPS alıcısı ıle konumunuzu belırlıyorsanız 100 m yançaplı bır daıre ıçınde herhangı bır yerdesınız demektır Eğer uç boyutlu konum (2 yatay ve bır duşey büeşen) belırlenmek ıstenirse en az 4 uydudan sınyal Jtesim 2: CSP uydusu yörünged» Jtes/m I: CSP Uydulan yörüngmkrind* alınması gerekıyor GPS'm mevcut uydu dagılımı 24 saat boyunca dunyanın her sunda bılgüenme mumkun olur yerınden en az 4 uydudan sınyal alma olanagını tanımaktadır GPS'm yukandakı uygulaması, faylann uzun donemde Bu tur çalışmalar daha çok konum belırlemede duşuk dogruhareketlermı ırdelemek ıçındır GPS'ı dıger sısmolojik yonluk gerektiren uygulamalar ıçın geçerlıdır Haritalama ve temlerden ayıran en onemlı ustunlugu, anlık olarak da faylayer kabuğu harekatiııiıt ızlenmesı gıbı yuksek dogruluk nn hareketlerını ızlemekte kullanılabümesıdır Bu tur bır çagereküren uygulamalarda en az ıkı GPS alıcısı ıle çakşümalılışmada, faylann çevresınde uydulardan sureklı (24 saat) vedır Her ıkı alıcınm de gorulecegı gıbı aynı anda en az 4 uyrı toplayan GPS ahcılan yerleşnrüır ve bu verıler bılgısayardudan sınyal alması gerekır Gunumuzde kabuk hareketlenlarla donanmış bır merkeze onlıne olarak ıleulır Bu merkez nın ızlenmesıne yonelık olarak yurutulen çalışmalarda ıkı soz konusu verüerı anlık olarak degerlendırerek bır oncekı GPS dlıcısı arasınddkı bınlerce küometrelık uzaklıklar 220 degerlendırme sonuçlan üe sureklı karşüaşünr, eğer ıstausmm dogrulukla belırlenebılmektedır tıksel olarak anlarrüı bır hareket varsa kullanıcıyı uyanr GPS (GLOBAL POSITIONING SYSTEM GLOBAL KONUM BEIİRLEME SISTEMİ) GPS sıstemı her turlu hava koşullannda ven aloşını surduren, ABD Savunma Bakanlıgı taraundan 1974 yıhnda asken amaçlar ıçın gehşünlen uzay bazlı navıgasyon sıstemıdır 1984 yüına kadar ABD ve ıttıfaklannın asken ıhnyaçlan ıçın kullamlabılırken, bu yüdan sonra srvülenn de kullanımına olanak sağlandı GPS sıstemı uç bolumden oluşuyor Bırmcı bolum Uzay Bolumu'dm Reaim l ' d e gorulecegı gıbı bu bolumde, 6 yorungeden ve toplam 24 uydu vardtr Dunyadan 20200 km uzaklıktaka her bır GPS uydusu (Reıim 2) dunya yorungesını 12 saatte tamamlar GPS uydulan, konum belırlemeye yonelık olarak Ll (1575 42 MHz) ve L2 (1227 60 MHz) olarak ısımlendırüen taşıyıcı smyaller yayarlar GPS'ın ikinci bölümtt Kontrol Bolumudm Uzaydakı GPS uyduları, ABD tarafindan dunyanın degısık yeılerıne yerleştırümıs Reaim 3'te gosterüen yer kontrol ve ızleme ıstasyonları ıle yonlendırüırler Bu kontrol noktaları sureklı olarak uydulardan verı toplayıp yorunge hesaplamalan yapar ve tekrar ılerıye donuk yorunge bılgüennı uydulaıa yukler GPS'ın üçüncti bölümü ıse Kullanıcı Bolumu'dm Bu bolum, çok deguşık amaçlara hızmet eden GPS dlıcısından oluşur GPS ahcüarı, açık alan sporlannda kıülanılan duşuk dogruluklu 150400 dolarhk aletler olabüdıgı gıbı, bınlerce küometrelık uzunluklann müımetre dogrulugunda belırlenmesınde kuilanılan on bınlerce DEPREMLERIN GPS ILE IZLENMESI " GPS'ın yer kabugu hareketlerının belırlenmesı amacına donuk olarak kullanımı gunumuzde çok yaygınlaştı Uygulamada, levhalann hepsını temsü edebüecek GPS noktalanndan oluşan agların yardımıyla lokal hareketler belırlenmektedır Bunun ıçın oncelıkle yeryuzeyıne yayümış olan ve koordmatlan çok uzun suren gozlemlerden sonra yuksek Ozellıkle Turkıye nın bırçok bolgesının deprem kuşadogrulukla bılınen noktaldrdan faydalanılıı Lokal olçektekı gında yer alması ve Turk ekonomısının yoneum ve uretımının uygulamalarda, ornegın Marmara Bolgesı, fayın yakın ve onemlı merkezı olan Marmara ve çevresının ozellüde son depremlerden sonra artan deprem rıskı, ulkemızde de yukauzak çevresıne yeterı kadar nda sozu edüen GPS ızleme aglanna olan üınyacı ortaya çı• ••,,'•. ,' GPS noktası tesıs edılerek gozkarmaktadır lemlere başlanır Bellı aralıklarDunyadakı orneklennde, herbır agın yaşanlması ve la tekrarlanan GPS gozlemlenanalızınden sorumlu toplam 3040 kışüık uzman ekıpler bunın degerlendırılmesı sonucu, lunmaktadır Bu sayının yanında dogrudan GPS ven ve defornoktalann Jk tesıs edıldıklen masyon analızı yapan çok sayıda büım adamı vardır Kurulandan son olçmelerın yapddıgı zamana kadar olan yer degıştırmelerı belırlenır Belırlenen yer değıştırme Uzayın ükyapay uydusu Ruslar taraundan 1957 yıhnda urlaulan SPUTNIK uy veya hız vektordusudur ABD aynı yıl 6 farkk yorungeye sahıp altı uydudan oluşan ve her lerı yardımıyla bın dunyadan yaklaşık HOOkm uzaklıkta olan TRANSIT uydu sıstemmı gehşbolgede oluşan tırdı ve Rusya ve ABD arasmdah yanş bu şekude başladı Ruslar 1967 yıhnda stres ve straın TRANSIT sıstemınm benzen olan ZIKADE sıstemmı gehşhrdı 1974 yıhnda parametrelerıABD, GPS (Global Posıüonıng SystemGlobal Konum Belırleme Sıstemı) uynın hesap edüdu sıstemmı gelışürdı. 6 yomngeden oluşan bu sıstemde her yorungede 4 mesı ve dolayısı uydu olmak uzere sıstem toplam 24 uydu vardır GPS uydulannm dunyadan ıle de olası bır uzaklıklan 20200 km dır Esh Sovyetier Bırlığı yme benzer bır sıstemı 1976yıMA8T» L V1RYYUKLIMVIALMA depremın oluhnda GLONASS (Global Navıgation Satelhte SystemGlobal Nr/ıgasyon Uyşum zamanı ve du Sıstemı) adı alünda gelıştırdı buyuklugu konu Reslm 3. CSP uydulannın yönlendirildlğl yer htasyonlan Depremler oncesınde bazen öncnl foklar veya depremler sonrası artçı foklar oluşabüır Sısmolojık yontemler bu şoklann yalnızca mıktannı olçebüırler Oncul veya artçı şoklann, faylann hangı yonde ve ne buyuklukte hareketıne neden oldugu sadece jeodezık yontemlerle mumkundur MARMARA BOLGESI KONUM BELIRLEMEYE YÖNELIK UYDULARIN GELÎŞİMI 670/18