Katalog

Andrey Sakharov'un metamorfozu Hidrojen bombasınm mucidi Sovyet bilgini Andrey Sakharov zaman içinde barış ve insan hakları savunuculuğuna soyundu. İnsanlığı yok etmeye yönelik bir buluşun mimarı olan Sakharov'u bu değişime iten nedenler neydi? £ 'Içınde turuncu ışıltüann tıtreştıgı ' grı renklı bulut gırdap gıbı done rek yerden havalandı Şok dalga sı kuldklanmı patlatırken, vucudum anı bır darbeyle şıddetle sarsıldı Yaklaşık 30 sanıye sonra tum evrenı kap layan o ugursuz gurultu yavaş yavaş yok oldu Gokyuzunun ydrısını orten bulut, gıderek mavı sıyah tonlarda, olümu çağnşuran bır renge burundu" Tarıh 12 Agustos 1953'u gosterıyordu Işte o gun, Andrey Dimitriyeviç Sakharov, Sovyet hidrojen bombasının babası olarak tarıhe geçtı Patlamayı uzaktan ızleyen Sakharov hava geçırmeyen ozel bır gıysı ıçınde, yanındaJa bırkaç yetküı ıle bırhkte arabayla, patlama mahallıne gıttı Araç, yerde debelenen bır kartalın yanında durdu, hayvanın kanatlan komur halıne gelmıştı Sakharov; sonradan bu anı şoyle anlatacaktı "Her denemede bınlerce kuş yok oluyor Pat'un lamayla bırlıkte havalanan kuşlar ne Andrey Sakharov\ 1950 yılında çekllmlf bir fotoğrafı 1942 yüında unıversıteden mezun olunca lısansustu egıoldugunu bıle anlamadan yere çaküıyor Govdelerı kavtımıne devam etmek yerıne, savaşmakla olan ulkesıne ruluyor, gozlerı kor oluyor" destek vermek amacıyla, Ulyanovsk'ta bulunan sılah fabNukleer denemelerın bu masum kurbanlan Sak rıkasında muhendıs olarak çalışmaya başladı Burada harov'u tarıfsız acılara gark edıyordu Bu sıradışı ınsan, uretümekte olan tabanca kurşunlannın kalıte kontrolundaha guçlu bombalar uzerınde çalışırken, denemelerın da kullanılmak uzere bır çeşıt mıknatısh cıhaz gehştırdı yol açagı zaran duşunuyor, gereksız denemelerı ıptal etFabrıkada tanıştıgı Klavdıya Vıkhıreva ıle evlendıme yollarını arıyordu Ne var kı butun bu çabaları sonuçgınde 22 yaşındaydı Bu arada o gune dek çozulmemış suz kalacak ve kendı buluşu olan sılah uzerınde ne kabırkaç ıddıalı fızık problemını çozerek büımsel çevrelerdar az kontrolu oldugunu anlayarak dehşete kapılacaktı de ısım yaptı Babası kanalıyla kendısıyle üıskı kuran, ulBugune dek Sakharov'un banş ve ınsan hakları sa kesımn onde gelen fîzıkçısı Igor Tamm'ın davetı uzenne, vunuculuguna soyunmasıyla ılgılı pek çok oyku anlatıldı 1945 yüında Moskova ya gıderek lısansustu çalışmalanAncak bunlarm hemen hemen hepsı soylentıden başka na başladı bır şey degıldı 1989 yüında, bılgının olumunden sonra Bır sabah gazetelerde Hıroşıma uzerınde bır atom Rus Devlet Arşıv'ı Sakharov'un yaşamına ve çalışmalarıbombasının patlatıldıgı haberıru okudu Sakharov, o gunna ılışkm pek çok gızlı belgeyı gun ışıgına çıkarttı Bugun ku duygularını anılarında şoyle düe getırıyor "Kaderım bu belgeler Moskova Sakharov Arşıvı'nde saklanıyor Bu o gun degıştı Ne var kı degışen yalnızca benım kaderım belgelerı ve Sakharov'un kaleme aldıgı yazıları deger degıldı Pek çok ınsanın hatta dunyanın gelecegı bır gun lendırerı bıyografı yazarları, bılım adamındakı bu koklu ıçınde tersyuz oldu" degışımın, dogrudan sılah projesınde gorev almasındarı Sakharov çok yeteneklı ve zekı bır fızıkçıydı O yıl kaynaklandıgını ılerı suruyor Sakharov, yülarca, nukleer larda fuzyonun, (ücı çekırdegın bırleşmesı, kaynaşması) ve termo nukleer sılahların gereklılıgıne ınanıyordu, muon denılen elektrona benzeyen, hafıf partıkuller taraçunku mancına gore, bu sılahlar olnıadan ABD'nın nuklefından katalıze edüebümesı olasüıgı uzerınde çalışıyorer gucu karşısında Sovyetler Bırlıgı'nın askerı gucunu du koruması mumkun degıldı Teorık fızık üe ügılenmeyı tercıh eden Sakharov, Ondakı bu degışım, o donemde moda olan ahlakı Sovyet Atorrak Süah Projesı çalışmaları ıle ılgılı davetı üa akımlara uyum saglama kaygısından kaynaklanmıyordu, kez reddettı Ilk atom bombası uranyum 235 gıbı agır onunkı, nukleer sılahların ınsanlık ıçın ne denlı korkunç çehrdegı, kabaca ücı parçaya ayıran fızyon kuramından bır tehlıke oluşturdugunu ıdıak ettıkten sonra, zamanla yararlanılarak uretümıştı Ancak 1948 yüında Sovyet Yoşekülenen bır uyanıştı netımı aralarında Sakharov'un da bulundugu T^mm ekıbını hıdrojen bombası projesınde çalışmaları ıçın gorevKremalı pasta lendırdı Bu tur bomba hafıf çekırdeklerın fuzyonu olgu Sakharov 1921 yüında Moskovah aydın bır aılonın sundan yararlanıyordu Ve atom bombasının urettıgın çocugu olarak dunyaya geldı Babası, populer bılım der den daha guçlu bır enerjı meydana getırıyordu gılerıne yazılan yazan bır fızık ogretmenıydı Andıey lıNukleer süah projesının başında Yakov Zel'dovıch seden sonra 1938 yüında Moskova Unıversıtesı'ne kayadında çok parlak bır fızıkçı bulunuyordu Zel'dovıch, doldu Almanya üe savaş patladıgı zaman hastd kalbı, hıdrojcn bombası uzerındekı çalışmalanndan elde ettıgı çok ıstemesıne karşın, savaşa katılamasına ızırı vermedı 625/8 bulguları Tamm'a devrettı Fuzyon, pozitıf yuklu üa çe krrdegın bırbırlerını ıtmesıne karşın, zor kullanarak bıra raya getırümesıyle gerçekleşıyor Bu koşullar yalnızca bır oncekı aşama olan fızyon sayesınde elde edüeı enerjı sonucunda ortaya çüayor Bu da bır anlamda, fuz yonu oluşturmak ıçın fızyondan yararlanma anlamın. gehyor Sovyet yetkılüer, hidrojen bombası yapırnınd< Sakharov'dan daha uygun bırını bulamayacaklarının faı kmdaydılar Çok genç ve deneyımsız olmasına kaışu Sakharov degışık ve radıkal bır tasarım gehştırdı "Slo ü<a" veya "kremalı pasta" adı verılen bu tasarımda, ke narları 'doteryum' kabugu üe çevrılı, ortasında aton bombası bulunan kuıesel bu yapı soz konusuydu 11 1 atomık patlama sonucu ortaya çıkan elektronlar, uran yum kabuk ıçınde korkunç bır basınç oluştuıuı Bu da doteryum fuzyonuna zemm hazırlar (Sovyetlerde bu ış leme "sakharızasyon" yanı "şekerlendırme' adı veıüı yor, çunku "sakhar" Rusça'da şeker anlamına gelmekte dır) Fuzyon, gıderek notronları serbest bıraku ve so nuçta uranyum fızyonu gerçekleşır Fuzyon fızıgının buyusu altında çalısmalarını sur duren Sakharov, gerçekte ulkesıne yararlı olmaktan baş ka bır amaç gutmuyordu 'Stratejık eşıtlık" ve 'nuklee caydırma" gıbı kavramlara yurekten ınanan bılım adamı bu kavramların şemsıyesı altında nukleer bır savaşın so: konusu büe olamayacagını duşunuyordu Uzerınde ça lıştıgı projenın gereklılıgıne ve yararlarına ınanıyor du "Savaşın yakıp yıktıgı, bır düım ekmege muhtaç yok sul Rus ulusu buyuk ozverüerle bu projenın yuksek ma lıyetını karşüıyor Bu koşullarda bızım bu projeyı başa rıyla sonuçlandırmamız ve butun bu ozverüerı boşa çı kartmamamız gerekıyor" Tknm ve Sakharov 1950 yılında Sovyet yonetım tarafından, bomba ımalatını surdurmelerı ıçın, süah ure tıcüerınm yaşadıgı ve çalıştıgı gızlı bır kente gonderüdı ler Sakharov, daha sonra bu askerı ussun, mahkumlaı tarafından, Moskova'nm 500 kılometre uzagında ınşc edüdıgını ogrendı Kentın çevresı dıkerüı tellerle çevrı lıydı ve yerı harıtalardan süınmıştı Kentın o donemdek kod adı 'Arzamas 16" ıdı Gizli Kent'te yaşam Zel'dovıch de Arzamas 16'da çalışıyordu Fızıkçı ler gunun buyuk bır kısmını bomba ımalatı uzennde ça lışarak geçırnıelerıne karşın, Sakharov, fuzyon konusu nun teorüc yonlerı uzerıne de çalışmalar yapıyordu ABD, 1952 yüının kasım ayında ük termonukleeı bombayı patlattı 1953 yüında Sovyet büım adanüarı Sto ıka'yı denemeye hazırdüar Ancak Vüctor Gavrüov adın da meteorolojı konularmda uzmanlaşmış bır fızıkçı, ola sı bır denemenm yol açacagı radyoaktıf serpıntmın çev reye verecegı zarara dıkkat çektı Işm ügmç tarafı o an<: kadar kımse bu konuyu duşunmemıştı Serpmtı şeklı uzerınde alelacele bır çalışma yapan fızücçüer, deneme nın yapüacagı alanın çevresınde yaşayan bınlerce kışı nın uzaklaşürüması gerektıgını fark ettüer Fıziçüerm bu tavsıyesı yerıne getırüdı Sloıka denemesı başanyla sonuçlandı Bomba, Hı roşıma'dakınden 20 mıslı daha guçluydu Bırkaç hafta ıçınde Sakharov Sovyet Büımler Akademısı'ne uye seçıl dı O sırada 32 yaşındaydı ve uyelerın en gencıydı Aynı zamanda Stalın odulune hak kazandı ve Sosyalıst Emek Kahramanı üan edıldı Sovyet yetküüerı kendısınden çok şey beklıyordu Sloıka projesı sınırlı bır guç uretıyordu Deneme nın gerçekleşmesınden hemen sonra Zel'dovıch ve Sakharov kolları sıvayaıak sınııları kaldırılmış bır proje uzerınde çalışmaya başladılar Bu bombanm gucu sınırsızdı