Katalog

Hayvanlarda düşünme yetisi Kedinizin köpeğinizin papağanmızın düşünmediğini sanmaym. Hayvanlann kafalarından neler geçtiğini bilmesek bile, oyun vb. gibi davronışlarm zekâ parıltılan olduğu konusunda bilim giderek birleşlyor. üşunme ve planlama yetenegının ınsan zekâsına ozgu bır nıtelık olduguna ınanılır Mantık unsurunun salt ınsanlarda bulundugu ve bu nederıle de bızı dıger canlı turlerınden ayırdıgı duşunulur Oysa son yırmı yüdır bu entelektuel ustuıüuk konusuna kuşkuyla yaklaşılıyor Artık bırtakım araştırmacılar bazı hayvdnldrın da duşunebılecegını ıle D n suruyorlar Aynı zamanda msan soyu nun gorunurdekı beymsel zaferlerının ogrenme kapasıtesınden çok, doguştan var olan bır tur programlamadan kaynaklandıgına ınanılıyor Hayvan zekâsıyla ılgılı en çarpıcı bulgu 1904 yılında Akılh Hans adlı atla ılgılı bır araştırmada elde edıldı Insanlar kadar akıllı oldugu duşunulen bır hayvanın gızemmı ortaya çıkaran ardştırm<ıcı Oskar Pfangst, bu durumu şoyle betımlemıştı "Bu konuda uzun sure araştınlan şey sonunda bulundu Bır at arıtmetık problemlerını çozebılıyor Bu hayvan uzun suren egıtımler sonunda soyut du şunce duzeyıne ulaşabıldı" Hans aynı zamanda gunluk Almancayı okuyabılıyor ve anlayabılıyordu Uzman gruplar at uzerınde denemeler yaptıktan sonra Pfungst'un deney sonuçlarının dogru oldugu saptandı Pfungst aylarca hayvanı ınceledıkten sonra Hans'ın zekâsının nereden kaynaklan dıgını behrledı Hayvan ayagındakı nal sayısını gosteren sayıya yaklaştıkça ızleyıcılerden gelen tepkıler ve seslerın artması onu yonlendırıyordu Hans'la ılgılı bu bulgular, daha once hayvanların duşunce bıçımlenyle ılgılı ça hşmalardan gerı adım atilması anlamma gelıyordu Bu olaydan once hayvanlara mantık ve duşunme gucu atfetmek yaygındı Ingıhz karşüaştırmalı psıkolojı uzmanı George J.Romanes 1888 yılında yazdıgı Anımal Intellıgence (Hayvan ze kâsı) adlı yapıtında bu duşunme çıtasını o kadar alçattı kı onun ıddıalan dogrultu sunda bır denız kabugu büe mantıklı sayılabüırdı Romanes ıçgudulerın devreye gırmemesı durumunda mantıgın arabulucu olması gerektıgını duşunmustu Ancak Akıllı Hans olayından sonra davranış psıkolojısı uzmanları Ingüızce konusulan dunyada hayvanlar uzerındekı denemelerle ügüenmeye başladılar Bu bakış açısı yalnız hayvanlarda degıl ınsanlarda da ıçgudu, bılınç, duşunce ve ozgur ıradenın yadsınmasına yol açtı Davranış psıkolojısının kurucusu olan Amerıkalı psıkolog John B.Watson'a gore, tum msan ve hayvan davranışları şart lanmanrn urunuydu VVatson ınsanlarm Farelerin geieceğe yönelik taıanlar ya da bllglye dayanan harita' Uretme yeteneğl 1940lı yıllarda açığa çıkanldı. Farelerin llk gün, blr ucunda içlnde yiyecek bulunan karanlık, diğerinde ise aydınlık blr kutunun yer aldığı T fekllnde blr lablrente glrmeleri sağlandı (Fareler karanlık yerlerl yeğlerler). Ertesl gün ise fareler karanlık kutuya konularak kendilerine elektrofok uygulandı. ÜçüncU gün, elektroşokun etkisl altındaki farelerin aydınlık kutuya dogru lleriedikleri görüldü. Bu durum, farelerin üçüncü güne yönelik planlannı oluşturmak için birbirleriyle ilintisiz iki deneyden yararlandıklanm ortaya koydu. egıtımle çok yuksek duzeyde "sozel alış kanlıklar" gelıştırebılmelenne ragmen gerçek anlamda duşunmedıklerını belırtıyordu Romanes'ın gorüşunun tersıne 'VVatson, hatta ogrenmenın de anlama gerektırmeden otomatık bır davranış olabılecegını ılerı surdu VVatson'a gore, klasık şartlanrna da ıçsel bır uyan tepkı refleksını yenı bır uyarıcıyla ılışkılendırıyor Ornegın, boylece, bır kopeğe zıl çaldıgında ya da ışık yandıgında bunun yiyecek anlamına geldıgı ogretılebılıyor Davranış psıkolojısrndekı dığer ogrenme turunde ıse, davranışlarm odullendırümesı dogrultusunda hayvanların deneme yanılma yontemıyle keşfetmelerı ve bu verılerrn yenı davranış bıçımlerı gelıştırmelerrne yol açması pek beklenmıyor Her ıkı durumda da anlama gerekmıyor Turlere ozgu ogrenme programlanyla ılgılı daha sonrakı keşıfler büe davranış ogretısıne buyuk darbeler mdırmesıne ragmen hayvanla rın bu pasıf ogrenme mekanızması goruşunde fazla degışıklılk yapamadı tıgı ve deneyvm kazanıldıkça yuva ıçın daha ıyı yerlerın bulundugu doğru ancak hayvan ışe koyulmadan once bu yondekı davranışmı belırleyecek temel unsurlann doguştan var oldugu yadsınamaz Gerçekte, bızlerı son derece etküeyen karmaşık uyum davranışları da ogrenılemeyecegı ıçın burılara doguştan sahıp olundugu duşunuluyor Aynı zamanda davranış ogretısını savunanların da gosterdıgı gıbı, ogrenme otomatık olabılıyor Gerçekte şartlanma doguştan gelen karmaşık olasılıkların bır bıleşkesı şeklınde duşunuluyor Buna gore anne babasının arkasmdan gıden kuçuk ordek neyı nıçm y^aptıgını anlasa bıle yavru kuşun onune konulan oyuncak bır trenın arkasından gıtmesı herhangı bır anlama gerektırmıyor Bu bulgular ısıgmda da davraruşı değıştırmeye yonelık ogrenme eylerrunın duşunmenın açık bır kanıtı olarak algılanamayacagı ortaya çüayor Düşünmeyle ilgili ipuçları Bır hayvanm duşunebılecegını ılerı surmeklçın turlerın dogal tarıhı ve doguştan olan davranış egılımlerını ıyı bılmek gerekır Hayvanların duşuncelerıyle ılgılı araştırmalara geçmeden once onla Düşünce için hangi ölçütler geçerli? Romanes'ın ıkna edıcı oldugunu duşundugu davranış bıçımlerı artık pek fazla gerçekçı bulunmuyor Ornegın, kuşların ve boceklerın haylı karmaşık yuva kurma yontemlerının tamamen doguştan kaynaklandıgı bılınıyor Yuva yap ma alışkanlıgının uygulamalarla gelış rııı bazı eylemlerini önceden planla yabildiklerini üerı suren bazı çalışmalardan soz etmek gerekıyor 191A yılında Alman psıkolog Wolfgang Köhler, Kanarya Adaları'nda maymunlarla ılgılı bır aıaştırma merkezınde çalışıyordu Kohler şempanzelerıne deneme ve yanılmadan çok, bılgıyle çozumlenebüecek problemler sundu Ornegın ılk once bır hevenk muzu maymunların erışemeyecegı bır yere astı, şempanze, muzu dlmak ıçın bırkaç başarısız gırışımde bulunduktan sonra bır koşeye çekılıp "buzuldu" Ancak muzlara yenıden donup baktıgında bırden ortada bır kuru oldugu nu gordu Kuruyu hemen kapan maymun kutunun uzerıne tırmanıp muzu aldı Daha sonra ıse muzlar daha da yuksege asılarak kutuların ust uste konulması, kısa sopaların ıç ıçe geçırılerek uzun bır degnegın oluşturulması gıbı daha kar Von Hosten'ln sahlp olduğu akıllı at Hans, aritmetlk problemlerini çözdüğü, sözcükleri hecelediği ve hatta Almancayı anladığı savıyla 1900lu yıllarda tüm dünyanın llgl odağı oldu. Cerçekte Hans'ın eylemlerinl yonlendiren, kendlsinl Izleyenlerden gelen sesli tepkilerdi. Şempanzelerin muzlara ulaşabllmek İçin kutulan üst uste koymalan Blrinci Dünya Savafi sırmında Wolfgang Köhler tarafından belgelendl 625/18