Katalog

Aydınlanmada enerji kaybını nasıl önleriz? nerjının boşuna harcanmasını, yaıu hıçbır ışe yara madan yok olup gıtmesını olabüdıgınce onlemek tdrtışmasız kabul edılen bır gereklüık olarak yıllardır belleklerde yer etmış bulunmaktadır Bugun ıçın onemlı olan zaterı kımsemn karşı çrkmadıgı bu duşunceyı yınelemek degü, bunun nasü yapüacagının bununla ılgılı onlemlerın neler oldugunun dogru bır bıçımde saptanarak anlaşıhr ve uygulanabılır bır bıçımde açıklanmasıdır Bu yazıda ele alınacak konu, aydınlatma amacı ıle kullanılan elektrık enerjısındekı kayıplardır Bu konurıun tum ayrıntılaıı ıle ele alınması boyle kısa bır yazıda olanaksızdır Bu nedenle yalnızca, konuyu dognı tanımlamak ve onerılerın uygulanabüır olması gıbı ıkı nokta uzermde durulacaktır 1 Konuyu dogru tanımlamak yapuacak ışlerın başında gelır Aydınlatmada enerjı kaybını azaltmak aynı ışıgı (lumcn ansmden aynı ışık ahsını) daha az enerjı harcayarak uretmek yanı ışık verımı (ım/W ansmden) daha yuksek ışık kaynakları seçmek gıbı tanımlanamaz Çunku konu ışık uretımınde degıl aydınlatmada enerjı kaybını azaltmaktır Yanı amaç aynı ışıgı degıl aynı aydınlıgı daha di enerjı ıle elde etmektır Aradakı fark buyuk onem taşır Çunku uretılen ışıgın tumu hıçbır zaman yararlaralabılır bır aydınlıga donuşememekte bunun çogu kez onemlı bır bolumu degışık nedenlerle bır ışe yaramadan yok olup gıtmektedır Istenen yerde gereklı aydınügı oluşturmadan yıtıp gıden bır ışık akısı ıse sıradan uygulamalarda çok buyuk oranlard ulaşmaktadır Bu konu şoylece ozetlenebıhr Aydınlıgın az enerjı harcaması ıle elde edılmesı ıkı aşamalı bır olaydır A Aynı enerjı ıle daha fazla ışık akısı elde etmek (ucuz ışık) B Elde edılen bu ışık akısının buyuk bolumunu yararlanılabılır aydınlıga donuşturmek (ucuz aydınlık) Yapüan araştırma olçme ve hesaplara bakılırsa kısaca şu yaklaşık oranlar verüebılır A Yanlış ışık kaynagı seçımı ıle ener]i kaybı çogu kez % 8085 olabılmekte B Degışık nedenlerle yararlanılamayan ışık akısı oranı ıse % 90'a ulaşabılmektedır Her ıkı kaybın bırlıkte olması kı bu çok az rastlanır bır durum degüdır (orneğın % 80'hk bır enerjı kaybı ıle elde edılen ışığın buyuk bır bolumunun de degışık neden lerle amaçlanan aydınlıga donuşememesı) aydınlatmada enerjı kaybmın akıl almaz oranlara ulaşmasına neden olabılmektedır Işık uretımınde enerjı kaybı genellıkle büınen yazüarda, konuşmalaıda, televızyon programlarında sık sık yınelenen bır konudur Ornegın, akkor lambalarm ışık verımının genelde yaklaşık 8 16 Im/Wfluoresanlambalar ıle boşalmalı lambaldnn ışık verımının 60180 Im/W olduğunu yanı klasık akkor lambaların otekılere gore yaklaşık 510 kat daha fazla enerjı harcadıgıını bılmek konunun anlaşılması ıçın yeterlıdır Hıç onemsenmeyen, dıkkate alınmayan ve boylece enerjı tasarrufunda alınması gereken onlemlerde onemlı E Hayvanlarda zekâ var mı? Baştarafı 19. sayfada nış bır yelpazeyı kaplayan canlı turlerının kullandıgı sembolık dıle ıse temkınlı yaklaşılmıştır Ancak son zamanlarda hayvanlann sozel olmayan planlama yontemlerıne sahıp olduğunu gosteren guçlu kanıtlar uzmanlann bu yondekı katı goruşlerınuı bıraz yumuşamasına yol aç tıgı gozlenmektedır Bu arada sessız harflerın tanıma, dıl ve gramer yetenegının buyuk olçude doguştan kaynak landıgının ortaya konması ınsanogluna bıçılen usrun goruntuyu onemlı derecede sarsmışnr Tur olarak ınsanoglunu dıgerlerınden ayıran gene eksıklıklere neden olan ışık kaybı konusunun ıse ıyı ğı' adlıyaymlarma başvurulabıhr) anlaşılması ve uzerınde durulması gerekmektedır Enerjı kaybmın tanımı konusu şoylece ozetlenebıhr Işık kaybının ılk bolumu ışıklarda (aydınlatma Aydınlatmada enerjı kaybı AxB gıbı bır buyukluktur Bunu armaturlennde) olmaktadır Işıklıktan çıkan ışık akısının yalnızca A ya da B olarak tanımlamak yanlıştır ve alınacak ışıklıgın ıçındekı lambadan çıkan ışık akısma oranı (ışıklık onlemlerm sıstemlı bır bıçımde eksık olmasına yol açar genverımı) ulkemızde çok rastlanan etudsuz ışıklıklarda Bır başka deyışle dıkkate alınması gereken oran °o 10'a kadar duşmekte yanı ışıklıklarda ışık kaybı % / ışüc/enerjı QmlW) degü aydınlık/enerjıdır (E/W) 90 lara kadar çıkabümekte ve ışıklık genverımı ışıklık Bu konuda çok onemlı bır noktaya daha hıç ayrmtı J turune gorfe genelde /o 10~% 60 arasında degışmektedır verılemeyecek olsa bıle degınmek gerekır Aydınlatmd Bu durum TSE yonetmelıklerıne gereklı eklerı yapmak ve da esas amaç gorsel algırun ıyı ve kolay olmasıdır Bu ıyı kullanıcıyı uyarmakld ıyıleştırılebılır Işık kaybmın ıkıncı ve kolay' ın genış tanımı vardıı Aydınlık duzeyı ıyı ve ko bolumu ışık akısının daCfildıgı dogrultu ıle ılgılıdır Işıklık lay gormenın tek koşulu degüdır Onemlı bır başka koşul tan çıkan ışık akısı çogu kez dogru yonlendırılememekte daha vardır Bu aydınlıgın nıtelıgmın gorsel algılama koya da gereklı ve hesaplanmış katı açılar ıçıne alınama nusunun ozellıklerıne uygun olması koşuludur makta ve bu akının buyuk bolumu gereklı ya da yararlı Bu koşul başta da belırtıldıgı gıbı bu yazının çerçe olmayan dogrultulara gıderek yok olmaktadır Bunun tıpık vesı ıçıne sıgamayacak kadar genış bır açıklama gerektı orneklen daha çok dış aydınlatmada gorulmektedır Yol rır Ama hıç olmazsa esas kaybm yanı aydınlatmada te cadde açık spor alanı bınalarm cephelerı vb yerlerın mel amaç ıyı ve kolay gorme koşullannın yaratılması ol aydınlaülmasında bu yerlerın sıduguna gore bu koşulların yaratılmasmdakı nırları dışına çıkan dolayısı ıle bu enerjı kaybının aslında AxB gıbı degıl AxBxC smırlar ıçındekı aydınlıga bır kat gıbı bır buyukluk oldugunu ve Cnın de A ve kısı olmayan ışık akısı etudsuz uy Bden daha az onemlı olmadıgını burda belırt gulamalarda çok buyuk oranldra mek gerekır ulaşmaktadır 2 Onerılerın uygulanabılır olması da buyuk onem taşımaktadır Ulkemızdekı lam Bu denetımsız ışık aküa ba ve ışıklık uretımı ve bugune kadar ger rı yalnızca ışık kaybına neden çekleştırümış olan aydınlatma duzenlerı olmamakta ayrıca goz kadıkkate alınmadan yapüan onerıler, soz maşmasma yanı gorsel algıda konusu kayıplarm onlenmesmde mum olumsuzluklara atmosferde kun olanm bıle yapüamaması sonucunu ve ozel mulkıyet smırları ıçm dogurmaktadır Ornegın konutlarda çok de ışık kırlüıgı olarak adlandıAYDINLATMA SÖZLÜĞÜ Şazı Sırel YEM Yayın buyuk oranda klasık akkor lambalar kullarılan olaylara da neden ol Aydınlatma alanı konusunda uzman olan nümaktadır Bunun yerıne aynı duya kommaktadır tlen ulkelerde ışık ve hayatı boyunca bu alanda çalısmalar pakt fluoresan lamba takılarak enerjı harkırlüıgını engellemeye yoneyapan Prot Dr Şazı Sırel, aydınlatma kolıkkurallargetııılmıştır Bukunusundakı ılk sozluğu, Aydınlatma Terımle caması en az beş kat azaltüabılır bunu onermek yerıne enerjı kaybını beş kat rallar ışık kaybmın azaltılma n Sozluğu adı ıle Turk Dıl Kurumunca 1973 yılında yayımladı Yazar, 1984 'de ıse daha degıl de 5 4 kat azaltmak uzere çubuk flu smda da yararlı olmaktadır çok yuksek oğrenıme yonelık olarak, daha oresdn onermek ışı yokuşa surmekten Ulkemızde de aynı şeyler yaaynntılı tenm ve formullerın yer aldığı Aybaşka bır şey degüdır Çunku bu buyuk pılabılır Iç mekânlarda da kodınlatma Terımlen'nı yayımladı Prof Sırel, degışıklüder ve onemlı harcamalaı gerek yu renklı ıç yuzeyler buyuk baskılan tukenmış olan bu ıkı sozlukten tırır ve hmse de kolay kolay boyle bır ışe oranda ışık kaybma neden olionra, geçen zaman ıçnde yenı kavramların ve yenı tenmlerın olustuğu aydınlatma kalkışmaz Ayrıca çubuk fluoresan ışıklık makta, aynı zamanda gorsel alanında şımdı daha kapsamlı bır sozlukle lannın (armaturlerının) konut ıç mımarısıkonfonı olumsuz yonde etılekarsımıza çıkıyor Bu uçuncu sozlukte 835 ne uyması da genellıkle çok zordur Aynmektedır tenm bulunuyor Tenmlerın açıklamalarının Ozetlenecek olursa el yanısıra, Uluslararası Sozluk'tekı numarası, ca bır televızyon programmda 36 W çu buk fluoresan yerıne nedense 58 W çu de edılen ışıgın onemlı bır bofransızca, Ingılızce ve Almanca karsılıklan da sozlukte yer alıyor. Bu uç yabana dılde buk fluoresan oneıümışür Oysa onerüen lumu etudsuz ve bakımsız tenmler sozluğun sonunda dızın olarak da bu lambanın ışık venmi bugun kullanü ışıklıklarda ısıya donuşmekte venlmıs, makta olan 36 W fluoresan lambalara gore gerı kalanı ıse çogu kez ge Yapı Endustn Yayınlan, 216 sayfa 0212daha duşuktur Aynca bunun ıçm de ışücreksız dogrultulara gıderek 230 29 19 lıklann degışürümesı, yanı yenıden bır suyok olmakta hatta zararlı olru harcama yapmak gerekır ve alınan ışık da harcanan maktadır Burda çok aynntıya gırüemedıgı ıçın açıklanaenerjıye ordrüa daha fazla olmaz mamış olan başka etkenler de hesaba kaüldıgında, ışık kaybı oranının, ışık uretımınde soz konusu olabüecek Bır de, bundan çok yülar once dıle getırümış olan enerjı kaybı oranından da daha yuksek olabılecegı orta 'uç lambadan bırını sondur' sloganı vardı Bunun, daha ya çıkmaktadır (Bu konuda daha çenışbılgı ıçm YFUkuru ucuz ışık ya da daha ucuz aydınlık elde etmekle hıçbır üluşunun aydmlatmada Enerjı Kaybı ve Aydınhğm Nıtelı gısı olmadıgı açıktır Bu, o zamanlar yetersız aydırüıgın, egıtımde uretımde ruhsal ve bedensel saglıkta guvennk ozellıgın yarasaların sesm yankılanmasından yararla lıkte, trafıkte ve daha bırçok alanda ne gıbı dolaylı ve donarak kendılerının ya da başka bır şeyın yerını belırleme laysız, geçıcı ve kalıcı zararlara yol açacagı büınmeden, yetenegınden daha karmaşık olrnadığı varsdyılmaktadır duşunulmeden ya da hesaplanmadan acele ve üerı surulAncak ınsanoglunu şaşırtıcı bır entelektuel potansımuş bır duşunce ıdı Bugun hıç olmazsa bu tur duşunceyelle donatan dıl ona ıletışım yetenegıyle beraber plan len gende bırakmış bulunuyoruz lama ve mantık yunıtebılme ozellıgıru de sunmaktadır Genel sonuç olarak, bu konunun daha cıddı bır bıOte yandan, yeryuzunu paylaşüğımız o buyuleyıcı hayçımde ele almması ve ulkemızde az sayıda olsa büe kovan turlerme baktıgımızda ıse ınsanoglunun maymun sonuyu kapsamlı bır bıçımde ve tum ayrıntüan üe bılen ayyunun degışık bır çeşıdınden başka bır şey olmadıgı go dınlatma tasanmcüarına danışılması gerektıgını duşunruşumuz agırlık kazanmaktadır mekteyız Anahıd Hazaryan, Prof. Şazi Sirel Kaynak James L Gould ve Carol Grant Gould, ScıYFU Yon Kur Bşk Aydınlatma Turk Mıllı Komıtesı Onur Uyesı sazı@yfu com enniic Amencan, S 5259 625/21