Katalog

gosterıyor Belkı de kozrnos tarafından farklı bu bıçımde ayrılan elementer parçacıklar soz konusu Pekı ama bunlar hangılerı1' Uzmanldi bu sorunu Nukleer Araştırma Merkezı Cerndekı (Cenevre, Isvıçre) super hızlandırıcı bır aygıtla çozmeye çalışıyorlar Karanlık madde hep sır olarak kaldığmdan araştırmacılar evrenın gelecegı hakkında sağlıklı fıkırler uretemıyorlardı Yoksa tahmınler şu şekılde yurutebılırdı U/ayda cısımler azaldıgında genışler kut lelpr çogaldıgında ISP bellı bır zaman son ra bunlarm agırlıgıyla tekrar çekılırdı Fakat uzaydakı karanlık madde tam olarak çozulemedıgmden hıç kımse evrenın agırlıgı hakkında bır şey bümıyor Son aylarda msanlar uzay hak kında çok fazla bılgı sahıbı oldu lar, ama evren beklenenden da ha esrarengızdı Şımdılık henuz bır olçum hatası soz konusu degd En son sonuçlara gore uzayın tum enerjısı boşluktan geldıgı duşunulen gızemlı gucun dortte uçunden oluşmaktadır Bu sonuçlara gore Andre] Lınde yme kendını haklı buluyor ve aslı soz konusu boşluga dayanan Gökbillmct Bender km yaptıgını duşunerek ıstasyondan bır saat once ayrdmış oldugunu çozdugumuz gıbı astıononılar da uzayın yaşını 15 mıyar yıl olarak hesapladılar Ayrıca verılerden anlaşıldıgı gıbı galaksıler oylesıne buyuk bır hızla yok oluyorlar kı bunlaıin geıı donmesı aslı mumkun değıl Işte bu yuz den evren sonsuza dek gelışmeye devam edecek edılmekte ve bunlar boşlukta her zaman ortaya çıktıklarından ılk patlama kesınlıkle bır defalık bır hadıse değüdır Her seferın de bırbırıne uygun enerjıler karşüaştıklarmda bunlardan yenı bır evren meydana gelrr Bu sıstemle sonsuz sayıda evren oluşmuş olabılır dıye açıklıyor Lınde Insanların bulundugu gezegenler ıse, dev bır kozmık kopuk ıçındekı kuçuk baloncuklardır Sılıcon Valley'den edındıgı bır bügısayarla Lınde bunları kaydetmış Başka evrenler de mi var? Bazı msanların Ikıncı Kopernık Dev rımı' olarak adlandırdıklarını Lınde şu şekılde açıklıyor Oncelerı rnerkezde dunya vardı daha sonra guneş Uzay ıse çozumlemeyen bır sırdı Fakat şımdı durum degıldı Uzayın dokusundakı evrenler bırbırmden farklı olabılırler yanı bızım yaşadıgımızdan başka uzerlerınde daha farklı yaşamlarm bulundugu evrenler de var Lınde nın bu ıddıalı teorısı bazı araştırmacılar taıafından eleştırılse de yıne de tam olarak yanlış kabul edılmıyor Kozmolog Borner Lmde nın duşuncelerınm aslında pek hatalı olmadıgını sadece bunlarm şımdılık kanıtlanamadıgmı soyluyor Araştırmacılar Süpernovaların peşinde Bırkaç ay oncesınde evrenın kadermın açıklanmış olması buyuk bır başarıdır Supernovalar sayesınde astrofızıkçıler entergalaktık harekotier uzerıne yenı açık lamalar elde ettıler Patlamalar sonucunda oluşan ve sadece bırkaç ay sureyle parla yan bu yüdızlar aslmda uzayda bırer yon gosterıcı gıbıdır Avustıalyalı astronom Schmidt ve Ameııkalı astronom Saul Perlmutter başkanlıgındakı ıkı araştırma grubu bu tur yıldızları yakalamaya çalısıyorlar Avustral ya ve Arızona arasına yerleştırüen yanm duzenı oydu ınternet aracılıgıyla bırbırıne baglanmış Zaman zaman Hubble telesko bunu da kullanan araştırmacılar neredeyse her ay uzaym derınlıkelerınde bır yerde bır yıldız patlaması ızleyebılıyorlar Araştırmacılar bellı tıptekı Supernovalann ( Tıp la') uzayın her yerınde eşıt ışık yaydıklarını tespıt etmışler Sonmuş (yanmış) yıldızlardan oluşan bu kozmık cı sımler agırlıklarıyla yakında bulunan yıl dızları yutabüıyorlar Agırlıkları bellı bır şışme noktasına geldıgınde ıse ayru mıktarda ışın yayarak patlıyorlar Bu yuzden Supernovalar, kozmık olçum araçları olarak kabul edılmekte Bır yıldızın dunyaya yansıyan ışıgının aydınlık derecesı, bulun dugu mesafeye baglı olarak değışır Yay dıgı ışıgın rengı ıse evrenın genışlemesın den dolayı yıldızm dunyadan hangı hızla uzaklaştıgını gostenr Basıt bır hesapla araştırmacılar uzayın yaşını buldular Tıpkı ıstasyondan 100 km uzaklıkta bulunan bır trenın saatte 100 Evrenin süratle genleşmesini sağlayan enerji nereden geliyor? Fakat bız bundan daha ügınç surp rızlerle karşılaştık dıyor astrofızıkçı Leibundgut. Mılyarlarca yıldan bu yana yerçekımı tarafından frenlenen uzayın genışleme kuvvetı kesınlıkle azalmamış Aksıne evrenın bır yerınde sankı bıı enerjı kaynagı varmış gıbı genleşme gıtgıde daha buyuk bır hızla devam etmekte Pekı evreru gıtgıde daha hızlı dagı tan bu kaynak nedır ? Buyuk fizıkçı Albert Eınsteın, daha 1917 yılında ızafıyet teorısı nı bıraz daha açıklıga kavuşturmak ıçın bu kaynaga kozmolojık sabıtlık' adını vermıştı Eınsteın'a gore, evrenın her yerınde etkısını gosteren bır enerjı olmalıydı An cak Eınsteın bunu hıçbır zaman ıspatlaya mamıştı Kozmık mesafelerı açabılen bır aksı çekırrun var oldugunu ıspatlayabılmek bı le bılım açısından buyuk bır başarıdır Ancak bu etkının ne oldugu hâlâ anlaşılmış degıl Bunun kaynagı hakkında teorıkçüer sadece bazı çok guçlu tahmınler" yap maktan ılerı gıdemıyorlar Uzayın genleşmesını saglayan boşlugun ta kendısı Galaksılerın arasındakı bu boşlugun ıçm de bulunan bır enerjıran vakumu, ken dısıne yer bulmaya çalışmakta (Leıbundgut) Tabıı boyle mecazlarla aslında pek fazla bır şey açıklanmış veya ıspatlanmış sayümaz Koz mologlar bılımsel mızaçlarla, ken dılennı bılınmez lere alıştırmaya çalışmaktalar Amerıkalı araştırmacı Marıo Lıvıo, verıler, boşlukta bır vakum gucunun varlıgına ışaret et mektedır demekle yetınıyor Harvardlı astronom Kırshner ıse olaya daha farklı bakıyor Kozmolog Linde fantastık bıı teorı uzerınde duruyor Tum evren boşluk tan oluşmuştu Lın de nm goruşune go re boşluktakı bır Araştırmacılar Cobe enerjı sarsılması ılk uydusunun gelıştırılpatlamayı harekete mış bır modelının, geçırdı Ve eger ev2006 yılmda devreye ren bu kadar zah sokulmasından sonra metsızce' ortaya çı daha saglam verılerm kabılıyorsa başka Astroflzlkçl Leibundgut elde edılecegını umu evrenlerın de olması da kabul edılebılır yorlar Eger bu uydu sondası şımdıye dek Lmde nın duşuncelerınm çıkış nokta ulaşüamayan dogrulukta olçumler yapâblsı Cern Araştırma Merkezı'ndekı dedeklırse belkı de dıger evrenler hakkında batorlerın kaydettıklerı dalgalanmalar yanı zı ızler bulunabılır Bugun Lınde nasıl dıger boşluktakı şımşeklerdı Boşluk enerjı yuklu evrenlerm varlıgını kesm olarak kanıtlayaoldugundan ıçınde enerjı baloncukları mıyorsa yıllar once de evrenın yaşı araş oluşuyor ancak bunlar mılyarda bır mıltırmacılar ıçm henuz bır sırdı Ve o zamanyon sanıyelık kısa aralıklarla tekrar yok lar hıç kımse uzayın bu kadar suratle ge oluyorlar Fakat bazen boşluktakı basınç, hştıgıru duşunemezdı genleşmeyı harekete geçırecek bır yogun Uzaym gelışım surecı tahrrun edılenluşmayı saglayabılıyor Bundan sonra karden çok daha kısa bır sure ıçınde çozuletopunun dagılmasına benzer bır hareket bılmıştı Ama bılım daha henuz yolun sodevreye gırıyor yanı kozmık patlama başnuna gelmedı Bundan sonrakı araştırma lıyor Bu patlama sırasında etkı altında kalar, evrenm oluşmasını sağlayan guçler lan kuçucuk bır bolge bırden bıre astronouzennde yogunlaşacak Her şeyı araştırma mık bır boyuta ulaşmakta Lmde'ye gore, eskısıne gore daha esrarengız bır hal alboylece 10 mılyon dereceden daha yukmakta Astronom VVest'ın de dedıgme gosek bır ısıda evrenın oluşması mumkunre bılım artık kamatm nasıl oluştugunu dur degıl, nıçın oluştugunu çozmeye çalışacak Bundan sonra Eınsteın'ın unlu formulune (' enerjı kutleyı olusturur") gore, madde ortaya çıkar Su buhannm damlacıklara donuşmesı gıbı, genışleyen ev rendekı sonsuz enerjı elementer parçacıkları ve atom olarak yogunlaşır Enerjı dalgalan maları Lınde tarafından her şeyın başlangıcı olarak kabul ŞIH'dekl sUper gözlemevi Nilgün Ozbaşaran Dede Kaynak Spıegel 52/98 Bir kara dellk. (NCV 42 altmışbir galaksisinin çekirdeğinde) 625/1S