Katalog

Ver ki alasın! İnsanların özel günlerde hediye vermesi, zor günlerde birbirlerine yardım etmesi salt iyiniyet gösterisi midir, yoksa evrim kuramı çerçevesinde soyun devamını sağlayan içgüdüsel bir davranış şekli midir? 1971 yılında Robert Trivers adında bır bıyolog bu sorunun yanıtım buldu Trıveıs e gore bır hayvanm kendı soyundan gelmeyen başka bır hayvana yardım etmesının nederu ılerı bır tarıhte ıyılıgımn karşılıksız kalmayacagı beklentısı ıdı Trivers bu kavrama karşılıklı altruızm" adını verıyordu Karşüık beklen tısının hayvanlardakı altruızm olgusunu açıklamaya yettıgını kabul edersek başka bır vaısayımı daha kabul lenmemız gerekır O da bu alışverışın uzun vadede hay vana fayda saglayacağı savıdır Bıyologlar bu savın dogrulugunu ıspat etmek ıçın gerçek hayvanlaı yeııne bügısayarda yarattıklaıı cyber' hayvanlan kullandılar va araştırmayı sanal bır bazda surduıduler Bu sanal ortamda cyber hayvanlar bırbırlerıyle sureklı oyun oynamakta ve ışbnlıguıe bazen yanaşmakta bazen yanaşmamaktadn Bunların oynadıklan oyunlar temelde "Mahkum Ikilemi" adı verücn çatışma ortamında geçmektedır Mahkum lküe mı ıle karşı karşıya kalan ıkı oyuncudan bırının kazancı tumuyle karşısındakının seçımıne baglıdır Kger üa oyuncu ışbırlıgı yaparsa eşıt kazanç elde ederler Ancak bır oyuncu ışbırlıgıne yanaşır dıgerı ıhanet eder se üıanet eden en yuksek kazancı elde eder ıhanet edılen en duşuk kazançla yetınmek zorunda kalıı Ihaneün sonucunda elde edüecek kazanç o kadar cazıp tır kı ışbırlıgı yapmak ısteyen kışının kaybetme rıskı de o denlı yuksektır Dıger taraftan ıkı taraf da ıhanet eder se üasının kazancı da duşuk duzeyde kalır Bu durumda en ıyı stratejı nedıı 9 insanların soz konusu oldugu ortamlarda ıkı oyuncunun da daha docjrusu toplumun ışbırlıgı ıçınde uyumlu bır davranış sergüemesı beklenır ıhanet cezalandınlması gereken bır davranıştır Dogal olarak bu da toplumun uygarlık duzeyıne baglıdır Pekı yazılı yasaların olmadıgı hay vanlar âlemınde durum nasüdır' O zel günlerde yakınlarınıza sevdıklerınıze hediye almak ıçın dukkan dukkan dolaşırken bırılerıne bır şey verme ıhtıyacını" nıçın duydugunuzu hıç duşundunuz mu' Evnm kuramı baglamında ınsanın verme eylemının altında yatan nedenlerı ortaya çıkartmaya çabalayan bıyologlar temelde bencıl bır yapıya sahıp olan ınsanoglunun nıçın bu kadar comert olabıldıgını çozmeye çalışıyor Aynca comertlık ve zorda kalana yardım etme gıbı kavramların yalnızca ınsanlara ozgu olmadıgını benzer davranış şekıllerının hayvanlar âlemınde de goruldugunu fark eden bılım adamları hayatta kalma ıçgudusu ıle bu kavıamların nasıl bagdaştıgını araştırıyor Hayvanların pek çogu zamanlarının buyuk bır kısmını bırbıılerını kollayarak geçıru Bazüarı gurubun gozrusu konumundayken bazüarı kendı çocuklarının yanısıra guruptaia bebeklerın bakımını ustlenır Sosyal bocekler arasında altruızm (başkalarını duşunme dıgerkamlık) yaygın bır davranış şeklıdır dıyen Oxford Unıversıtesı nden Richard Dawkins Asker karıncalaıa bır goz atırı askerler yuvadakı dıger karıncaları koıumak ıçın kendı yaşamlaımı hıçe sayarak yagmacılara saldıru bal deposu adı veıılen bır dıger karınca turu ıse vucutlarında şeker depolayarak kolonıdekı dıgeı karıncaları besler dıyerek hayvanlaı alemmdekı altruızm orneklerıne dıkkat çekıyor Zaman ıçınde doga olaylarının gorundugu gıbı olmadıgını fark eden bıyologlar altruızmın başlıca üa nedene baglı olabılecegmı soyluyor Bırıncısı bazı duıumlaıdd guruba ve gurubun dıger uyelerıne yardım etmek kendı duıumunu duzeltmek ıçın en uygun yol ola bılıı (Kocalaı belkı de bu yuzden karılarına bulaşık makınesı hediye edıyor) Ikıncısı ıse çıkar hesaplarından arınmış bır davıaruş şeklının genlerını paylaştıgımız canlı turunun soyunu surdurmesı ıçın gelıştıı ılmış ıçgudusel bır davranış şeklı olabüecegı duşunuluyor Bu ıkı nedene baglı olarak sergılenen verme eylemının dışında başka bır altruızm ornegı daha var kı bılım adamları açıklamakta yuçluk çekıyor Bu tıp verme eylemının sonucunda elde edılen fayda açık degüdır ve gorunurde turun devamını saglayıcı bır etkısı de yoktur Oxford Unıversıtesı nden William Hamilton 30 yıl once soyun devarnı tezını ortaya atarak bencıl gen teonsınınteınelınıoluşturdu Hamılton altruızmın aıleler arasında bu kadar yaygın olmasını dogal seleksıyonun hayvan uzerınde degıl, hayvanın genı uzerınde etkılı olmasına baglıyor Bır kışıyı oluşturan genler yalnızca o kışının yaşamını suıdurmesıne zemın saglamıyor aynı zamanda o kışının baglı bulundugu aılenın (veya tuıun)de soyunu surdurmesını çogalmasını saglıyor Bu durumda ortaya şu soru çıkıyor Pekı ınsanoglu aralaıında kan bagı olmayan kışılere karşı nıçın bu kadaı comeıt 7 Nesiller boyu süren oyun Hayvanlar âlemınde Mahkum Iküemı dogal selek sıyon modelı olarak kullanüabılır Bu durumda hayv.ının kazancı mukemmel uyum yanı ureme yetenogıdır Bu modelde hayvanlar sureklı aldatma veya sureklı ışbırlı 622/8