Katalog

GENETİK Disiliğin erkekliğin gizleri cözülüyor Daha önce bulunan cinsiyet geni, son fare deneyi ile kesinlik kazandı. Dişi doğmuşken , aşılanan gen sayesinde erkekleşen fareye uygulanan yöntem, yarın insanlar içln de geçerli olacak mı? Cinsiyet geni nasıl belirlendi? Öyküsü... Dr 7e\ıwp 'fıınıcı jır yaz okulunun kuçuk bır odasın |da muzıp bakıslı genç bır adam Rıcky adlı aslında dışı olması gereken farenın "erkekllk geni verıldıkten sonra dışı farelerın peşınden koşturup kafesın altını ustune getırışını an latıyordu Bu denlı alçakgonullulukle ve muzıpçe anlatılan olay aslınada genetık tarıhının son 40 yılda elde edılen en onemlı başarılarından bırıydı ve bu genç adam da olayın kahr.,manlarından Peter N. Goodfellow du Ingılız araştırmacılar yenı dollenmış fare yumurtasına 'erkeklık genı nı vere rek dışı olarak gelışmesı gereken fareyı erkek fareye çevırmeyı başardılar Imperıal Cancer Research Fund da Dr. Peter N. Goodfellovv ve ekıbı ıle National Instltule lor Medıcal Research den Dr. Robin LovellBadge ve ekıbı bu olayı tanınmış Amerıkan bılım dergısı Nature ın son sayısında (9 Mayıs 1991) butun dunyaya resmen duyurdular Bu yalnızca genetık tarıhının degıl ınsanlık tarıhının de en ılgı çeken ve onemlı sorularından bırını yanıtlıyordu Erkek ile kadını blrblrlnden ayıran nedir? Erkekle kadını bırbırınden ayıran Y kromozomunun kısa kolu uzerınde yer alan SRY adlı bır gendır ve ışte her şey bu genın varlığını ya da yokluğuna bağlıdır En azından saf bıyolojık bağlamda gercek bu Erkeklığı belırleyen ozellığı (bır faktor bolge ya da belkı de gen) bulmak ıçın yapılan çalışmalar aslında genetık bılımının ılk başlarına dek uzanıyor yanı taa Mendel zamanına yuzyılın başlarına dek Cinsiyet kromozomlarının (sexkromozomları) varlığı ılk kez olarak 1905 yılında Amerıka nın Colombıa Unıversıtesı nde keştedıldı Dışılerm hucre çekırdeklerınde ıkı adet X kromozomu bulunurken erkeklerın hucrelerınde bır ddet X kromozomu ıle bır adet Y kromozomu bulundu Y kromozomu dısı hucrelerınde yoktu ve yapısal olarak X kromozomundan farklılık gosterıyordu Bu ıkı kromozom dışındakı tum kromozomlar (22 çıft) dışılerde ve erkeklerde ortaktı Dollenen her yumurta annenın ve babanın kromozomlarının yarısını alıyordu Anne ıkı X kromozomundan bı rısını verırken baba yaX kromozomunu ya dd Y kromozomunu verıyordu Babadan X kromozomunu alan embryo XX yanı rtısı Y kromozomunu alan ıse XY vdnı erkek olarak gelışıyordu Y kromo Geçmişe doğru... da yonettığı semınerde erkekllk genını nasıl bulduklarını buyuk bır heyecanla anlatıyordu SRY genını (Sexdefter mınıng regıon Y = Y kromozomunun cın sıyet belırleyıcı bolgesı) ılk kez olarak 1990 yılının ortalarmda ızole etmışlerdı Ama o donemde SRY nın asıl erkeklık geni (TDF) olup olmadığı konusunda şupheler vardı Goodfellovv ve ekıbı sry genını (bır DNA molekulu ) yenı dollenzomunun hem ınsanlarda hem de fare mış fare yumurtalarına verdıler ve uç lerde erkeklıgı belırleyen kromozom ol adet cinsiyet değışımıne uğramış transduğu ılk kez olarak 1959 yılınd? gosterıl genık fare elde ettıler Bunlardan bırı de dı 1966 yılında ıse erkek olabılmek ıçın sevgılı Rıcky lerıydı Y kromozomunun kısa koluna sahıp olmanın bıle yeterlı olacağı ıspatlandı ErErkek ve dışı farelerın embrıyolaıi keklıgı belırleyen bu ozellığe de TDF dollenmeden sonrakı ılk 115 gunde bır(Testısdetermınıng factor = testıs belırbırının aynısıdır Erkek olarak gelışmeleyıcı faktor) adı verıldı O donemlerde nın ılk gorunur belırtısı bundan sonrakı TDF nın bır gen olup olmadığı konusun 24 saat ıçınde testıs oluşumunun başlada bır ıpucu yoktu (Genetıkçıler gele masıdır Araştırmacılar SRY genının dolneksel olarak, muphem bır ozellığe faklenmeden sonrakı ılk 10 5 gun ıçınde etkın (aktıf) olduğunu ve testısın oluşmaya başlamasıyla bırlıkte ınaktıf hale geçtığırlı (svvıtched off) duşunuyorlar SRY genının kodladığı proteının dığer bazı genlerı aktıve ettığı sanılıyor Erkeklıgı belırleyen kısaca testıslerın oluşması Dığer erkeklık ozellıklerı ıse testıslerın urettığı hormonların etkısı sonucu ıkıncıl olarak ortaya çıkıyor SRY geni olmayanlarda ıse testıs oluşmadığı ıçın bu canlılar dışı olarak gelışıyorlar Erkekllk genının ortaya çıkarılmasında en onemlı rolu ustlenenler ıse ıkı adet X kromozomu olan erkekler Kısırlık şıkayetıyle doktora başvuran bazı keainllk kazandıran Erkekllk geni aatlanarak, bulunan cinsiyet genlne erkeklerde yapılan kromozom tareler. tahhllerı bu erkeklerın X ve Y kromozomları yerıne ıkı tor daha belırlenmış olana bolge oldukadet X kromozomu tasıdıklarını ortaya ça belırlenınce de gen adını verırler) çıkarınca araştırmacılar bu konu uzerınIşte o gun bugundur de TDF nın ne olde kafa yormaya başladılar Erkekliğin Y duğu ve nerede olduğu konusunda araşkromozomunun kısa koluyla bağlantılı tırmalar ve spekulsayonlar surup durolduğu bılınıyordu Bu erkeklerde 'se Y maktaydı Taa kı Ingılız araştırmacılar kromozomu olmamasına rağmen goru rakıplen Amerıka lıları gerıde bırakarak numlerı normal bır erkek gıbıydı Yalnız TDF genının nerede olduğunu (lokalızasca testıslerı normalden kuçuk olup speryon) ve ne olduğunu (determınasyon) matogenezıs (sperm oluşumu) gerçekbuluncaya dek Goodfellovv yaz okulun leşmıyordu Kısır olmalarının nedenı de buydu Goodfellovv yaz okulundakı se mınerdekı konuşması boyunca sık sık bu erkeklere şukranlarını dıle getırıyordu Bundan sonrakı uzun araştırmalar sonucunda X ve Y kromozomları uzerınde ortak bır bolge olduğu saptandı ve bu bolgeye pseudoautosomal regıon (ya lancı otozomal bolge) adı verıldı Hucre bolunmesı sırasında dığer otozomal kromozomlar bırbırlerıyle eşleşırken (ıkı 1 numaralı kromozom bırbırı ıle 2 numaralılar bırbırıyle vs ) X ve Y kromozomları da bırbırıyle karşı karşıya gelıyorlardı Işte bu sırada bu ortak bolgeler ara sında karşılıklı bır alışverış gerçekleşıyordu (crossıng over) Normalde annesınden X babasından da Y kromozomu alması beklenen erkek babasından da X kromozomu alıyordu Ama bu X kromozomu alışverış sırasında (crossıngover) Y kromozomundan bır bolgeyı aldığı ıçın ıkı X krnmozomu taşımalarına rağmen bu kışıler erkek oluyordu Bu da erkeklık genının bu bolgede olması ge rektıgını ortaya koydu Böylece erkekllk geninin avlanabilecegl alan giderek daralıyordu. Araştırmalar XY kromozomları olan dışılerm de ortaya çıkmasıyla tyıce hızlandı ve er keklık genının olabıleceğı olan 35 kıloba za dek duştu (Tum ınsan DNA sının yuz bınde bırı) Bundan sonrakı çalışmalarda bu bolgenın harıtası çıkarılmaya başlandı Goodfellovv ve ekıbı bır uçtan rakıplen olan ekıp ıse obur uçtan yola çıktılar Amaç tum bolgeyı tarayıp bu bolgede bır gen olup olmadığını bulmaktı Nıte kım rakıp gurup bır gene ulaştı ve ZFY adını verdıklerı bu geni TDF ye aday olarak gosterdı Peter Goodfellovv yaz okulunda rakıp grubun TDF genını bulması halınde, bunun laboratuvarı ıçın ne denlı buyuk bır duş kırıklığı olacağını anlatıyordu Daha sonradan bu genın "asıl gen olmadığı ortaya çıkmış ve yıllardır suren çalışmalar yenıden başlatılmıştı Işte bolgenın tekrar taranmaya baslamasıyla ıkıncı bır aday gen daha bulundu SRY (Sexdetermınıng regıon Y) adı verılen 14 kılobazlık buyukluğunde bu gen hem farelerde (sry geni) hem de ınsanlarda (SRY genı),, ızole edıldı Bu ge nın asıl erkeklık geni olduğu konusunda çeşıtlı kanıtlar vardı ama son fare deneylerıne dek bu kesinlik kazanmadı Bu genın bır DNA molekulu olarak yenı dollenmış fare yumurtasına verılıp dışılerm erkeğe donuşturulmesı ıle olay kanıtlanmış oluyordu Fare sry genını iMn tarenın 3 tanesı erkek fare olarak genşırken / tanesı normal gelışımlerını surduraıek dısı fare olarak ortaya çıktıla' Erkeklık genını (SRY) almalarına rağmen bu 7 farenın neden dışı olarak gelıştıgır.ı arastırmacı Lütfen Sdyıa/ı cevı Hedef bölge darahyor...