Katalog

FİZİK TARTIŞMA Sık sık karıştırılan ve yanlış kullanılan ısı ve sıcaklık kavramlarının artlatımı... Prof.Dr. Demir ItUin Hacettepe Üniversitesl Flzlk Müh. B0I. enelde bugun toplumda yaygın olarak kullanılan ve çoğunlukla yanlış olarak kullanılan ıkı bılımsel terım var ısı ve sıcaklık Sanırım bu nun nedenlerı çeşıtlı Soz gelımı, "Yazının başlığında verdığım 3°, ınsanın aklına sıcak değıl soğuk bır havayı getırıyor oysa +30 olsaydı, sıcak bır hava olduğu akla gelecektı Işın bılımsel kokenını bılmeyen kışıler şoyle duşunuyorlar 3° sıcaklık olmaz, olsa olsa soğukluk olabılır Ama soğukluk dıye de bır bırım olmadıgına gore buna"ısı" derım olur bıter ' Basın organlarında, ozellıkle yazılı basın organlarında başlıkların çok yer tutmaması ıçın kısa sozcukler daha çok yeğlenıyor Isı uç harflı, oysa sıcaklık' sekız harflı Şımdı bır gazetede şoyle bır başlık duşunelım Erzurum da ısı 40° ' Nasıl goze lyı gelıyor değıl mı? Ayrıca yukarıda da be lırttığım konuyu gozardı etmeyelım 40 sıcaklık olabılır mı hıç? " Yazılı reklamlarda da yıne yer sorunu onemlı oluyor "Her ısıda kullanılabllen bir çamaşır lozul" dendığınde (kı buna benzer cumlelerı çamaşır tozu kutularının uzerınde çoğunlukla gorebılırsınız) hem yerden kazanılıyor hem de yıne sıcak ve soğuk sularda kullanılabılır lık yanlış da olsa uç harflı bır sozcukle soylenebılmış oluyor Bu tur yanlış kullanım orneklerı çoğaltılabılır Bunların temelınde kanımca konuyu lyı bılmemek yatmaktadır Oysa ısı ve sıcaklık kavramları eskıden berı kullanılagelmektedır Soz gelımı Osmanlı cada sıcaklığa hararet ısıya ıse suhunet denırdı Şımdı yalın bır ornekle ısı ve sıcaklık kavramlarını açıklamaya çal.şalım Herkesın bıldığı gıbı su, denız kıyısında • 100"C de kaynar 0°C de de donar Burada verılen + 100°C ve 0°C "sıcaklıklan" gostermektedır Bır cezve dolusu su ıle bır kazan dolusu suyu kaynatmak ıstıyorsak, her ıkısının de sıcaklıkların + 100°C ye çıkarmamız gerekır Ama ocaga konan cezve kısa bır surede kaynamaya başlar oysa kazandakı suyu kaynatmak ıçın çok daha uzun bır sure beklememız gerekır Başka bır deyışle cezvedekı suyu kaynatmak ıçın daha az havagazı (ya da tup gaz harcarken kazandakı suyu kaynatmak ıçın daha çok havagazı harcarız Yanı cezvedekı suyun + 100"C ye gelmesı ıçın dahn çok enerjı harcarız Hem cezveye hem de kazana verdığımi7 bu enerjıler ısı enerjısıne donuşmustur Kazan ve cezvedekı suların ısıları ya da ısı enerjılerı artmıştır Her ıkısı de dynı sıcaklığa gelmışlerdır ama ka /andakı suyun ısısı rezvedekınden çok "Eksi 3 ":lsı mı, sıcaklık mırsoğukluk mu? daha fazladır Bu suları dondurmak ıstedığımızde ıse yıne benzer durumla karşılaşır<z Cezveye kıyasla kazandan çok daha fazla enerji (ısı enerjısı) almalıyız kı kazandakı suyu dondurabılelım Sonuç olarak şunu soyleyebılırız Isı bıc enerjıdır ve enerjı bırımlerıyle olçulur (kalorı, joule gıbı) öyleyse, 3' ve 40° ısı olamaz Pekı, sıcaklık nedır? Yukarıdakı ornekte suları ısıtırken, yanı onlara enerjı verırken temelde yaptığımız şey su molekullerımn hız (tıtreşım) enerjılerını arttırmaktır Her su molekulunun bellı bır hız enerjısı vardır ve sız suyu ısıtırken bu enerjılerı arttırırsınız Ancak, bellı bır mıktar su goz onune alındığında bu suyun ıçındekı su molekullerımn hepsı aynı hız enerjılerıne sahıp değıllerdır Kımısının daha az, kımısının daha fazla hız enerjısı bulunmaktadır Başka bır deyışle ele aldığımız suyun ıçındekı su molekullerımn hız enerjılerı değışık değışıktır ve bu enerjıler bellı bır dağılım gostermektedır Bır toplumdakı bıreylerın sahıp oldjkları paralar nasıl farklı farklı ıse ve nasıl kımı çok zengın, kımı zengın, kımı fakır kımı çok fakır ıse ve bu durumda para bıreylerde nasıl bır dağılım gosterıyorsa, su molekullerındekı hız enerjılerı de buna benzer bır dağılım gostemektedır Şımdı, suyun ısısı (ya da ısı enerjısı), molekullerın sahıp oldukları hız enerjılerının toplamıdır (toplumdakı bıreylerın sahıp oldukları paraların hepsının toplamı gıbı) Oysa sıcaklık, su molekullerımn hız enerjılennın ortalamasını gösteren bır nıcelıktır (toplumdakı bıreylerın paralarının ortalaması, ya da toplumun zengınlığının bır olçusu gıbı) Sıcaklık arttıkça ortamdakı su molekullerının hız enerjılennın ortalaması yukselır (toplumun zengınlığı artar yada toplum zengınleşır gıbı) Sıcaklık duştukçe su molekullerımn hız enerjılennın ortalaması duşer (toplum fakırleşır gıbı) Sıcaklık gunluk yaşamda Celsıus derecesıyle olçulur (°C), bılımsel çalışmalarda Kelvın (K) ıle olçulur (1°C273 K) Sıcaklık temel bır bırımdır Sıcaklık °C ıle olçulduğunde () ve (+) degerler alabılır Onun ıçın 3°C de +30°C de havanın sıcaklığıdır, ısısı değıl Sanırım bu yazıyı okuyanlar, fızıkçılerın neden ısı ve sıcaklık kavramlarının uzerınde onemle durduğunu anlamış olacaklar ve bundan boyle bu ıkı kavram karıştıranları aydınlatarak bıraz olsun bızlere yardımcı olacaklardır Aym konuda sayın Prof Dr. ömür Akyuz'ün bır ya^ sı da 50 cı sayımızda yayınlanmıştı Türkiye'de kolesterol prof ili Dr. Ender Ornek Dr. Yavuz Gözükara Cerrahpaaa Tıp Fak. Iç Hastalıklan ergınızın 2c> Nısan 1991 tarıhlı 214 tsayısında Dr. Adll Azezll, Doç. Dr. Yusuf Orhan ve Prof. Dr. Sanay G Türk kardiyoloji Derneği Çalışma Grubu'nun, Prof. Dr. Altan Onat başkanlığında yaptığı Türkiye genelindeki araştırma sonuçları de TK duzeyıne sahıp olduğu tahmın edıldı Uluslararası karşılaştırma yapmak uzere yabancı kaynaklı verılerın bol olduğu ve en onemlı yaş dılımı sayılan 4059 yaşları oncelıkle dıkkate alınırsa bu yaş dılımınde ortalama TK nın erkeklerımızde 188, kadınlarımızda 196 mg/dl saptandığı hatırda tutulmalıdır Bu degerler MONICA çalışmasına gıren 30 taramada erkeklerde, Pekın harıç ortalama 205247 mg/dl arasında seyretmıştır Kadınlarda da aynı dağılım sınırları elde edılmıştır (3) uzellıkle duşuk dansıtelı lıpoproteın fraksıyonundakı azalmadan kaynaklanan ılerı yaşlarda TK konsantrasyonundakı azalma başka populasyonlarda da gorulmuştur (4) Sonuç olarak yeterlı bır ornekleme yontemıyle taranan erışkınlerımızde doğruluk derecesı yuksek bır metotla sağlanan plazma kolesterol değerlerı halkımızın kolesterol profılım ortaya koymaya ımkan vermıştır 1 Onat A, ŞurdumAvcı G, Şenocak M, Ornek E, Özcan R Turkıye de Erışkınleroe Kalp Hastalığı ve Rısk Faktorlerı Sıklığı Taraması 1 Yontemın Tarıtı lurk Kardıyol Uer Arş 19 9 1991 2 Onal A, ŞurdumAvcı G, Şenocak M, ve ark TEKHARF 4 Kanda Kolesterol ve Trıglıserıd Duzey lerı Turk Kardıyol Der Arş 19 88 1991 3 Th« WH0 MONICA pro|ect Geographıcal varı atıon ın the ma|or rısk factors ol coronary heart dı sease ın men and woman aged 3564 years Wld Hlth Statıst Ouatr 41 115 1988 4 The Llpld RaMarch Cllnlc» Program Epldemlology Commltte* Plasma lıpıd dıstrıüutıuns ın se lected North Amerıca populatıons The Lıpıd Rese arch Clınıcs Program prevalance study Cırculatıon 60 427 1979 Molvalılar Istanbul Tıp Fakultesı Hastanesı Genel Dahılıye Polıklinığı'ne başvuran hastaların total kolesterol (TK) ve trıglıserıd değerlerını ınceleyerek Turk toplumunda kolesterolun duşuk olduğu sonucuna ulaşmışlar Bunun ongorulmekte olan sonuç olmasına karşın anılan çalışmanın bazı olumsuzlukları vardır Gerıye donuk oluşu, Belırlı bır zaman dılımıne (6 yıl) yayılması, Muhtemelen standardızasyon ve valıdasyonun (değerlendırme) olmayışı yantnda bır unıversıte hastanesıne başvuranlar arasında yapılan araştırma sonucu verılerın o toplum ıçın genel geçerlı olması son derece zordur Gelışmış bır merkezde yapılan araştırmalar çıkacak sayısal sonucu onemlı olçude saptıracak on yargılara da sahıptırler Bu onyargıları gıdermenın etkılı yolu çalışmayı ıncelenen toplum uzerınde rasgele ve gerçek orneklem yontemıyle yapmaktır Bu metodolojıyle Türk Kardiyolo|i Derneğl Çalışma Grubu Prof. Dr. Altan Onat başkanlığında TemmuzEylul 1990 tarıhlerınde Türkiye'de Erışkınlerde Kalp Hastaıığı ve Rısk Faktorlerı (kolesterol trıglıserıd, hıpertansıyon, sıgara ıçımı şışmanlık, şeker hastalığı, fızık aktıvıte kalıtım) sıklığı taramasım TEKHARF Çalışması yurutmuştur Kan örneklerının yuksek bır korelasyon katsayısı ve duşuk bıas yuzdesıne sahıp valıdasyonunda sağlandığı çalışmada, Turkıye genelı ıçın geçerlı olabılecek verıler çıkarılmıştır Sonuçlar Turk Kardiyoloji Derneği Arşıvınde yayınlanmıştır(1,2). Buna gore ortalama TK değerı (mg/dl olarak) erkekte ve kadında anlamı fark gostermeksızın 2029 yaş grubunda 149dan, 4049 yaşlarında hızla 187ye yukselmektedır Erkekte bu donemde platoya ulaşılıp 6069 yaş grubunda 184 e, 70 yaş ve uzerınde de 177'ye ınmekte ıken, kadında platoya 5059 yaş grubunda 204 ıle erışılmekte ve 70 yaşından ıtıbaren 194'e duşmektedır Kırda yaşayanlara kıyasla, şehır nufusunda orta yaşlardan ıtıbaren erkekte ortalama 14, kadında 8 mg/d1 lık yukseklık kaydedıldı Marmara, Ege ve Karadenız bolgelerı dığer 4 bolgeye kıyasla 10 3 mg/dl daha yuksek TK değerlerı sergıledı Turkıye de erışkın nufusun %6 8 ıne tekabul eden 2 mılyon kışının 240 mg/de uzerın KAYNAKLAR: "Türk toplumunda kolesterol düşük n Dr.Alıazezlı.D<>{ .Dr. Yu.su/Orhan, Prof.Dr Senay Molvalılar Istanbul Tıp Fakultesı Iç hastalıklarına başvuran hastaların şehrın kozmopolıt yapısına uygun olduğunu bılıyoruz Bu nedenle sosyoekonomokulturel farklılıkları olan ve ulkenın çok farklı yörelerı nden gelen kışılerı ınceledık Bu kışılerın yemek alışkanlıkları da doğal olarak farklıdır Çalışmamız son altı yılı kapsamaktadır Ancak bu donem ıçerısınde kolesterol ve trıglıserıd tayın yontemlerı değışmemıştır Damardan alınan kan orneklerınde autoanalyzer kullanılarak olçum yapılmıştır Bu yontemın parmak ucundan alınan kan damlasında bakılan kolesterol olçumlerınden daha guvenılır sonuç verdığı bılınmektedır 10 000 kışıyı kapsayan bu çalışmanın ulke genelınde normal kolesterol ve trıglıserıd değerlerını ortaya çıkarmakta yararlı ve yol gosterıcı olacağını umud edıyoruz