Katalog

BunamaAlzheimer hastalığı Turgay Oalkara Farmakoloji Böl. Bunama, 65 ytısın ustundekı msan ların yaklaşık %5'mdc" goruluı Dola yısıyla yaş,Iı nufusun buyuk rak ımlara ukştıgt gelijniii ulkelerdc bunama, oneınlı bır saglık souınu oluşturmak tadır Fahmırıleıe gorc A B D 'de 1 3 mılvon kışıde a£ır, 2 8 mıryon kı şıdc ıse ona veya hafıf derccede bu nama vardır Bu hjstalarm %60'ında bunama nedenı Al/heımer hnstalığı dır Al/heııneı hastalıgııu ıi(?ı bu hasta lığu bağlı bunamamn yashlıgın dogal bır sonucu olmadığının anlaşılması vc beyın kabuftuna (kortcks) gclcn kolı nerjık sınırlerdckı ytkınım stıptanma sıvla başlamıştır Bu gelışıiKkr bevın araştıımtılarının bılım guıulemımie yoğun bıı ^ckıldt >eı almnsina vol aç mısııı Son yu/ yıldır, ını.an aklını bı lımsel yontemlerle ınceleme ^abası, esas olarak sezgıyc davanan tbu ne denle de kolayca kuvranan vı. yaygın laşaııi, felseh sepkulatıl \atı>mal«ırın golgesuKk k«lmiilı Beyın aıa>ıırma larııula 70 \r 80lı MİI.mLı elde edı len bısıtılırın eıkısısle bııiıın dıınşj da ııou)bıyolo|i)e ılgı artmış Anıeı tkan kongrcsı 9O'lı yıllan "Tjcyın TıpFak.,Nörobiyolojl ve on yılı" ılan etmıstır Beyın kabuğu yukhek zıhınsel fonksıyonların gert,ekleştığı bolgedır Kabugun tiıpokımpıiv kısmı ıse hafı /j vı ogıcnme ıle ıİRilutıı Alzheımer hust.ıkgmda s.ıpıanan patolojtk dcğı şıklıkler en fazla hıpokampusta ol mak üzere butun bcvtn kabuğunda gdrulur Beymde asetılkolın cksıklığı nın bulunması, asetılkolın beıuerı et kı olu^turan kolmerjık ılnçlaıla bu hastalıgın tedavı edılebıleceğı umu dunu yaıattı>sa d ı kolın, lesıtın, Tacrın gtbı ıUı,Urdan olumlu "îonuç alınamamıj, sadece fızostıgmmın has taların bır kısmında ba/ı bclırtılerde ıjılcşme sag1adı£ı gostcrılmıstır tlgınçtır kı \ ıkmıa ugrdyttn kolı nır|ik sınıı leruı sonlanciığı korteks hucrelerı vulnı/ ınsamJj buiunmaktadır Hayvan mt«iellerınde kolmerjık ı!a(,krU elde cdılen başarılı sonuçja rm ınsanlarda tekrarlanmamasınm bır nedenı türler arasındakı bu »,e>ıt larklılıklar oUbılu Ayrna bu tmstala rm beyinlennde sınır hııcrelerı arasında ıleıı^ııuı sıiglay.ın serotonın, noradrenulın, somatostatın ve P madde&ı gıbı bazı rruddelenn de ek rın âdeta antremanla kapanabılı yor olmaları bevnımı/ın sapısının yaşantılarla değışebıldığını kanıt lıvor Bu da bellek aıaştırmaları nın a^tığı yenı ııfuklardan bırısı sık bulunması, bozukluğun kolıncnık sınırler sınırlı kalroadığını goMcrnıek tedır Ncdenı bellı dcftıl Aılcvı bır eğılırn gosttrııı bu lı ısıa lıgın nedcnı hetıu/ avdmhtıl<uıııınıj tır HnMnlıgııı, beyın damadarının aterosklero/una, kflfa travmasma, rontgen (,fkımıne baf;lı olmadığı göstenlmıjtır Yavaş sevırlı bır mıkrobık lustjlıl., oıoımmun ya da metabolık bır bo/ukluk, alummyuın «,'bırlen mesı varsayımları «ne s.unılınui takat kanıtlanaınamı^tır Alzheımer hastala rının he\ mleı ınde fa7İa alumınyum buIunnıaM kamuovunda endışe yarat1 > s.ı da, Bİumınyum madenlerınde 1 ıı/vırı yıllaı çalıjan ışçıkrde bunama oramnda artış saptanmaması beyındc alumınyum yjkrncMnın hastalığının ncdenı değıl sonuıu ııldugu dujundunnt.'ktedır Kıunımnıı bn/ukluğunn bağlı bır hast.tlık olan Monguh?mde gorulen patok>|ik değışıklıkerın Al/heımcr hıasialıtiına benzcmtsı, ıkrı ya^larda orta>a çıkan bır kroıno/om bo/ııklu ğunun nastalığit vol a^abıletegını \a vına vol a^mıjtır Nedeııı bılmmeven bu haMalık K,!!) eıkın bır ledavı de yoktur Vıumınlcrın, damar genışleııcı veya beyın meubolızmasını aktıve ettığı öne surulen ılaçlann ıs^; bır yararı olmadıgı gosterılmıştır *Anılar nerede depolamyor? Denı/ salyango/unda anıvı ka lıtılajtıran mekani7maların ger (,ekleştığı hucre tıpındekı hutıe lerın hıpokampusta bulunması, bu bolgenın konsolidasyon ıslevı gorduğune daır gozlemlerı doğ ruluyor Peki, kalıcılaşan anılar, bilgiler nerede depolanıyorlar? Bu konuda kasın kanıtlarla he nu/ desteklennıemıs ba/ı varsa vımlar var Ancak deponun hıpo kampus va da temporal lob dan larklı bır ver olduğuna kesın go /uvle bakanlaı vaı Zaten bellek le ılgılı ana r omık bolgelerın be Vinde \avgın olduğu ve (.eşıtlı ışlevlerın bolusulduğu kanısı <,ok kışıde egemen Hıpokampusta kalıcılık ozellığı ka/an.ın anıların kopyalarının bevnın ı,esıtlı bolge lerıne verleştığı duşunııknor Bu bolgeler anı bılgı ya da ı/'ın so /el duysal ya da davranıssal olıı ^una gore bır tarklılık gosterıvor m u ' I am bellı değıl Ama, tek rarlamanın çogalması olı,usunde beyındekı anı kopyalarının çoğal dığı soylenıvor Bellek bo/ukJuklarının ba/ıları depolama suretıne değıl " d e p o dan çıkarma" sırasında vapılan hatalara bağlanabılıvor Bıı ıslevı de vıne beynın bırka^ bolgesı vu rutuvor Antak ne\ın kaydedılıp/ depolanacağına ve nevın ne /a ııun depodan ı,ık.ııılac.<ıgın.ı k ı rar veren' b c u n bolgcsının frontal lob oldugu du^unuluuıı J 7 rontol lob ıın h ı s ı ı ı ııgıadı^. hastalıklarda bu ışlevleıın ı ın yurumemesı prolilunlıu \ol ı^ bılıyor Aslında bclleklc ılgılı Lıı ışlere, beynın henıen hı ı bol^ıs adeta bır ^ebtkc LISCM gıbı k.ıııl yor Bolgeleı arası ort \l islıvlu olması (,c^ıllı has.ıılaııı ln.nun buvuk kavıplara vol .iı/ııaMiiın onunı gc(,ıv<n Ikvııı bılgı v anı dcpol.ırn.ı sıuısinda ıl ı u k ı ı bır hologram gıbı iKHdtvsı. lıcı hucresıne avıı ı\ 11 butun IMIM tıları kavdıdıvor Dolavısıvla bıı tek hutrenın maıılması liık bıı tun bır 'anıvı (.anl.ındırahılııkt.ıı buvuk olt,eklı bcvın dokıısıı 1 ı vıplarına rjgnıcn kışının bclkL ı^levlerı o dııılı bo/ulmııvnt Ögıenmek ıııuıtnıak hıııılı mak ve tckı ıı v işaınak gıbı bıı bırıııden t,ok l.ııklı M kapsımk işlevlerı vıııuttn ıııııa//anı bıı oı gutlenınesınm dıdıklt.nmesı sınıı vor Isın ılfiıın ı nasıl oğrendıgı mızi, anılaıın nasıl k.ılıı ıl.ışlıj HH bılsek bıle lxvnınıı/dı hangı kı IKI anılaıın \ u (ikltıguıuı ı.ıııı bı lemı\oııı/ Penlıeld ın amdıv ıtlarınd ın bı rısınde, bevııın teıııporal bnlgcsı (amelıvat geıegı) elektrıksel ol ı rak uvarılan gcııt, kı/ uvanık va/ı vettevken, vedı vaşiııda ba^ından geçen bır olavı tıını lanlılıgıvl.ı tekıaı va^at Adanıın hııı elıııık kı vılan dolu torbanın n,ınt sok nıakla korkutuı kı/ı Bovle bıı olavın varlığını dahı haıırlımavan hast nın bevnınde kendısındfiı (•*) habersı/ bır anı vırlığını sııı dure gelnıı^tır Genetık şılre dı ğışıklığı sonuıu olu^an protcınkı ve degı^en noıotıansnııtet s ılg ve uzak bellek. Yakın bellek ılc u/ak bellek aras>ındakı ılıjkı ıse bır geı,ış evresı uzerıne kurulu Hıpokampus'un vc temporal lob LIII kmıı bolgclerının bu ge<,ış evresının vatağı olduğu sonucuna (vaısavım vc go/lem du/eyınde) ulaşılabılır Bellek ara^tırmalarını (,ckıtı kı lan vonlcrın bajında noıobıyolo|i ıle psıkolo|inın bırbırıne bu ka dar vakınlu^tıgı pek başka alanın bulunmaması gclıyor Hıpokam pıii takı hutrele ın denı/ salvan go/undakıne hcn/even bır bi(,ım de ıkı avrı sınıı hucreStnden gelen tarklı ııyaranlan değerlendırıp bıı vanıt olu^turabılmeıı boy le bır vakınlaşm.inın ılk temel tas>ı olur O /aman denı/ sakango /unda oğrenmenın kalıcılığını iormule etmeye ı,alı^an aıajtırma 1 ıı d ıha ınsansı ı^ır mıktarları "u^erınde" var olduğu nu du^unun Bııradakı proteın aktıflığının ve artrnıj norotrans nııter salgısının sureklılığı, bılgının de kalıcı bır anı olarak s>urek lılığıne yol aı,ataktır Denı/ Salyango/u ılk 'oğretım'den sonra da u>aran olmaya devam ederse Bıvokımyasal olayın ba^lamasından sonrakı 90 dakıkada uvaıanlaıın yeterınce tekrarlanması, ıkıntı bır 'olay' dı /ibinı başlatıyor Bu serer, genetık bır şıfrenın a(,ıldıgı ve aKtıfle jen proteınlerın sııreklı aktır kalmasının bovlete sağlandıgı du ^unuluyor Fğer ılk 'ogretım' sonrasındakı 90 dakıkada uyarıl ma durmu^ba genetık jıfrenın a(,ılması gerçekle$mıyor Ara^tırmacılar genetık ^ıfrenın a(,ılınası sonuuındakı proteın ak tıflığının sonu(,larını ve norot ransmıter ialgısını arttıımalarının volunu bulmava çalı^ırken, um duklarından la/lasıvla karşılaşı yorlar Anıların kalıcılaştığı u?ak bellc ğt kar^ılık gelen bu sureklı prote ın aktıflıgı ve artmı$ norotrans mıter salgısı, norotransmıterlerın salgılandığı sınır hucresı bolgele rının geııısjemesıvle ve sınır huc resı u/antılarının (.oğalmasıyla bağlantılı go/ukuvor Sınır hucre sındekı bu mıkroskopık değı^ık lıklerın saptanması, u/ak bellek ve kalıu anıların, beyınde vapısal bır değı$ıklıge vol a<,an gerı,ek 'ı/lerını ortava çıkardı Bellı bır ı^levle ılgısı olan sınr hutrelerının japısındakı bu değı^ıklık o ı^lc vın ıyı oğrenıldıgını ve artık sınıı sibtemının ıepaıtuvarında oldu ğunu gosterıynr Artık denı salvango/unun sıto nuna jo\le bır dokundıığıımu/ da, sılondan solungaı, a u/anaıı sınır lıuuelerının savıta artmış \c alanca geniilemı^ olması nedeıııv le sankı sakango/ıın ku\ruğuna basılmı^ısına sıddetlı bıı tepkı vermesıne >ol a(,aı.ak kadar no rotransmıter salgılanacak Hıpokampus takı hucrcnın de denı/ sakango/undakı huereve ben/er uvarılabılıılık o/ellıklerı gosıermesı denı/ salvango/unda kı vakın ve u/ak bellek ışleyı^ını model olarak kullannıamı/ı tesvık edı\or kalıcı oğrenmenın sınır sıstemınde \apısal degışıklıkleıle mumkun olması genetık şıtrele Sinirlerdeki iletisimedair birnot Bevındekı sınır hucrelerı arasındak» ıletı^ım bır hucreden dı gerıne geçen elektrıksel sınvalkr aracılığıyla gerçekle^ır Sınıı lıtle rının aıalarında bulunan bojluğa nomtransmıterlere "bınerek" ge (.erler Boşluğun adı sınaps olarak bılı nır Sınapslar, vaşantıların kavdı ve bellek a(,ısııi(l.ın oldukt,a onem ta^ırlar Sınapsiakı ıletımın "şıddetı ve celâlı", dctılcn mcsa )in sağlanıkk \< I ılu ılıvııul ı lol ovnar Ana m d i ı u k so/u tdıleıı, sureklı attnıış ııoıoiı ınsııııtn sal gısı da sınaps bolgesındekı v.ıpı sal degışıkhkleıe liaglanıı ^ ııu belleğe ıltşkm bıı p ııt, ınm t^e^ıtlı sınıı lıHen aı.iMiulıkı bıglantıl.ı ıın o .mdakı tluııımunun urunu oldugu one sıuuluvnı Bunu (II tı vı I k t c k n olııişm ı bıı t k v u n ı n (I vı 1 dagllııııııu goit. gosteldıgı goruntuvu ben/etmek mumkun Deniz Salyangozu... Çcr^evede D/etlenen denevle rınde Kandel, denı/ salvangozuna belırlı uvaranları bağdajtırıp, tek bıı \anıt vcrmevı ojretır Âncak, salvangü/un bu "bılgısı genellık It dakıkalar ıçcrsınde kavbolur "Bılgı nın, bıı dı/ı bı\okımyasal olay sonııcıında aktıfle^en prote ınlerın ialgılaüıgı norotransmıter !)<.»> a 11 Mayıs 1991 '