Katalog

Bellek araşttırmalgn Bilim, öğrenmek, hatırlamak ve tekrar yaşamak gibi, birbirinden çok farklı işlevleri yürüten beyindeki muazzam örgütlenmeyi didikliyor. Oğrenme hatırlama veunutmanın mekanizması Dr. Turgay Dalkara, bellekle ilglli araştırmaların belleğln kaybolduğu durumlar açısından laşıdığı anlamlan anlatıyor. Boğazlçi Psikoloji Bölümünden Dr. Fatih Köksal'ın çerçeve yazısında Ise öğrenme ve bellek araştırmalarının evrlmle bağdaştınlmasına değiniliyor. Köksal'ın konuya ilişkin daha geniş bir makalesine ileride yer verilecek. Dosyanın hazırlanması sırasında, ilk paragrafla arka arkaya sıraladığım soruların kesin cevaplarını bulabllmlş olduğum söylenemez. Ama bu soruların cevaplanabllmesinl mümkün kılacak bazı genel bilgileri toparlamaya çalıstım. Epilepsi nedeniyle ameliyat edilen bir hastanın, bu ameliyat sırasında beyninin temporal loblarının ıç kısımları ikı taraflı ola No: 11 rak çıkartılır. Temporal lobun iç kısmında bulunan hipokampus bellek işlevlerindeki rolü ile tanınmıştır. Literatürde H.M. olarak anılan bu hastanın epilepsisi büyük ölçüde kontrol cdilmişttr. Geriye kalan ise, H.M.'nin yeni oğrendiği hiçbir seyi aklında tutamamasıdır. Gündelik hayatında yaptığı pek çok işı, kısa bir sıire sonra hatırlavamamakta, a/ önce tanıştıgı birisini tanıyamamaktadır. Söze dökiilebiletek hiçbir bilgiyi aklında tutamayan H.M., el becerisi gerektiren pmblemle rin çözümünde o denli /orlannıa/. Karmasık ve bilnıeteıiKsi soruları rahatça çözer, bu konuda gerekli ytrtenekleri clde eder ve korur. Benzeri örneklerle karşılasan araitırnıacılar, beynin hipokampus bölgesinın (diğer ıç temporal lob birimleriyle birlikte) belirli bellek ışlevlerinden sorumlu olduğu kanısına vardılar. Daha başka bir deyışle, bellek diye andığımız orgütlenme gerçekten bir örgütlenmeydi Alt birimleri vardr, buradaki ornekte gözüken, söze dökülebilen, ifade edilcbilen, bilgiylc ilintıli bellek ve eylemleri yürütmek için gerekli becerilerin "kayıtlı olduğu" bellek... Hipokampus'un devreden çıkmasıyla bozulan bilgi edinme ve saklama bcllcği, H.M.'nin sürekli bir şimdide yaşamasına yol açtı. Her şey o anda olup bıtiyor, yaşananlar H.M.'nin beyninde hiç bir iz bıraknıaksızın uçup gidiyorlardı. Oliver Sacks, bunu, bir "şu an'a mahkumiyet" diyc adlandınr. H.M. yaşadığı anda yaptığı işlerle, tanıdığı kijilerle bir etkileşim içine girebiliyordu. Yani, kı« sa bir süre için ve karşısındaki is ya da kişi uyarıcı varlığını koruduğu ölçüde, H.M. için zaman Doıya 11 Mayıı 1991 YankıYazgan Y aşadığımız, dolayısıyla öğrendiğimiz, her şeyi aklımızda tutup hatırlasak, halimiz nice olurdu? Beynimiz anılarla dolup tasar ve sonunda yeni yaşantılan kaydedemez hale mi gellrdi yoksa? Ya da, belleğimizin anı kutularının durduğu beyin bölgelerinin istiab hadleri' aşıldığı İçin blrtakım patolojller mi oıtaya çıkardı? Ayrıca, unutmak ya da hlç öğrenmemek gibi bir ayncalığın tadını hayat boyu yaşayamamak, ruhsal durumumuzu nasıl etkilerdl? Beynimiz yaşadıklanmızdan hangllerini öğreneceğine, hangilerini öğrenmlş gibi yapıp unutacağına ya da hangisini amentü gibi belleyeceğine nasıl karar verecekti? Beni bellek lle ilgilenmeye yönelten kişisel nedenler bunlar. Konuyla ilgilenenlerin, bellek araştırmaları yapıp üretenlerln önemll blr bölümü bu işle görevli olsalar bile kişisel birer nedene sahlpler. Orneğin, yakın gelecekte Nobel Tıp ödülü'nü alacağına kesin gözüyle bakılan Eric Kandel psikanallzle başladığı kariyerlni, deniz salyangozları ve moleküler biyolojiyle sürdürüyor olmasımn ardında, psikoterapinln beyinlerde bir değisikliğe yol açtığını gösterme sevdası yatıyor. Kandel bu yolda belleğln moleküler aynntılarma ulasmıs. Çerçevelerden birisinde, Kandel'in belleğln anahtarlarını yakalayışına yardımcı olan Aplysia Californica adlı deniz salyangozuyla serüvenlerinin küçük bir özeti var. Blr baska çerçevede ise Hacettepe Tıp Fakultesi'nden