Katalog

TIP HABERLERİ 1980li yılların devrlm yapan llacı olan ORS, antibiyotik ve antidlyareik llaçların yerini alıyor. Derleyen: Dr. Can Kayabal Çocuk ishalleri ve ağızdan sıvı tedavisi bıdır Bu en buyük tehlike önlenemezse, çocuk süratle kurur, büzüşür ve "gıdıverır" Dışkıyla kaybedılen su hacmının ve tuzların mıktarlarını belırlemek ve bunları telafı ederek ıshale bağlı ölumlerı önlemek fıkrı, ağızdan sıvı tedavisi ıçın gereklı ön bılgıler ışığında, 1970'lerde, Dunya Sağlık örgutu'nun önerdığı şu formulü ıçeren ORS paketını yaratmıştır Lıtrede 90 mEq sodyum, 20 mEq potasyum, 80 mEq klorur, 30 mEq bıkarbonat ve 20 gram glıkoz Başlangıçta sadece koleraya karşı yaygın kullanımına geçılen ORS tedavisi, gıderek butün ıshal olgularında kullanılan başlıca ılaç olmustur Bırleşmış Mılletler Dünya Sağlık Örgutü, ıshalde ORS tedavısını yaygınlaştırmak ıçın dunya çapında kampanyalar yurutmuş, bu tedavıye çeşıtlı nedenlerle en son "aklı yatan" ABD'de bıle bugun ORS tedavisi ön plana geçmıştır15» T ıp bılımı, her yıl hastalıklara karşı savaşan hekımlerın dağarcığına, her yıl onlarca yenı ılaç katıyor Mılyonlarca dolarlık araştırmalar sonucu uretılen ve pıyasaya surulen bu yenı ve pahalı ılaçlar, bulaşıcı hastalıklardan kanserlere dek genış bır hastalık yelpazesınde, umut verıci ve mucızevi başarılar kazanabılıyor Ama 198O'lı yıllara damgasını vuran hastalıklara ve ölumlere karşı en buyük başarıyı sağlayan ılaç, oldukça basıt gözuken, ucuz, alçakgönullü bır madde Oral rehidratasyon sıvısı Oral rehıdratasyon sıvısı kısa adıyla ORS önemını, tedavısınde kullanılan hastalığın önemıne borçlu aslında Ulkemızde yapılan çeşıtlı araştırmalarda, 04 yaş arası bebek ve çocuklarda, ölüm nedenlerı arasında, ıshal ılk 23 nedenden bıri olup tüm ölumlerın yaklaşık % 815'ınden sorumlu bulunmuştur|1)Başka ulkelerle ılgılı araştırma sonuçlarına değınen Bırleşmış Mılletler Dunya Sağlık örgütu yayınlarında, ıshal, 3 yaş altındakı çocuklarda en sık görulen ölum nedenı olarak suçlanmıştır'2' Dunyada her yıl 5 mılyon çocuk, 5 yaşına varamadan ıshal nedenıyle ölmektedır13» ishal yapan bağırsak enfeksıyonları ve çocukların bu yuzden vucutlarından su ve tuz kaybı ıle kuruyup gıtmelerı, o denlı yaygın ve can alıcı bır durumdur kı bazı yerlerde alınyazısı gibı kanıksandığı, hatta hafıf seyrettığı zaman, neredeyse hastalıktan bıle sayılmadığı görülür Antibiyotikler ve ishal dek yaygın ve yanlış kullanımının yol açtığı sonuçlar nedenıyle fırmalan, meslektaşları hekım ve eczacıları ve hükürjıet yetkılılerını de suçlamaktadır00 Ulkemızde de yaygın olarak kullanılan ve satılan bu ılaçlar, Dünya Sağlık Örgutu'nun ORS kampanyalarını yuruttuğu ulkelerde pıyasadan toplatılmaktadır181 1980 lerın ılacı ORS, 2000'lı yıllara doğru etkınlığını surdureceğe benzemektedır Çeşıtlı araştırmalarda, ıshallı hastalıklarda ölum oranlarını neredeyse sıfırladığı gösterıien ORS paketlerının, arfık değışık ıshallı durumlarda vucudun farklı mıktarlarda su ve tuz kaybettığını gösteren son araştırma sonuçlarına uygun değışık bılemışlerde hazırlanmasına geçılmektedır Dünya Sağlık örgutu formulunden daha az sodyum ıçeren formullerın yanı sıra, plrlnç suyu, amlno aslt solüsyonu gıbı bazlarda hazırlanmış yenı formullerın denendığı araştırmaların(9) sonuçiarı da 2000 yılına dek alınmış ve uygulamaya girmış olacaktır Bır yenı araştırma konusu da damardan serum vererek tedavisi gereken çok ağır ıshal olgularında, bunun yerıne sondayla mıdeye ORS vermenın denenmesıdır özellıkle damardan serum takmanın bılgı, becerı ve malzeme gerektırdığı ve bunların kıt olduğu yörelerde, bu yöntemın kolaylığı, önemlı bır avantaj saglayacaktır Içme suyunda tehlike A Asit yağmurları nedenlyle alüminyum içeren sular alzheimer'e yol açıyor. Son araştırmalar Son bılgıler, çocuklarda bağırsak enfeksıyonlarına bağlı ıshallerin başlıca ıkı mekanızma ıle oluştuğunu gösteriyor Ya kolera ve enterotoksıjenık E Coli gıbı bakterılerın yaptığı ve bağırsak ıç yuzeyındeki kımı hucrelerden klorurün bağırsak boşluğuna aktıf olarak salgılanmasına neden olan, boylece sodyum ve su kaybını da başlatantoksınlerınetkısıyle ıshal başlar"1 ya da Rota Vırus gıbı kımı mıkropların doğrudan bağırsak ıç yüzeyinı yanı mukoza hücrelerını zedeleyıp ıstıla etmesıyle, mukozanın glıkoz, yağ ve ötekı besınlerı emılım ışlevlerının aksaması sonucunda, bağırsak boşluğunda kalan ve emılemeyen şekerlı maddelerın boşluğa su çekerek yol açtığı osmotık bır ıshal başlar<6> Her ıkı durumda da vücut ağırlığının erışkınlere göre daha buyük bir oranı sudan ıbaret küçük bebek ve çocuklar ıçin tehlike, hastalığı yapan mikroptan önce, yol açtıktarı ishal yüzünden su ve tuz kay '8O'lı yıllarda, ıshale karşı hekımlerın ve annelerın başlıca sılahı olan ORS, dığer ıkı grup pahalı ılacın pıyasasını da sarstı Antibiyotikler ve antldlyarelkler. Her yıl daha kuvvetlı ve daha pahalı turevlerı uretılen antıbıyotıklenn, ıshal olgularının belkı yarısında hıçbır tedavı edıcı değerı olmadığı anlaşıldı Ulkemızde zaman zaman patlamalar yapan kolera dışında, belkı antıbıyotıkle tedavisi gereken tek ıshal turu, basilll dlzanteriye bağlı ağır ıshal olguları ve ağır seyreden tıfo olgularıdır Üstelık bızzat antıbıyotıklenn bılınçsız ve rastgele kullanımına bağlı olarak uzun suren "antibiyotik İshalleri" ortaya çıkabılmektedır Antidlyareik llaçlar ıse, bağırsak hareketlerını durdurarak ıshalı kesmek, karın ağnsını azaltmak ve dışkıyı kıvamlı hale getırmek gıbı amaçlar taşırsa da hem küçük çocuklarda zehlrll ve tehllkell olabıleceklerı, hem de bağırsak enfeksıyonunun lyıleşmesını gecıktıreceklerı ıçın etkisiz ve hatta zararlı kabul edılır 12 yaşından kuçuklerde kullanılması önerılmez m Bu llaçların yanlış kullanımı ıle ılgılı son örnek Pakistan'dakı gelışmelerdır Lope (3) KAYNAKLAR1 TEZCAN Sabahat Jurkıye'de Bebek ve Çocuk ölumlerı Hacettepe Unıversıtesı Tıp Fak HalkSaglığı Anabılım dalı Yayını No 85/26, 1965 2 Ishallı Hastalıklarda Dehıdratasyondan Koaınma ve Tedavı Dunya Sağlık örgutu WHO yayını Cenevre 1976 3 CASTEEL Helen B FIEDOREK Stephen C Oral Rehyratlon Therapy Pedıatric Clınıcs of North Amerıca Vol 37 No 2 1990 295 311 4 FIELD M ve ark Secretory Dıarrhea Amerıcan Physıologıcal Socıety VVashıngton DC 1980 5 GRAHAM DY ve ark Pathogenesıs of Rota vlrus ınduced dıarrhea Dıg Dıs Scı 29 1028,1984 6 KAYAALP O Tıbbı Farmakolojl Cılt 3 2492 2501 1983 7 BHUTTA T i Anti Motılıty Drugs tor Infants Lan cet vbl 336 314 1990 8 GUSSIN RZ Wıthdrawal of loperamıde drops Lancet 335 16034 1990 9 VESIKARI T ISOLAURI E Glycıne supplemen ted oral rehydratıon solutıons for dıarrhoea Arch! ves of Dıseases of Chıldhood 61 372 1986 sıt yağmurunun sonucu olarak Alüminyum ıçme suyunu tehdıt edıyor Alumınyumun Alzhelmer hastalığına yol açtığı konusunda kuşkular var Dağlar arasından pırıl pırıl akan bıllur bır derenın suları taşlara vurdukça köpuruyor Dere suyunu ınceleyen bıyologlar ve dereye olta sallayan balıkçılar şaşırıyor, çünku suda yaşayan canlı turlerınin sayısında cıddı bır azalma söz konusu Bunun nedenı, suyun asıtleşmesı, yanı pH değerının duşmesı ve sudakı metal mıktarının, özellıkle de Alumınyumun artışı Asıt ve alumınyumun neden olduğu, canlılara düşman bır ortamda ne balık kalmış ne de dığer su canlıları Görunuşte temız ızlenımı veren bir zehır deresı akıyor ormanın ıçlnden Uzmanlar suyun asıtleşme nedenı konusunda göruş bırlığı ıçınde Kukürt dıokslt gıbı hava kırlılıği yapan gazlar, rüzgâr ve yağmurla akarsulara kanşıyor Asıt kadar önemlı bır kırlenme de ıçme sularının artan alüminyum mıktarından kaynaklanıyor Almanya'nın Bavyera Eyaletı'nde 286 içme suyu kaynağının 60'ında alüminyum yoğunluğu kabul edılebılır duzeyın (lıtrede 0 05 mg alüminyum) çok uzerınde, bu değerler 0 2 ıle 9 mg/lıtre arasında Alumınyum balık ve amfıbılerın solungaç ve karacığer hucrelerınde depolanıyor Alumınyumun ınsan sağlığı açısından sakıncası, bu metalın ınsanlarda Alzhemıer hastalığına (bır tur bunama) yol açabıleceğı yolundakı kuşkulardan ılerı gelıyor iskandınavya'da alüminyum ıle söz konusu hastalık arasında bazı bağlantılar saptanmış Bunun dışında yuksek yoğunluklarda alüminyum damar serttığı, fosfor metabolızması bozukluğu ve uzun surede sınır sıstemı hasarından sorumlu tutuluyor D (l.m • bdw) Bitkiler için antikor F are antıkorları tutunlerı vıruslerden kurtarıyor Bu yenı gelışme kımyasal tarım ılaçlarını gereksız mı kılacak? Antıkorlar, doğanın omurgalı hayvanlara vermış olduğu bır 'nımef sayılır Bu özgul proteın moleküllerı vucuda yabancı maddelere, sözgelımı vırüslere hucum ederek vücudu aktif olarak savunurlar MaxPlanck Enstıtüsü Köln Üreme Araştırmaları ve Aachen Yüksek Teknik Yanlış kullanım Su ve tuz kaybı fenobarblton gıbı çeşıtlı antidlyareik ılaçların yol açtığı çocuk ölumlerı ve zehırlenmeler, Pakıstanlı hekımler tarafından uluslararası tıp dergılerıne gönderilen yazılarla bıldırılmış, oluşan kamuoyu baskıları sonucu, fırmalar ve Sağlık Bakanlığı bu ılaçları toplatmıştır Pakıstanlı hekimler, bu ilaçların bugüne ramid, dlfenoksllat, pipenzolat Okulu çalışma grubu, bır fare antıkorunun sentezleyen genlerı tütun bıtkısıne eklemeyı başardılar Bıtkı hucrelerı bu hayvan genını tercume ederek' aktıf 'bıtkısel' antikorlar uretebılıyor Bu, yepyenı bır bıtkı koruma yöntemı anlamına gelıyor Antikor ureten memelı hayvan genlerı bundan böyle kultur bıtkılerının genetık materyelıne eklenerek bıtkılerde hastalığa yol açan bakterı, mantar ve vırüslere karşı korunma sağlanabılır (l.m.)