Katalog

ZOOLOJİ Anadolu'dan dünyaya yayılan birhayvan:Sülün Sülünün yapay üretime rağmen soyu kuruyor Esat Korkmaz erli bir kuşumuz olmasına karşın, sülünün denetimsiz avlanma nedeniyle soyu tükenmek üzeredir. Avrupa ülkelerinin çoğunda yoğun biçimde üretilen bu kuşun, ülkemizde de varlığını sürdürebilmesi için zaman zaman dışalım yoluyla getirilen yumurtalardan üretim yapılıyor. Doğa tarihi ve turizm.açılarından büyük önemı bulunan sülünün soyunu korumak ve blrey sayısını arttırmak için zaman yitirmeden gerekli düzenlemelere gidilmeli. 15 tür ve 42 alttürle temsil edilen sülünün doğal yayılım alanı, Karadeniz kıyılarından başlayarak Hazar Denizi, Aral ve Balkaş gölleri, Moğolistan, Çin, Kore ve Mançurya'dan JaponyaFormoza'ya değin genış bir bölgeyı kapsar. Bu genış alan üzerinde binlerce yıl içinde, yüksek bırey sayılarıyla belirgin türler, alttürler ve ekolojik ırklar oluştu. Asya faunası üzerine yapılan çalışmalarla bugüne değin, 42 sülün alttürü saptanmış durumda. Bilinen 42 sülün alttüründen biri olan ve bohemyasülünü, asilsülün, sıyahyakalısülün ya da siyahboyunlusülün adlarıyla da anılan bakırsülün (phasianus colchicus colchıcus), Doğu Karadeniz ve Kafkasya kökenlidir. Literatür kayıtlarında, bakırsülünün bu bölgelerde artık yok olmak üzere olduğu belirtiliyor. Y lar'ca Karadeniz'in güneydoğu kıyısındaki Colhies bölgesinden Yunanistan'a götürüldü. Adını da buradan aldı. Yunanistan'da, Perikles öncesi, bilinen ve sevılen bir kuş durumuna geldı. Aristo komedilerinde bu hayvandan lüks bir kuş olarak söz edilir. Daha sonra italya'ya götürüldü. Romalılar, çitle çevrili yerlerde korudukları bu kuşu çok sevdiler. Etinden yapılan değerli yemekleri sofralarından eksik etmediler. Romalı yazar Palladius (IV.yy) sülünün, kümes tavukları yardımıyla yapay yoldan üretildiğini uzun uzun anlatır. Bu nedenle Romalılar, sülün yetiştirmede ilk ve gerçek uşta olarak tanındılar. İzleyen dönemlerde İtalya'dan Almanya, ingiltere ve Kuzey Afrika'ya ihraç edildi. XVI. yy'a değin, Anadolu kökenli olan bakırsülünü, ırk arılığı korunarak tüm Avrupa ülkelerinde üretildi. Doğal yayılım alanı Sülünün eti dayanılmaz lezzettedlr. Bu yüzden insan en büyük düşmanıdır. Yeni melezler yaratılıyor Ancak sonralart, Uzakdoğu ülkelerlyle ticari ilişkilerin gelişmesi sonucu, Çin'den halkalı ya da kolyelisülün (phasianus colchicus torquatus), Japonya'dan alacasülün (phasianus colchicus verıscolor) ve Moğulistan'dan moğolsülünü (phasianus colchicus mongolicus) dışalım yoluyla getirilerek melezler yaratıldı. Kendiliğinden oluşan ya da yapay yoldan geliştirilen melezlerin yaygınlaşmasıyla bakırsülünün ırk saflığı da yok oldu. Yeryüzünde, bu alttürün ırk saflığını koruyabilen üyeleri, yalnızca Doğu Karadeniz kıyılarımızda kalmış durumdadır. Bu nedenle, avcıların kurşunundan kurtulabilmış az sayıdaki bakırsülününün korunmaya alınması ve bireysayısının arttırılması, yaban hayatı turizmi açısından özel bir önem taşımaktadır. Çünkü, ülkemizde yapay yoldan üretilen ve avsülünü adıyla bilinen sülünler, bakırsülünü, çinsülünü ve moğolsülünü karışımıdır. Mart ayı sonlarına doğru erkek sülün. lerin durum ve davranışlarında, kimi değişiklikler gözlenir. Kanat telekleri ve kulağın kenarındaki tüyler kabarır. Ötüşleri, süreklı yinelenen goggog biçimindedir. Kurumlu ağır adımlarla yurüyerek sağa, sola ve arkaya keskın dönüşler yaparlar. Daha sonra bir çiftleşme alanı seçip ses ve kanat çırpmalarıyla dişilerı çagırırlar. Her erkek sülünün yanına yaklaşık 10 kadar dişi sülün toplanır. Bu sırada çoğu kez çiftleşme alanı üzerine erkekler arasında kıyasıya bir mücadele başlar. Gagaların Anadolu'dan dünyaya yayıldı İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Savni Huşun araştırmalarına göre sülun, Argonaut ve mahmuzların kullanıldığı bu kavgada, kimi kez ölümle sonuçlanan yaralanmalar olur. Çevreyle o denli ılişkilerinı keserler ki çıkardıkları ses ve gürültüden tilki, sansar, kakım ya da bir atmacaya yem olurlar. Çiftleşme yaklaşık haziran sonuna değin sürer. Çiftleşmenin ardından dişiler, yuvalarını kurabılecekleri uygun bir yer ararlar İçgüdü ve deneyimlerinin yönlendirmesıyle dişi sülünler, yuvalarını, taşıt trafiğinin olduğu yolların yakınında kurarlar. Böylece, doğal düşmanlarının saldırısından kendilerini korumuş olurlar. Yaban hayatına önem veren bazı ülkelerde bu türden yol kıyıları, sülünlerin ılgisini çekecek biçimde düzenlenmekte. Yumurtlama mevsimi nisan ortalarından mayısın ikinci yarısına değin sürer. Yumurtaların çatlayarak dvcivterin çıkması, haziranın ilk yarısına rastlar. Tüylü ve gözleri açık olan yavrular, annelerini izleyebılecek yetenektedir. Anne yavrularına kendısı yem vermez, onları uygun besın maddelerı bulabılecekleri yerlere doğru sürer. Özellikleri Sülün, tavukıular takımının sülünglller famllyatından, yaklaaık 15 türü ve 42 atttüru bulunan bir kut. Ergln bir sülünün uzunluğu 8090 cm kadardır. Kuynık tefefchri, bir kama blçlmlnde arkaya doğru uzanır. Kuyrukta, ortadan başlayarak anlameBine uzanan ve 12 talağl kapaayan, slyah bir bant yer alır. 812 sm boyunda ve grl renkli olan bacaklannın üzerinde, çeşltll büyüklüklerde epMermla çıkıntılan vardır. Ağırlığı, ture ve alttüre göre değlamekle blrtlkte, ortalama, erkeğl 1.251.75 kg, dl8lsl 0.91.2 kg gellr. Başın yan tarafında bulunan gözlerlyle llorlyi, garlyl ve yukanyı çok lyl görur. Gevaek tüylerie kaplı kulak daVğl, süUine, üstün blrduyma olanağı aaglar. Tüylerlnln rengl bakımından erkek ve dlşl blrblrlnden çok tarklıdır: Dlal kahverangl tüylü ve kıaa kuyruklu olmaaına karaın, erkek, madenael panltılı ve çeşltll renklerdedlr. Etçlklerl pariak kırmm ve kuyruğunun üatünde uzun teleklerbulunur. Çiftleşme En kıyıcı davranan düşman: İnsan m • alt türü saptanmıştır. Sülünün eti dayanılmaz lezzettedir; insanlar kadar diğer iki ya da dört ayaklı etçil yırtıcılar da bu hayvanı ele geçirmek için yarışırlar. Ancak insanlar, sülünün düşmanları arasında en kıyıcı olanlarıdır. IImik, ağ, kapan vb tuzaklar kullanmak, kimi kez alkollenmiş yemler vererek acılar içinde kıvranan hayvanı toplamak insana özgüdür. Sülünün diğer düşmanları arasında tilki, porsuk, sansar, susamuru, kakım ve yabankedisi ile yırtıcı kuşlardan atmaca ve aldoğan başı çeker. 24