Katalog

E Y L Ü L A Y I N D A G Ö K Y Ü Z Ü ARASTIRMA Sabahın üçlüsü: Merkür, Venüsjüpiter m m •• H •• • • r. ' 77? En katil kim? Dişi mi, erkek mi? Bu üç gezegen, sabah güneş doğmadan önce doğu ufkundan gözlenebillrler Bülent Uyanıker M erkür, Venüs ve Jupiter sabah gökyüzünc(e. Bu üç gezegen Güneş doğmadan önce doğu ufkunda izlenebilir. Ozellikle, Güneş'e çok yakın olduğu için zor gözlemlenir. Merkür görülmeye değer. Ayın ilk günlerinde gözleme uygun olmayan gezegen 10 eylülde 4.5 kadire kadar sönükleşecek, ancak daha sonra giderek Güneş'ten uzaklaşmaya başlayacak ve parlaklığını arttıracak. 20 eylülde 0.4 partaklığında olacak olan Merkür, 24 eylülde ise 18 derece ile en büyük uzanımına ulaşacak. Bu tarihten sonra ise parlaklığı 0.9 kadire kadar yükselecek. Eylül ayının Merkür açısından diğer bir önemi de ayın on beşinde gökyüzünün en parlak gezegeni Venüs'ün üç derece kadar yakınında yer alacak olması 15 eylül sabahı saat 5:30 dolayiarında doğu ufkunda Merkür ve Venüs'ü Aslan (Leo) takımyıldızında gözleyebilirsiniz. (Bkz. Çizim) Merkür Venüs çakışması ve Jüpıter Ay kunumu gözükuyor. Venüs'ün gezintisi Venüs ay boyunca 3.9 parlaklığıyla sabah gökyüzünü süsleyecek. Ayın ilk yarısını Aslan takımyıldızında geçirecek olan Venüs, eylülün ikinci yarısında hareketini Bakire (Vir) takımyıldızına doğru sürdürecek. Venüs 5 eylülde saat 5:00 15 eylülde 5:30 ve 25 eylülde 5:50 dolayında doğacak. 6 eylülde Regulus'un 0.8 derece kuzeyinden geçecek olan gezegen 8 eylülde yörüngesinin en beri noktasına ulaşacak. Venüs'ün eylül ayındaki görünür çapı 10 yay saniyesi dolayında. Boğa (Tau) takımyıldızının konuğu kırmızı gezegen Mare ayın beşinde 22:45, on beşinde 22:30 ve yirmi beşinde 21:50 de doğacak. Eylül ayına 0.4 parlaklıkla girecek olan gezegen 0.9 kadire kadar ulaşacak. Mars'ı 25 eylülde Aldebaran'ın dört derece kuzeyinde görebilirsiniz. Sabah gökyüzündeki dev gezegen Juplter, Yengeç (cnc) takımyıldızında. Gezegen ayın ilk yarısında saat 3:00 dolayında, ikinci yarısında ise 2:00 dolayında doğacak. 15 eylül sabah gökyüzü ise JupiterAy buluşmasına sahne olacak. Bu tarihte Ay 2:25'te doğacak ve bundan on iki dakika sonra doğacak olan Jupiterle birlikte M44 (Perasepe) yıldız kümesinin hemen üzerinde yer alacak. (Bkz Çizim) Gecenin konuğu Satürn, Güneş battıktan sonra Yay (Sgr) takımyıldızında izlenebilir. Ay boyunca 0.4 parlaklığa sahip olacak gezegen 4 eylülden sonra tersinir hareketine başlayacak. Uydumuz Ay eylülde Dolunay, 11 eylülde Son dördün, 18 eylülde Yeniay ve 26 eylülde ilkdördün evresinde olacak; 25 eylül saat 4:00'te ise Akrep (Sco) 'in en parlak yılflızı Antares'i örtecek. .. , , ; ^ .. / eni doğanların öldürülmesi, hayvanlar dünyasında oldukça yaygın; üstelik öldürenlerin çoğu erkek. Ancak son zamanlarda, bir İspanyol biyolog, erkekler kadar dişilerln de yeni doğan yavruları öldürdüğü bir tür buldu. Madrid'deki Doğal Bilim Müzesı'nden Jose Veiga, yavru kuşların başlıca ölüm nedeninin bu olduğu ev serçesini (Passer domesticus) inceledi. Her iki cinsiyetin de yavru kuşları öldürmek için farklı nedenleri olduğunu saptadı. (Hayvan Davranışları, cilt 39, s. 496). Yavruların öldürülmesi en çok erkekler arasında yaygın, çünkü dişiler zamanlarının ve enerjilerinin çoğunu üremeye harcamakta. Bu da erkeklerin çiftleşme ve üreme oranlarını sınırlıyor. Erkek, dişinin yavrusunu öldürerek onu yavrulamaya uygun hale getirir, böylece kendi üreme olanaklarını da arttırır. Cinsellik dürtüsüyle yavru öldürmeye, hayvanlar arasında çok daha seyrek rastlanır. Bu durum yalnızca dişinin, yavruya bakma konusunda erkeklerin yardımına gereksinimi olan türlerde görülür. Ev serçelerinde, bir kuş yavruyu öldürdükten sonra her 10 yavrulama gırişıminden biri gerçekleşir. Erkek ev serçesi kısa süre önce eşini kaybetmişse yavru kuşu öldürüyor. Sonra da yavrusunu yok ettiği kuşla çiftleşerek üremeyi sürdürüyor. öte yandan Veiga, yavruları öldüren dişilerin her zaman iki eşli erkeklerin "ikinci eşleri" olduğunu saptadı. Bunun nedeninin de erkeğin yalnızca birinci eşinln yavrularını beslemeye yardım etmesi olduğunu sanıyor. Dişi, erkeğin kendi yavrularına babalık etmesini sağlamak için öbür yavruları öldürüyor. (g.a.) Y Eylülde Kartal takımyıldızı ' artal (Aql) takımyıldızı eylül ayı gözlem listemizde Sefeid türü bir deği^şen yıldızla yer alıyor. Parlaklığı 3.7 ile 4.4 kadir arasında yedi günlük bir periyodla değişen etaaquılagözlenmesi oldukçakolay olan bir çıplakgözyıldızı.Parlaklığındaki değişim, teta (3.3 kadir), delta (3.4), beta (3.9) ve iota (4.3) karşılaştırma yıldızlarıyardımıylakaydedilebilir. Yıldızın hava kararır kararmaz görülebilmesi ve ufkun oldukça üzerinde olması gözlemi kolaylaştırıyor. Samanyolu'nun en geniş bölgesinde yer alan kartal takımyıldızı yaz üçgeninin de üyesi olan Atair ileünlü. Atair 0 9 kadir parlaklığıyla gökyüzünün on birinci en parlak yıldızı ve bize 16 ışık yılı uzaklıkta. Atair, Vega'nın altındaveyanındaki kendisinden daha sönük iki yıldızla bulunması kolay bir yıldız. Sönüklerden Tarazed 2.8 kadir parlaklığında. Kartal takımyıldızı ayrıca 1918 yılında gözlemlenen bir de nova barındırıyor. Eylül '90 gezegen haritası 20 12 Endüstri seramiklerine ince toz h90° 60* M 30" •30* 60* • Merkür • Venüı • M»rs • Jupit»r • S»türn + Ur»nüf « N»ptUn » PWto t90* akineveelektronikendüstrisi, seramik malzemelerden her geçen gün daha fazla şey istiyor. Bu nedenle seramik maizemenin hammaddesi olan seramik tozunun kalitesinin sürekli olarak daha lyileştırılmesı gerekiyor. Değirmenlerle silikat taşı veya metal oksitlerin binde 1 milimetrelik tanecik büyüklüğüne kadar çekilmesine dayanan geleneksel yöntem, değirmen taşlarının aşınmasıyla kirlenmeye yol açtığından sorun yaratıyor. Isviçreli malzeme bilimcisi Heinrich Hofmann teknik amaçlı saf toz elde etmek için kimyasal parçalama reaksiyonları ve kristalleşme yöntemlerini yeğliyor. Kimyasal yöntemle, mekanik yöntemlerdekinin yarısına ulaşan tanecik çapları elde ediliyor. Bunlar, mikroelektronikçilerin ihtiyaç duyduğu kondensatörlerin yapımında kullanılıyor. (Im Chimla, Vol. 43, Nr. 10/89) 13