Katalog

ARKEOLOJİ Mısır, bir zamanlar büyük bir denizdi Okyanus kabuğuna özgü yapılaşmalar, bugün Mısır'da kara bölgelerinde inceleniyor. Isaac Asimov M ısır'ın doğu çölünde, bundan 700800 milyon yıl önce okyanusta oluşmuş olan pekçok taş var Bugun Kızıldenız'ın açıldığı yerde, bir zamanlar kıtaların hareketı sonucu tekrar kapanan bir denız bulunuyordu Bu hareket sırasında okyanus kabuğunun bazı bölümlerı Afrıka kıtasına ulaştı Ofıolıt olarak nıtelendirilen bu taşlardan, eskı okyanus tabanının yapısını ıncelemek mumkun oluyor Kuzey Afrıka'nın geçmlşı konusunda değerii bılgiler vermiş olan Mısır'dakl oliolıtık taşların ıncelenmesi çalışmaları Almanların yardımıyla suruyor Eskı okyanus kabuğundan gerıye kalmış ofıolıtler. araştırma açısından özellıkle ılgı çekıcı Okyanus kabuğu dunya yüzeyının üçte ıkısınden fazlasını kaplıyor ve böylece gezegenimızın jeolojık tarıhı açısından özel bir öneme sahıp Ancak denızlerın dıbınde, en fazla 200 milyon yıllık olan daha genç okyanus kabuğu bulunuyor Buyuk okyanusların ortaya çıkışları ve tekrar yok oluşları dunya tarıhı ıçınde olağanustu bir olay değıl Atlantik okyanusu örneğın bundan yaklaşık 165 milyon yıl önce, buyük toprak parçalarının ayrışarak kıtaları oluşturmasıyla meydana geldı Yenı okyanus kabuğu ise denız dibındekı yaklaşık 60 bın kilometre AKDENİZ uzunluğundakı bir dağ sıstemının orta okyanus sırtında oluşuyor Burada yer mantosunun derınlıklerınden magma dışanya sızıp soğuk denız suyu ıle temasa geçıyor Bu temas sırasında sıvı taşlar yastık lavları olarak tanımlanan sucuk ya da yastık benzerı yapılara döruşuyor Bu tıpık yuvarlak taş biçimlerine ofıolıtlerde de rastlanıyor Bu tıpık yuvarlak taş biçimlerine ofıolıtlerde de rastlanıyor Ancak magmanın bir kısmı yeryuzune gıden yolda donakalıp "sheeted dıkes" dıye adlandırılan paralel sütunlara dönuşuyor Yalnızca orta okyanus sırtında meydana gelebllen bu tur yapılara ofiolıtlerde rastlanıyor Sırtta oluşan kabuk zamanla ıkı tarafa doğru yayılarak okyanusun kenarında bir çökme bölgesi tarafından yutuluyor Bu bölgede okyanus kabuğu tekrar bir zamanlar çıktığı yere, yer mantosuna sızıyor ve böylece çember kapanıyor Mısır'ın doğu çölünde Nll Nehrl Ile Kızıldeniz arasında farklı buyukluklerde ofıolltlere rastlandı En buyuk ofiolıtlerden bırı Sudan sınırında bulunan ve 3000 kilometrekarelık bir alana yayılan GabelGerfoflolltl. Yapılan araştırmalar sonucu burada çoktan yok olmuş ve günumuzde 1600 metre yukseklığınde bir dağ oluşturan okyanusun varlığı tespıt edıldı Ofıolıtler ayrıca (orta okyanus sırtındakı sıcak kaynaklar gıbi) önemlı maden yatakları ıçeriyorlar ve bu nedenle de ekonomık açıdan önem taşıyorlar En buyuk kromıt yataklarından bıri Kuzey Ural'dakı bir ofıolıtte bulunuyor Kıbrıs'takı Troopodosofıolıtınden eskı Yunanlılar zamanında bakır çıkarılırdı Ada, isım ve önemını de buna borçlu. Dinozorların ve bazı yaşam biçimlerinin yok olmasına neden olan göktaşı çarpmasının Dünya üzerindeki "yara izleri" araştırılıyor. 'den bu yana pek çok bılim adamı, bundan 65 milyon yıl kadar önce buyucek bir asteroıdın ya da kuyrukluyıldızın Ounya'ya çarptığını. bu felaket sonucunda da dinozorların ve başka bazı yaşam biçimlerinin yok olduğunu duşunmektedır Pekı o zaman, bu gökcısmı Dunya'nın neresıne çarpmıştır? Bunun yeryuzunde bir ız bırakmış olması gerekır Gerçekten de Dunya'nın bırçok yerınde meteorların çarptığı yerlere ışaret eden pek çok "fosıl krater" vardır En az 70 böyle krater keşfedılmıştır Bunların en lyı tanınan en buyuk örneklerı,. merkezı Ontarıo'dakı Brent kraterı ve Kuzey Ouebec'tekı Chubb kraterıdır Bunların her ıkısının de genışlığı, 2 mılı aşar Gerçı ruzgârın, suyun ve yaşamın etkısı ıle bu kraterler haylı aşınmıştır, ama kuşbakışı bakıldığında daıresel yapılarını seçmek mumkundur, ışte bunlar gezegenımız uzerındekı gözle görulebılır yara ızlerıdır En lyı tanıdığımız bu fosıl kraterler, son bir ya da ıkı milyon ıçınde oluşmuşlardır, bunları açmış olan cısımler ıse 65 milyon yıl önce gezegenımıze çarptığı duşunulen gökcısmının yanında devede kulak kalırlar Dınozorları ölduren o dev cısım, en azından 150 mıl genışlıkte bir krater açmış olmalı Pekı bu muazzam yara ızı nerededır? Tabıı yara ızı sılınmış olabılır Aradan 65 milyon yıl geçtıkten sonra gerıye belkı de pek küçuk bir ız kalmıştır Ama yıne de bılım adamları, yılmadan bu ızı arıyor Bunun basıt bir nedenı var Gökcısmının çarptığına daır orıjınal delıl, butun dunyada bulunan ve 65 milyon yıl yaşındakı ınce kaya tabakasıdır bu tabaka, son derece nadır bir metal olan ırıdyum bakımından nıspeten zengındır Meteorlar, ırıdyumdan yana Dunya kabuğundan daha zengındırler, dolayısıyla bu kaya tabakası, bıt meteordan kaynaklanmış olabılır, ama ırıdyumun varlığı başka sebeplerden de ılerı gelebılır, mesela buyuk bir volkanık faalıyet dönemınde yerkurenın ıç kısımlarındakı kayalar yuzeye taşınmış olabılır Yara izi nerede? Kuzey Amerıka başka kıtalarda olouğundan daha fazla şok kuvartzı yatağı ıçermektedır Bu nedenle meteorun Javva'da Dunya'ya çarptığını duşunenler var her ne kadar krater, bu ış ıçın bıraz kuçuk kaçıyorsa da Ama şımdı Arızona Unıversıtesı'nden ıkı bılim adamı, Alan Hildebrand ve VVİIIlam Boynton, Haıtı'nın batı kısmında bir mıktar şok kuvartzı tespıt ettıler Kuzey Amerıka'da bulunan en kalın şok kuvartzı tabakaiarı bir 2 54 cm ya da bıraz daha az kalınlıkta Kolorado'dadır Haıtı'de bulunan, yatağın kalınlığı ıse neredeyse 14 cm'yı buluyor ve kayanın tam da ırıdyumdan yana zengın katmanının hemen altında yer alıyor Işte bu nedenle Haıtı adasının, meteorun çarptığı yere özellıkle yakın olduğu ve Kuzey Amerıka'dakı daha uzak yerlere göre çok daha fazla enkaz ıçerdığı öne surulebılır Ustelık Haıtı'de bulunan şok kuvartzı, kıtalardan çok okyanus zemınlerı ıçın karakterıstık olan tıptedır, dclayısıyla buyuk meteor, belkı de okyanus uzerıne duşmuştur (Bu da kraterı bulmamızı busbutun guçleştırıyor) 1980 Okyanus dalgası izleri Hildebrand ve Boynton, Haıtı'nın guneyindekı okyanusları tarayarak buyuk bir "tsunamı"nın, yanı okyanus dalgasının, ızlerını aradılar, çunku şayet okyanus uzerıne böyle bir meteor çarpmışsa bu bir tsunamı yaratmış olmalıdır Araştırmaları sonucunda Karayıp denızınde, Kolombıya'nın hemen kuzeyınde, okyanus zemınınde bir depresyon buldular Bu depresyon, 180 mıl genışlığmdedır kraterden gerıye sadece bu kalmış olabılır Gerçı Hildebrand veBoynton bılım adamtarının aradığı yara ızını buldukları ıddıasında değıller, ama buldukları depresyonun buna lyı bir aday olduğu kanısındalar Bu arada ıkı bılım adamı daha ABD Jeolojık Araştırmalar Kurumu'ndan Bruce Bohor ve Cambrıdge, Mass 'ten Russell Seitz, yara ızını arıyorlar Bu ıkı bılım adamı Batı Kuba'da şok kuvartzının kalınlığının bulduğu bir yere ışaret etmekteler, ayrıca yıne Kuba'nın hemen batısına düşen bir yerde, okyanusta, söz konusu yara ızı olabılecek buyuklukte bir depresyonun da bulunabıleceğı göruşundeler . Ne yazık kı Bohor ve Seıtz, şok kuvartzı yataklarını bızzat ıncelemış değıller Duşmanca bir tutum ıçerısındekı Kuba'da çalışma musaadesı almak, zor bir ış, dolayısıyla bılım adamları, ıkıncı elden betımlemelerle yetınmek zorundadırlar Ama yıne de arayışın gıtgıde daha dar bir alana yöneldığını ve şayet sahıden bir yara ızı varsa, bunun çok geçmeden bulunacağını duşünebılırız Belkı de bulunacak olan yara ızı, hıçbır tartışmaya yer bırakmayacak kadar yeterlı olacak, muhteşem dınozorları yok eden şeyın gökyuzunden yağan topçu ateşı olduğu konusunda herkesın göruş bırlığıne varmasını sağlayacaktır O goz kamaştırıcı yaratıklar ıçın göz kamaştırıcı bir son öyle değıl mı? (LATS) Şok etkisi yaratıyor Yerkurenın ıç kısımları yerkabuğuna göre ırıdyum bakımından daha zengındırler Ama yukarıda anlattığımız turde bir krater, ancak bir meteor çarpması sonucu açılmış olabılır Duşleyebıleceğımız başka herhangı bir şey bunu yapmış olamaz Konu da böylece kapanır Aslında ılle kraterın kendını bulmak zorunda da değılız Buyuk bir meteor çarptığında, çarpmanın gucü ve urettığı ısı, yeryuzu kabuğunun taş yapısı uzerınde şok etkısı yaratır ve bunun sonucunda, sadece buyuk basınç altında oluşabılen bir tıp kuvartz ortaya çıkar işte bu tur "şok kuvartzf'nın varlığı, bir ıpucu olabılır Nıtekım Javva'da 20 mıl genışlığınde bir kratere ışaret eden belırtıler bulunmuştur Bu kratere "Manson kraterl" denıyor, yaşı da tutuyor sayılabılır Dahası