Katalog

BİTKİ ARASTIRMALARI Sarmısak, kanseri önlüyor mu? Sarmısağın, mikroplara karşı yönü; kan şekerini ve tansiyonu düşürücü özellikleri biliniyor. Şimdi sarmısak kansere karşı niteliği ile de ön plana çıkıyor. Prof. Dr. Suleyman Çelik Ondokuz Mayıs Universltesi Tıp Fakultesi Buradan, antıkarsınojenık etkı Içın alıl grubunun önemlı olduğu sonucuna varı lıyor Sarmısak genelhkle alıl grubu taşıyan organık sulfur bıleşıklerı ıçerır Buna karşılık soğan genelhkle propılen grupları ıçerır Bu nedenle sarmısağın soğan ve benzerı dığer sebzelerden daha guçlu ve daha genış spektrumlu bır antıkanserojen olması olasıdır Sarmısağın antıkanserojen etkı mekanızması henuz tam olarak anlaşılamadı Bununla bırlıkte bazı olası mekanızmalar öne suruluyor Bunlar arasında şunlar sayılabılır 1) Antıkanserojen etkı, zararlı maddelerı vucutta zararsız türevlerıne dönuşturen (detoksıfıye eden) ana enzım olan glutatıyonStransferaz (GST) enzımının et Dengeli beslenme S armısak yuzyıllardan berı hemen hemen dunyanın her yerınde bır halk ılacı olarak kullanılır Sarmısak masallarda ıse sık sık bır büyü aracı olur Eskıden hekımlerın aynı zamanda buyücu' olduklarını göz önune alırsak sarmısağın gene tıpla ılışkısı karşımıza çıkar Antık Mıaır, Yunan, Roma ve Çin uygarlıklarında sarmısağın kalp hastalıklarına, baş ağrılarına, böcek sokmalarına, bağtrsak parazıöerıne, ulsere ve kansere karşı kullanıldığını göruyoruz Isa'dan önce 1550 yıllarında yazılmış bulunan Mısır'dakı Ebers papıruslerınde, sarmısağın kansere karşı etkılı bır ılaç olduğu bıldırılır Bu şekılde tarıhsel ve folklorık kullanımının dışında sarmısak ve aynı famılyadan olan soğan uzerınde son yıllarda oldukça fazla bılımsel araştırma yapılmaya başlandı 6u tur araştırmalarda sarmısağın doğrudan kendısı veya ekstrelerı, yağı veya ızole edılmış bulunan ıçerdığı etken maddeler tek tek de kullanılmakta Sarmısak bırçok kukürtlü madde ıçerır Bunlardan şımdıye kadar ızole edılmış veya kımyasal yapıları saptanmış olanlar şunlardır Sısteın sulfoksıt (alıın), dıalıl tıyosulfınat (alısın), ajoen, dıalıl sulfur, dıalıl dısulfur, alıl metıl dısulfur, alıl metıl trısulfur ve dıalıl trısulfur Bu maddelerın antlmikroblk, kanda pıhtı oluşmasını önleylci (antıtrombık), tanslyon düşurucu (antıhıpertansıf), kan sekerlnl düşürücü (antıhıperglısemık) ve kan yağlannı düşurucu (antıhıperlıpemık) özellıklere sahıp olduğunu bıldıren bılımsel yayınlar vardır Buradan hareketle sarmısağın bakterıyal ınfeksıyonlarda, kalp hastalıklarında, yuksek tansıyon şıkâyetı olanlarda ve şeker hastalannda kullanılabıleceğı bıldırılmekte Ancak bu yazıda sadece sarmısak ve kanser lllşklsl üzerlnde durulacaktır. Sarmısak ve ıçerdığı etken maddelerın bunların dışında başka enzımlerle de et kıleştıklerı saptandı Bu nedenle bunların etkı mekanızmalarının bır noktayla sınırlı olmayıp, kanser oluşumunda değışık basamakları etkıledıklerı kabul edılmekte Ay rıca sadece kımyasal kanserojenlerle meydana getırılen kanserlerı değıl, radyasyon uygulanmasıyla oluşan kanserlerı de önledıklerı saptandı Bunun dışında sarmısak ekstrelerının kanser hucrelerını doğrudan tahrıp etme etkısıne sahıp olduğu da gösterıldı Bunlara ek olarak sarmısağın vücudun bağışık yanıtlarını guçlendırdığı bulundu Bu da antıkanser etkıde rol oynayabılır Yapılan bır araştırma, uç hafta sureyle vucut ağırlığının kg başına gunde 05 g sarmısak yıyen ınsanlarda, doğal öldurucu hucrelerın etkınlığının %140 oranında arttığını gösterdı Sonuç olarak değışık ulkelerde, değışık araştırmacılar tarafından yapılmış bırçok hayvan deneyı sarmısağın kansere karşı etkılı olabıleceğını duşundurmektedır Bu konuda, bırçok hayvan deneyı yapılmış olmasına karşılık ınsanlar uzerınde yapılmış Sarmısak kanser ilişklsi Son yıllarda yapılan bılımsel araştırmalar, kanser yapıcı (kanserojen veya karsınojen) çeşıtlı maddelerle deney hayvanlarında oluşturulan değışık tur kanserlerın gelışmesının sarmısak yağı veya yukarıda bıldırılen etken maddeler tarafından önlendığını göstermıştır Bu maddelerın, aralannda etkınlık farkı olmakla bırlıkte, deneysel olarak oluşturulan derı, mıdebağırsak kanalı, karacığer ve akcığer kanserlerının gelışmesını önledıklerı saptanmış Buna karşılık, bu maddelerın yapısal olarak benzerlerı olan doymuş turevlerının (dıpropıl sulfur gıbı) böyle bır etkınlıklerının olmadığı görulmuş. 10 kınlığınl arttırmasına bağn olabılır Gerçek ten sarmısak ıçındekı yukarıda bıldırılen çeşıtlı etken maddelerın, çeşıtlı dokulardakı GST aktıvıtesını arttırdıkları saptanmış Buna karşılık bu maddelerın propılturevlerının enzım aktıvıtesı uzerıne çok az etkılı oldukları veya hıç etkılerının olmadığı göruldu 2) Bazı maddelerın kendılerı kanserojen değıldır Fakat vucutta metabolızmaları (fızyolojık tepkımeye gırmelerı) sonucu meydana gelen maddeler kanserojendır Böyle maddelere prokanserojen denır Bazı enzımler (örneğın, karacığer mıkrozomal monooksıjenazları gıbı) bu tür prokanserojen maddelerın kanserojen maddelere dönuşmesını sağlarlar Dıalıl dısülfurun bu tur enzımlerın etkılennı önledığı anlaşıldı Bu şekılde prokanserojen madde kanserojen maddeye dönuşemeyeceğı ıçın sonuçta kanser oluşturamaz klınık araştırmalar çok azdır Bunlar arasında Çın'de yapılmış bır kontrollü epidemıyolojık araştırma, sarmısak, soğan ve pırasa gıbı sebzelerı çok yıyen ınsanlarda mıde kanserı meydana gelme oranının bunları yemeyenlere göre belırgın derecede az olduğunu göstermıştır Fakat bu ılgınç gözlemın daha açıklayıcı araştırmalara gereksınımı vardır Bu nedenle konunun aydınlığa kavuşması, dığer bır deyımle (temennımızı soyleyelım) sarmısak preparatlarının ılaç olarak klınıkte kullanılabılmesı ıçın daha bır sure beklememız gerekecektır Bununla bırlıkte "şu yoğurdu sarmısaklasak da mı yesek, sarmısaklamasak da mı yesek" tekerlemesıne verılecek yanıt "sarmısaklasak da yesek" olmalıdır Ustelık sarmısağın yanına bir de yogurt katmış oluyoruz Yoğurdun da en sağlıklı besınlerden bırı olduğunu artık hepımız bılıyoruz Yalnız sarmısağın kokusunu ne yapmalı? Artık olacak o kadar Gulu seven dıkenıne katlanır Bu arada şunu da belırtmekte yarar var En onemlısı dengeli ve doğal beslenmektır 1969'da Istanbul da kolera çıktığında lımon karaborsaya duşmuştu Çunku limon gıbı mıde asıtlığını arttırıcı besınlerın koleraya lyı geldığı bıldırılmış ve bunun uzerıne herkes durmadan lımon yemeye başlamıştı Sonuçta kolera kısa bır surede kontrol altına alınd', fakat ulser olguları arttı Bu nedenle sarmısağı da aşırı tuketmeye gerek yok Ayrıca sarmısaktan başka bazı yıyeceklerın de kansere karşı koruyucu özellıklere sahıp olduklarını bıliyoruz Örneğın, karoten Içeren havuç ve domates, C vltamlnl ıçeren yeşıl sebzeler, posalı besınler gıbı Bunun yanında bazı tur besınlerın kanser oluşması rıskını arttırdıklarını bılıyoruz örneğın, salam, sosls, konserveler, meyve sulan (hazır) ve bazı ıçeçekler gıbı hazırlanmaları esnasında ıçlerıne koruyucu, koku verıcı, renklendırıcı ve benzerı katkı maddelerı katılmış besınler, füme besinler gıbı Keza yemeklerın hazırianma şeklı de bu konuda önemlıdır örneğın, yağda kızartma ve kömurde ızgara genelhkle rısk arttırıcı faktörler olarak kabul edılmektedırler Bu konularda daha aynntılı bılgı ıçın beslenme uzmanlarına (dıyetısyen) başvurmak gerekır Ancak bız şu kadarını söyleyıp konuyu kapatalım Mumkun olduğu kadar dengeli ve doğal beslenmekte yarar vardır. Yanı hazır meyve suyunu değıl taze meyvenın suyunu ıçmek (hatta en iyısı meyvenın suyunu çıkarmak ıçın uğraşmadan kendısını yemek Çunku suyunu ç'kardığımızda posasını atmış oluyoruz Posanın kanser önleyıcı etkınlığının yanında kabızlığa vs karşı da yararı vardır) konserve değıl taze sebze yemek, fume et değıl taze et yemek gıbı Bu arada kanser fobısıne kapılmamak da önemlıdır Devamlı olmamak kaydıyla, canımız ıstedığınde arada bır sosıs de yıyelım, fume balık da Çunkü fobı, ruhsal dengeyı bozar Ruhsal dengenın bozulmasının da dırenç mekanızmasının zayıflaması yoluyla kanser oluşumuna neden olduğunu bılıyoruz Bu nedenle dengeli beslenelım derken ruhsal dengemızı bozmayalım Bu vesıle ıle şunu da belırtmeden geçmeyelım Sarmısak uzerınde dunyanın değışık ulkelerınde bırçok araştıcma yapılmış ve ıçındekı etken maddeler tek tek saptanmış olmasına karşın henuz ılaç olarak ınsanlarda kullanılabılecek duzeye gelınememıştır Bu durum, yurdumuzda ortaya atılmış olan zakkum hıkâyesıne karşı sadece bılımı savunanları neredeyse vatan haını ılan edecek kışılerın dıkkatıne sunulur D Konunun araştırmacıUın ve daha fazla bllgl edlnmek isteyenler içln kaynak H Sumiyoshl and M J. VVargovich. Asia Pacifıc J. Pharmacology, 4 133140, 1989.