Katalog

ÇEVRE Ozon deliği genişliyor Bronz ten modası yerini, "beyaz ve hoş" tene bırakıyor Avustralya'da. Başka bir moda: Slipslopslap!... özet çeviri: tsmail Murat vustralya'nın guneşlı gökyuzüne "geleceğımız karanlık" türunden karamsarlıklar pek yakrşmasa da Melbourne Meteoroloıı Daıresı Ozon Delığı Gözlem Bölumu Başkanı fızıkçı Roger Atklnson, bu karamsar yargıyı destekleyen verılerı açıkladığında durumun Avustralya ve Yenı Zelanda'da yaşayan milyonlarca ınsan ıçın pek de "ıç' açıcı" olmadığı anlaşılıyor "Antarkilka uzerindeki ozon deliği ekim 1989'da blzim tahmlnlmlzden çok daha büyük bir genişleme gösterdi" dıyor Atklnson. En son ölçumlere göre ozon mıktarı yüzde 40 ıla 50 arasında bir azalma kaydetmış Kasım 1989'da ozon delığınden çıkan sarmallar Guney Kutbu'ndan kuzeye doğru Avustralya ve Yenı Zelanda uzerıne yayılmaya başlamış Bu arada, sözgelımı Melbourne uzerindeki ozdn tabakasında yuzde 1O'luk bir azalma saptanmış Yeryuzunden 15 ıle 35 kılometre yukseklıktekı stratosfer katmanında bulunan ozon tabakası, ınsan sağlığina zararlı morötası UVB ışınlarını suzen bir fıltre ışlevı göruyor Ozon tabakasının koruyucu şemsıyesınde açılan delık, yeryuzundekı canlıların sağlığı ıçın cıddı bir tehdıt oluşturmakta Milyonlarca insan tehlikede tılıyor"! Kuzey yanmkürelıler ıçın ozon delığı henüz Antarktıka uzerınde sahneye koyulan bir korku fılmı gıbı, ancak guney yanmkürelıler yasamlarını tehdıt eden morötesı ışınların yakıcı "soluğunu" artık enselerınde hıssedıyorlar Gerçı kuzey yarımkürehlerın bu kadar rahat olmamaları gerekıyor, çunku Arktık (Kuzey Kutbu) bölgelerde ozon tabakasının ınceldığı atmosfer bıhmcılerı tarafından ölçumlerle saptandı Ustune ustluk morötesı ışınların canlılara verdığı zarar konusunda yenı karamsar bulgular elde edıldı Söz konusu bulgulardan ıkısı özellıkle korkutucu • UVB ışınlarıyla hayvan deneylerı ve hucre kulturlerınde yapılan çalışmalarda, ışınların bağışıklık reaksıyonlannı baskıladığı, canlıların dırencını kırdığı gosterıldı • UVB ışınları, canlıların kalıtım materyelı olan ONA'da hasara neden oluyor konusunda en kuşkucu ve ıhtıyatlı araştırmacılar bıle UV ışınlarındakı her yuzde 1 'lık artışa karşılık önumuzdekı yırmı yılda melanom vakalarında yüzde 2'lık artış beklendığını kabul edıyorlar A SlipSlopSlap modası Tehlıkenin büyükluğu konusunda kamuoyunu uyarmak ve bılınçlendırmek uzere Avustralya Sağlık Bakanlığı kolları sıvamış durumda Bakanlığın açtığı kampanya ılk aşamada Avustralyalıların guzellık ve boş zamanlarını değerlendırme tercıhlerını değıştırmeyı amaçlıyor Genç Avustralyalıların streotıp ımajı, dalgalar uzerınde sörf yapan bronz tenlı atletık ınsan tıpı ne yazık kı UV ışınlarının zararlı etkılerıne açık 1980'lerde başlatılan ve bugun her Avustralyalı çocuğun bıldığı kampanya pa* rolası SlipSlopSlap. Bu sözcukler "Slıp ' on a shırtslop on a sunscreen slap on a hat" (gömlek gly giıneş kreml sur şapka tak') anlamına gelıyor Zararlı guneşlenmeye karşı yurutulen kampanya ıle olumlu sonuçlar elde edılmış Modacı Kann Upton doksanlı yılların guzellık ımajında bundan böyle "bronz tenll" olmanın yerını "beyaz ve hoş" görünumun alacağını belırtıyor Hava durumu programlarında ızleyıcıler güneşten korunmaları konusunda uyarılıyor Açık havada çalışan ışçılerın bağlı bulunduğu sendıkalar uyelerının aşırı güneşten korunması yolunda çaba gösterıyor (Blld d«r VVissenschaft 1/1990) Deri kanseri ve UV UVB ışınlarının canlılarda yarattığı hasar, DNA sentezınde azalmasından vucuttakı kanser genlerının "devreye" gırmesıne kadar değışık derecelerde olabılıyor Guçlu morötesı ışınların malin melanom adı verılen kötü huylu deri kanseri formlarına yol açtığı bılınıyordu Avustralya'nın Oueensland eyaletı, söz konusu hastalıkta dunya rekorunu elınde tutuyor Gerçı Avustralya'da butün deri kanseri turlerı sık goruluyor, matln melanom dünyanın başka hlçblr ülkeslnde bu denll sık değll: Avustralya'da her yıl 4 bin yenı malın melanom olgusuna tanı koyulmakta Beşıncı kıtada her yıl bın kışıden bırı deri kenserı nedenıyle yaşamını yıtırıyor Istatıstıklere göre Avustralyalıların yuzde 70'ınde yaşamlarının herhangı bir dönemınde deri kanseri görulmekte Bu vakaların yuzde 5'ı özellıkle tehlıkelı olan malın melanom turunde özellıkle açık renk tenli klsiler deri kanserıne eğılım gösterıyor Sureklı olmayan, ancak şıddetlı ve yoğun guneş banyosuna maruz kalan kışllerde malin melanom gelışme rlskının arttığı sanılmakta Teorık olarak aşırı dozda tek bir defa maruz kalınan UVB ışınları bıle derıde malın melanoma dönuşecek kötu huylu gıdışı başlatabılır Ozon tabakasında ıncelmenın saptandığı 1982 ve 1987 yılları arasında Oueensland eyaletınde yenı teşhıs edılen melanom vakalarının sayısında yuzde 30 ıle 40'lık artış görulmuş Yıne de kımı araştırmacılar söz konusu artışın ozon tabakasının ıncelmesınden zıyade "bronz ten" modasına kendılerı nı kaptıran Oueensland ahahsının guneşte fazla kalmasından ılerı geldığını savunuyorlar Ancak morötesı ışınlarının zararları "Saaf 11 ıle 3 arasında ağacın altında olun" Avustralyalıların guneşın kanser yapıcı UV ışınlanna karşı başlattıklan kampanyada afişlerden yararlanılıyor Melbourne uzerınde ozon tabakasının ıncelmesıyle bırlıkte aralık 1987'de bolgedekı morotesı (ultravıyole) ışınlarda yuzde 20'lık artma saptanmış Aynı tehlıke, kasım 1989 ortasında araştırma yapan NASA yetkılılerı tarafından doğrulanmış Antarktıka uzerindeki delık, ozon tabakasının gıderek ıncelmesı şeklınde 50 enlemden yukarılara doğru "yır14 lektromanyetık alanların ınsan sağlığını olumsuz yönde etkıledığıne ılışkın yenı haberler kamuoyunda panık yaratıyor Kuvvetlı elektromanyetık alanların kalpte ritm bozukluklanna, sinlr hasarlarına, hatta lösemi ve beyin tümörlerlne yol açabıleceğme ılışkın kuşkular bu yılın ılk aylarında Kanadalıların oturulan bölgelerde butun yuksek gerıhm hatlarının kaldırılması ıçın gırışımde bulunmalarına neden oldu Yüksek gerıhm hatlarından başka, evlerde bulunan elektnk şebekelennın de ınsan sağlığını olumsuz etkıledıklerınden kuşku duyulmakta Bugun en azından kentlerde artık hıç kımse elektnk akımlarının elektromanyetık alanlarından kaçınamıyor insan vücudunda duyu organları, kaslar ve beyın arasındakı sınırsel bılgı ıletısı, zayıf elektnk akımlanyla gerçekleştığınden dıştan gelen guçlu elektrıksel etkılerın ınsan vucudundakı duyarlı sıstemı bozabıleceğınden kuşkulanılıyor Elektropatolojl adlı araştırma alanı, elektnk akımlarının ınsan vucudu uzerindeki zararlı etkılennı ıncelemekte, özellıkle kanser romatızmal hastalıklar ve çeşıtlı sınır hastalıklan gıbı nedenı tam bılınmeyen bozuklukların etkenlen arasında elektromanyetık alanların da adı geçıyor ABD'de her yıl bu konuya ılışkın yaklaşık 400 bılımsel yayın yapılıyor ABD Enerp Bakanlığı geçen yıl elektropatolojık araştırmalar ıçın 3 mılyon dolar ayırmış Sonuçlara bakıldığında şımdlye kadar yapılan çalışmalarda elektromanyatık alanların zararlı etkılerıne ılışkın net bir Yüksek gerilim hatları, sağlığa zararlı mı? E Elektro Smog bulgu yok Elektrosmog, yanı elektromanyetık 'çevre kırlılığı'nın hücrelerde kansere yol açabılen röntgen ışınları ve radyoaktıf ışınlar gıbı lyonızasyonla hucrede kanser yapıcı mutasyonlara neden olup olmadığı henuz ıncelenen bir konu Yapılan deneylerde hucre çekırdeğınde kalıtım maddesı dünyanın doğal manyetık alanından 80 bın kat daha guçlü elektromanyetık alan kuvvetlerıne maruz bırakılıyor Deneylerde hucre çekırdeğınde mutasyona veya hücrenın dış ortamla ılışkısını sağlayan hormon reseptörlerınden herhangı bir değışıme rastlanmamış Köln ve Freiburg enstıtulerınde yapılan deneylerde ıse guçlu manyetık alanların etkısı altında kalp ve dolaşım ışlevlerı ölçüluyor, beyaz kan hucrelennın değışımlerı araştırılıyor Evlerin elektrlk sebekelerinde 50 ıle 100 Hertz arasındaki alçak frekanslarda sınırlerın çok duyarlı olduğu bılınıyor, uzun sure bu frekanslara maruz kalan deney maymunlarında stres hormonu uretımının arttığı gözlenmış Çalışır durumdakı TV verıcısının yakınında kuluçkaya yatan tavukların yumurtalarındakı embrıyolarda oluşum bozukluğu sayısının arttığı da bulgular arasında Buyuk radarlar gıbı yuksek gerılım kaynaklarının yakınında dolaşmanın anı ölümlere neden olduğu konusunda raporlar mevcut Butun bu olumsuz yanlara karşın tıpta guçlu elektromanyetık alanların sınır ve kaslan uyarmak ıçın kullanımı, ılgınç bir paradoks Elektromanyetık alanların ınsan sağlığına etkısı, surmekte olan çalışmaların sonuçlanmasıyla açıklığa kavuşacak (Bdw5/90) (i.m)