Katalog

DOÖA ENERJİ Balıklar, sivrisineğe karşı Sıtmaya karşı biyolojik savaşta sivrisinek balığının önemi. Yrd. Doç. Dr. Erhan Ünlu Araş. Gör. Cengizhan özbay Dic. Univ. FenEd. Fak. Blyoloji Bölumu Diyarbakır Arabalara temiz yakıt M C ok eskıden berı ınsanoğlunu korkutan bulaşıcı hastalıklardan sıtmanın + ınsanlık tarıhının değışmesınde de onemlı roller oynadığı, örneğın Yunan ve Roma ımparatorluklarının çökmesıne yardımcı olduğu soylenır Ispanya ve Amerıka ıç savaşlarmda hastanelerdekı hastaların dörtte bırı sıtmalı hastalardı II Dunya Savaşı'nda Uzakdoğu ve Japonya'da sıtma salgını en buyuk tehdıttı 1937'ye kadar her yıl en az 1 000 000 kışı oluyordu 1940'larda 350 000 000 kışı sıtmanın etkısındeydı Sıtma ıle savaşta ıkı yöntem uygulanmaktaydı Bırıncısı, sıtmanın etkenı olan Plasmodium'un alyuvarlardakı gelışmesını önleyen kının ve sonradan sentetık olarak uretılen chlorokının, omadıakının, prımakının, protokının ve daraprım gıbı ılaçlardı Bu yontem beraberınde Plasmodlum turlerının bazı mutajenık değışımlerle ılaçlara karşı dırenç gosterme tehhkesını getırdı ikıncı yöntem ıse, Plasmodium'ların arakonakçısı olan Anofel cınsı sıvrısınekler ıle savaş yöntemıydı Bu amaçla sıvrısıneklerın uredığı bataklıklar kurutulmaya çalışıldı ve bu, ekosıstemın değışmesıne yol açtı Sıvrısınekler ıle bırlıkte bataklıklarda yaşayan dığer canlılar da yok olurken doğal denge zıncırı bozularak beraberınde başka bıyolojık sorunlar doğurdu Doğada ortaya çıkan sorunların doğada çozumlenmesı göruşu, gunumuzde uzerınde en çok durulan ve araştırılan konulardan bırıdır Bu nedenle sıtma savaşında da bıyolojık savaş önem kazandı Bu bıyolo|ik savaşta lyı araçlardan bırı sivrisinek balığı olarak bılınen Gambusia affinis turudur Sıvrisinek balığının dışı ve erkeğınm görunuşu etanol ve benzın karışımı yakıt, ılk kez Kalıfornıya'da 5000 arabada kullanılmaya başlanacak 1993'te boylece motorlu taşıtlar ıçın alternatıf temız bır yakıt yaygınlaştırılacak Benzın yerıne metanol yakan taşıtların dışarıya verdığı kımyasal maddeler, daha az ozon gazı oluşturuyor Ozon, doğrudan vucuda alındığında, solunum sıstemıne cıddı zararlar verebılır 1988'de Los Angeles'ta yapılan ölçumlerde, havadakı ozon mıktarmın yılın 176 gunu, belırlenen sınırların çok ustunde olduğu goruldu Ayda bır mılyar galondan fazla benzın tuketılen bır kent olan Kalıfornıya, bu yakıta olan bağımlılığını azaltmak zorunda Kalıfornıya Enerjı Komısyonu, metanol proıesıne 1978'de yalnızca metanol yuklenmış arabalarla başladı Şımdılerde de araba şırketlerı Ford ve General Motors, yalnızca benzın, yalnızca metanol ya da her ıkısının karışımı ile çalışabılen, değışebılıryakıtlı motorlar geliştırdı General Motors, urettığı taşıtların 20'sını 1989da pıyasaya surmuştu ve bu yılın sonuna kadar bu sayıya 200 yenı taşıt daha eklenecek Hedef, taşıtların 1994'te halkın kullanımına sunulması ABD Başkanı Bush, 1994'te, ABD'nın en kırlı dokuz kentınde, yalnızca bu arabaların satılmasını zorunlu hale getırecek yasa tasarısı hazırlatıyor Şu anda Kalıfornıya'da metanol satan ıstasyonların sayısı yalnızca 15 Bu sayı 1991 'de 50'ye ulaşacak Değışebılır yakıtlı araçlarda kullanılacak uygun bır karışımın oranları şöyle %85 metanol, %15 benzın Bu karışım M85 olarak bılınıyor General Motors'un yönetıcılerınden ve bu projenın de sahıbı olan Frank Ament "motor, henuz soğukken, yalnızca metanolun kullanılmasının kalkışı zorlaştıracağını" söyluyor Bu nedenle de karışıma, %15 oranında çabuk tutuşabılır, benzın katılıyor Metanol, benzıne oranla daha az guçlu Bu nedenle de motorun en önemlı parçası, metanolun benzıne oranını sanıyede ıkı uç kez olçen alet olacak Alet, değışen enerjı mıktarını dengelemek ıçın, yanma hucresıne gıden yakıt mıktarını duzenlemekte Bır yakıt olarak metanolun aşındırma özellığı var Bu nedenle motordakı elektrıklı parçalar özenle ızole edılmelı Normalde kurşun ve kalay kaplanmış yumuşak çelıkten yakıt tankı, daha sert paslanmaz çelıkten yapılmakta Metanolle çalışan arabalar, benzınle çalışanlara göre daha az formaldehıt çıkarır ABD Teknolojı Ofısı sozcusune göre formaldehıdı uzaklaştıracak bır katalızör gelıştırmek mümkun (ö.u.) M/85 yakıtı Amerika'da kullanılmaya başlıyor. olayından sonra her bır dışı ortamın ekolojık faktörlerıne bağlı olarak 40217 yavru doğurur Bu yavrular uygun koşullarda 35 ayda cınsel olgunluğa erışırler Sıvrısınek balığı karnıvordur (Etçıl) Ozellıkle su fılmınde asılı duran sıvrısınek larvaları ve kuçuk crustacealar ıle beslenırler (Şekıl 2) Ayrıca bu turun Acrls, Bufo, Gastrophryae, Hyla, Pseudocrls, Scaphlopus ıle Rana gıbı kurbağa turlerının ve balıkların yumurtalarına predatorluk yaptığı ve bunları buyuk oranda tukettığı kaydedılmıştır Sıvrısınek balığının gerek ağız yapısı, gerekse karnıvor özellığı nedenıyle su fılmıne asılı olarak yaşayan sıvrısınek larvalarının en buyuk duşmanıdır Çok obur olmalarından dolayı, sıvrısıneklerın çoğalmalarında engelleyıcı bır rol oynarlar Sıvrısıneklerın su bırıkıntılerı, bataklıkakarsu ve göllerın sığ olan yerlerıne yumurtalarını bırakmaları, bu ortamların da aynı zamanda sıvrısınek balığının yaşaması ıçın uygun yerler olması, bu balıkların sıtmanın etkenı olan Plasmodium'ların ara ko Biyolojik savaştaki önemi Bazı morfolojik özellikleri ve üremesi Sıvrısınek balığı akvaryumlarda beslenen Lepistes'ler gıbı kuçuk balıklardır (Resım 1) Dışılerı (7 cm) erkeklere (4 cm) oranla daha ırı yapılıdır Ağızları yukarıya doğru yonelmış ve âdeta kaşık şeklındedır Kuyruk yuzgeçlerı tek lopludur ve serbest kenarı yuvarlaktır Vucut ırı pullarla kaplıdır Erkeklerın anal yuzgecı uzayarak gonopodıum (Sperm aktarma borusu) şeklıne dönuşmuştur Sıvrısınek balığı, ovovıvıpar (Canlı yavru doğuran) bır turdur Yumurtaları henuz dışı balığın yumurta kanalında ıken dollenır ve embrıyonal gelışımını burada tamamlar Ureme zamanı doğal koşullarda nısanağustos aylarıdır Ancak akvaryumlarda her mevsım yavru alma olanağı vardır Optımum ureme sıcaklığı 25°C cıvarında olduğundan, genellıkle uremek ıçın kolay ısınan sığ suları tercıh ederler Çıftleşme 12 nakçısı sıvrısınekler ıle savaştaki önemını ortaya çıkarır Aynı zamanda bu balıkların kolay çoğalma özellikleri, bunların önemını daha da arttırır Aslında Meksıka, Alabama ve Teksas sularında doğal olarak yayılış gösteren bu tür, sıtma ıle mucadelede kullanılmak uzere önce Avrupa'ya, oradan da Fransızlar tarafından Amık Gölu'ne aşılandı Daha sonra Sıtma Savaş Mudurluklerınce Anadolu'nun çeşıtlı sularına dağıtıldı Son yıllarda sıtma hastalığının yurdumuzda göstermış olduğu yayılma ve yakın bır gelecekte Guneydogu Anadolu Projesi (GAP) ıle bölgenın sıvrısınekler ıçın daha da elverışlı bır duruma gelmesı nedenıyle sıtma en önemlı sağlık sorunlarımızdan bırı olacak Bu balık turunun göl, gölet, sulama kanalları ıle bataklıklara aşılanması, sıvrısıneklerın çoğalmasını engellemede çok önemlı katkılarda bulunacak Sıvrısıneklerı yok etmek ıçın kullanılan kımyasal ılaçların çevreye olan olumsuz etkılerı ve sıvrısıneklerın bunlara karşı kazandıkları dırençler bıze bunlarla biyolojik savaşın önemını göz önune serer n Sıvrısınek balıklarının su fılmıne asılı olarak yaşayan sıvrısınek larvaları ıle beslenmesı