Katalog

BİLİM KÜLTÜR Hür düşüncenin temsilcileri Anaximander'in evrenin oluşumu ile ilgili düşünceleri günümüz kuramına çok yakındı. üçüncüsünü inceleyeceğiz bu yazımızda. Öncekiler 31 mart ve 5 mayısta çıkmıştı. Eski Yunan uygarlığının ilk kıvılcımları Yunanistanda değil, Batı Anadolu'da görüldü, özellikle de Milet ve Efes gibi kentlerde. Neden dersiniz? Yanıtını hemen verelim bu sorunun: Ege kıyılarımızın, Doğu uygarlıklarının kavşak noktasında bulunmasından... "Kavşak noktada bulunmak düşünceye ne gibi kolaylık sağlar?" sorusu ikinci bir soru biçiminde karşımıza çıkar. "Çünkü insan zihni, düşüncelerin çarpıştığı noktada çok daha iyi gelişiyor da ondan." Evet, insan zekâsı ve vücudu aletler yapacak şekilde gelişmiş. Bunun için de, çözümler bulma yeteneğini sonsuza dek yüceltmiş. "Çözüm bulma, bütün canlılar için doğa yasası. Ama insandan başka canlıların çözüm bulma, alet yapma yetenekleri, kendi gereksinmeleri ile sınırlı. Arslan, kurt, kedi, köpek, balık en kolay çözüm yollarını görseler de yararlanamıyor, bir sınırdan öteye geçemiyor. Yalnız insandır ki başkalarının her türlü çözüm şeklinden yararlanabiliyor. Ancak çözüm bulmada insan zihninin de sınırı var: insan, çözümleri, ucun ucun bulabiliyor. Başka bir deyişle zincire bir halka eklemekten öteye gidemiyor. öyle olmasaydı, bütün buluşlar, daha ilk akla geldikleri zaman, en son biçimleriyle karşımıza çıkardı. Uçağın, telefonun, televizyonun, otomobilin... bugünkü üstünlüklerine kaç yıllık bir zaman süreci içinde ulaştıklarını bilim ve teknoloji tarihi gösteriyor. işte başlıca böyle iki özelliği olan insan zekâsı için normal ortam serbest düşünme, tartışma ortamı... Böyle ortamları da en iyi biçimde uygarlıklar yaratıyor. Çün 2500 yıl önce küre biçimindedir. Filozofumuz bu düşüncesi ile astronomiye, küre düşüncesini sokmuştur. Nitekim Aristot. dünyamızın bir hava küresi içinde (atmosphere) bulunduğunu ileri sürmüştür. Bugün, buna daha birçokları eklenmiş bulunuyor: Troposphere (değişiklikler küresi), stratosphere (tabakalar küresi), mesosphere (orta küre), thermoshere (sıcaklık küresi) ionosphere (iyon küresi)... Hatta azonosphere (azon küresi) Eski Yunanlılar, daha çok kuramsal konular üzerinde durmuş, uygulamaya (teknolojiye) pek önem vermemişlerdir. Bu nedenle, Yunan felsefe ve bilim tarihinde teknolojik buluşlara çok rastlamıyoruz. Ânaximander bunun istisnası. Çünkü kendisinin ilk güneş saatini yaptıgı, ilk Dünya haritasını çizdiği ileri sürülüyor. Oysa güneş saati, Bâbilde (Mezopotamyada) ve Mısırda yüzlerce yıldan beri kullanılıyordu. Filozofumuz, fikrı oradan almıştır kesınlikle. Dünya haritasına gelince, burada da yanlışlık söz konusu. Çünkü ilk harita da hem Bâbil hem Mısır'da çizilmiştir. Kil ve papirüs üzerine çizilmiş bu haritalar günümüz dillerine çevrilerek yayımlanmıştır (A Short History of Scientific Ideas, to 1900). Son kazıbilim çalışmaları ile ortaya çıkan bu gerçeği, Anaximander'in çağdaşları bilemezlerdi tabii: Onlara göre bu iki işi de Anaximander yapmıştı. Anaximander, bu düşünceleri ile bize ne kadar çağdaş görünüyor... Kendisinin, evrenin oluşması ile ilgili düşünceleri günümüz BigBang kuramına ne kadar yaklaşıyor. Evren, "kozmik yumurta" denen ve ne olduğu kesin bilinmeyen bir maddenin patlaması ile oluşmamış mı bu kurama göre? Madde türleri, galaksiler ve evrene egemen dört güç uzay soğuğu ve evrensel çekimle birbirlerinden ayrılmamışlar mı? Dünyanın varil biçiminde olduğunu söylemiş filozofumuz. Biz armut biçiminde olduğunu kabul etmiyor muyuz? Yıldızlann kutup yıldızı çevresinde her 24 saatte bir tam bir tur attıklarını bugün hep biliyoruz. Canlıların ve insanın evrimle bugünkü hale geldikleri jeoloji ve fosilbilim (paleontoloji) tarafından, kuşkuya yer olmayacak biçimde kanıtlanmış bulunuyor. Anaximander, zamanının dinlerini bir kenara itip aklın gösterdiği yolda gitmese idi bilime hiçbir katkıda bulunamazdı. FAX: 151 41 55 Vehbi Belgil i Ikemizin Antikçağdaki Bilim1 i sel Coğrafyası" dizimizin U kü uygarlık demek "çözümler toplamı" demektir. Bu kısa açıklamadan sonra asıl konumuza geçebiliriz. Nk uygarlıklar Doğu'da başladı: Çin'de, Hindistanda, Ortaasya'da, İran'da, Sümer'de, Mısır'da... jyonya diye anılan Milet, Efes, Sard, Halikarnas, izmir... gibi kentler karadan ve denizden bu uygarlıklara bağlı idi. İyonya limanları dünyanın her tarafından gelen gemilerle dolup taşıyordu: Mısır'dan, Fenike'den, israil'den... Bu gemıler sadece yiyecek, giyecek değil, düşünce de taşıyordu. iran ordularının bir ayağı Persepolis'te, bir ayağı Ege'de idi. Tabii bunun tersi de söz konusu oluyordu. Sözünü ettiğimiz kent tüccarları, düşünürleri de bu ülkelere gidiyorlardı. Bu gelişgidişler hem başka türlü düşünen ınsanlarla teması hem de olayları başka yerlerden de izleme olanağı sağlıyordu. Ülkemizde yetişmiş Antikçağ filozoflarının bilim öykülerinde bu hususu hep göz önünde bulundurmamız gerekir. Sokrat öncesi filozofların hemen hepsinde olduğu gibi Anaximander'in yaşam öyküsünde de gerçekle düşün karışmış olduğunu görüyoruz. Kendisinin yazdıkları, zamanın karanlıkları arasına gizlenmiş. Üstadın düşüncelerini, belge bırakmış başka düşünürlerin eleştirilerinden öğreniyoruz. Ancak Apollodorus'a göre Anaximander'in isa'dan önce 610546 tarihleri arasında yaşamış bulunduğunu anlıyoruz. Anaxlmander, kentlisi Thales'in hem öğrencisi hem dostu... Fakat düşüncelerinde ondan çok ayrılıyor. İlk ayrılık madde konusundaki görüşünde görülüyor. Thales, maddenin aslının "su" olduğunu söylemişti. Anaxlmand«r, ne olduğu bilinmeyen Ege kıyılarının özelliği sınırsız bir şeyin maddeyi oluşturduğunu ileri sürüyor. Aslında tek olan bu madde, sıcaklık, soğukluk, ıslaklık, kuruluk gibi dış etkenlerle çeşitli biçimlere bürünüyor. Bu dış etkenler "adalet kurallarına" göre etki gösteriyor: Hiçbirisi haddinden öteye* geçmiyor. öyle olmasa da bu dış etkenlerin biri öbürlerine baskın çıksa, madde ilk bıcimini degiştiremez, o zaman çeşitlilik olmazdı. Filozofumuzun, bu konuda dört mevsimi göz önünde bulundurduğu sanılıyor: Hep yaz sıcağı, hep kış soğuğu, hep ilkbahar ve sonbahar rutubeti, adalet kuralı gereğince birbirlerine yerlerini bırakıyorlar. Bu da maddenin çeşitliliğini sağlıyor. Anaximander'e göre güneş saf ateşten bir toptur. Ay, ondan aldığı ışığı bize yansıtıyor. Yıldızlar, dünyanın oluştuğu maddeden oluşmuştur. Bunların hepsi, kutup yıldızının çevresinde 24 saatte bir tam bir tur atıyor. Evrenin merkezi dünyadır: Güneş onun çevresinde dönüyor. Ve Dünya, tabak gibi düz değil, varil biçiminde yuvarlaktır. Yüksekliği, çevresinin ücte biri kadar. Dünyamız, kuzeygüney yönünde uzanıyor. Anaximander, evrenin bir anda yaratıldığını kabul etmiyor. Yer ve evren, sürekli oluşma halindedir. ilk canlılar denizden karayaçıkmıştır. İnsan da bunlardan biridir ve balıktan oluşmuştur. Ancak insanın çocukluk döneminin çok uzun sürmesi, onun aradaki başka bir canlıdan türemiş olabileceği görüşünü akla getiriyor. Çünkü bakıma gereksinmesinin bu kadar uzun sürmesi insan türünün yok olması sonucunu doğurabilirdi. Anaximander, bu görüşü ile Darvvin kuramına giden yolu açmış oluyor. Güneş, sanıldığı gibi küçük değil, en az dünya büyüklüğündedir, hattâ ondan 27 kez büyüktür. Gökyüzü, Dünyanın üzerintle yarım kubbe biçiminde değil, tam bir ÇANAJANS Teknoloji Güneş, Ay, yıldızlar ve Oünya Anaximander 151 00 44 INGILTEREDE INGILIZCE INGILIZCE DİL KURSU . ENGLISH LANGUAGE CENTRE TEKDİLLEYAŞANIRMIr İNGİÜZCPyl YaAMERİKA'da YaİNGİLTERE'cJ» YadalSTANBUL BESrdtÖĞRENİN /SŞS5\ GELIN B I R U K T E KARAR VERELİM BUYUK SIRMEU OTEU KARŞISIGAYRETTEPE ılboyu. hertceıe. her y a j a Menenlz oNe yonmda, Istersene otelde. kompuste.' yurtta veya özel dcirenede konaklama. Çok zengm sosyal ve sportl akiMtelerle • YoOun, helondınlmtj çok yoğun kunlar • Yaz okullan • Çocuklar ve gençler İçin • Ycq onjptama özel kunlar • Yonetlcl ve Ifodamlorına özel kunlar'' • Meslekl kursfcır • ingllece oQretrnenlerine özel kunlor • Smav hazırlama kurslan V * l"O*ce*>"ürtukun LİSKCIRf J Sürücü Kursu K. Maltepe Erenköy I HERÇOCUK EN IYIYE LAYIKTIR INTERNATIONAL HOUSE I N G I L T E R E ÇOCUK GRUPLARI FİYATLARI 174 28 90 174 28 91 VÜİ^ (A*AT Vurtdifi Utan Okullsı TamallclHgi Attö»I HOıriyv) Cd. Yooco Ap. No. 2*2 Kot 4 D. 12 10270 |lf» / Idanbul ^Tel: 147 44 M14*4167 Fo« » Ifkrmlm: 131 29 42 !•!•«: SM44 cyo 3360206 3360279 3491824 3491825 3522421 3637786 3593063 Od'OC/OO r A •TP konaklama »Banka komisyonlan •Hafta sonu tam gOn gezllerl »Vize ücrefl •Sport». kültürol. »otyal akltvlteler •Transferler •Refah sorvisl hlzmetlerl • Sağlık slgortası •Gldl}Dönü? uçak bileNerl ve havaalanı vergllerl FİYATLARA OAHİLDİR. p n aâefOkuIarvegruplcfrıckkndaöülçlrı B İ Z İ A R A Y I N J3&ULISANOKULLABI ACENTESİ mkh.%. 136 13 80136 18 68 3 HARA £910 4 HAFTA £ 1080 21