Katalog

M Ü Z E C İ Lİ K İlk oyuncak müzesi Ankara'da açılıyor En geniş anlamda çağının tanığı olan oyuncak, yapıldığı dönemin ekonomik, toplumsal, kültürel özelliklerini de yansıtır. Prof. Dr. Bekir Onur ~ da gırdığı bır ulkede oyuncağın toplumsal anlamı nedır' Bızım de bır oyuncak muzemız olmayacak mı yoksa? Butun muzeler gıbı oyuncak muzelerının de bellıbaşlı uç ışlevı var Koruma, araştırma, eğitim. Bu ışlevlerın ıç ıçe olduğunu, bırbırınt besledığını soylemeye gerek yok Oyuncak muzesı tarıhseltoplumsalkulturel bır urun olan oyuncağı korumakla yukumlu bır kuruluş Çunku oyuncak toplumsalkulturel bır urun ve tarıh ıçınde gelışmış öyleyse önce oyuncağın anlamını, ışievını bılmemız gerekıyor Insanoğlunun en eskı çağlardan berı bırtakım oyun nesnelerı urettığını bılıyoruz Insanların bu nesnelere neden gerek duyduğunu muzecı Anthony Burton şoyle açıklıyor "Oyuncakların en buyuk çekıcılığı bıze dunyayı mınyatur halınde göstermelerıdır ( ) Arkeologlar çeşıtlı uygarlıklardakı bırçok mınyatur nesneyı ortaya çıkardılar Bunların oyun nesnelerı oldukları kesın değıldtr Bunlar (özellıkle mezarlarda bulunmuşlarsa), dunyayı denetleme gucunu onlara sahıp olanlara verme amacına yönelık buyu nesnelerı olabılırler Butun oyuncaklar bu buyuye belırlı ölçüde sahıptırler Oyuncaklar çocukların kendı güçlerını fark etmelerıne ve yetışkının dunyasına uyum sağlamalarına yardım ederler "<1> * Bununla bırlıkte ınsanlık tarıhının oyuncak ıçın her zaman aynı elverışh koşullara sahıp olmadığını da goruyoruz Nedenını Pauline Fllck'ın açıklamasından öğrenelım "Oyuncak yapımı yalnızca, evlerın oyun nesnelerını koruyacak mekânlara sahıp olduğu ve bunlardan zevk alınacak yeterlı boş zamanın bulunduğu yerleşık bır yaşam duzenınde gelışmektedır Daha da önemlısı, toplumun kendı çocukları karşısında hoşgörulu bır tutuma sahıp olmasıdır " ( Z | Yazara gore Mısır'ın, Eski Yunan'ın, Roma'nın zengın çocukları bu lukse sahıp olmaya yetecek bır yaşam duzenı ıçınde yaşıyorlardı, oysa Roma'nın çokuşunden başlayarak Ortaçağ boyunca yaşam çocuklar ıçın çok duzensız ve tehlıkelıydı Bu nedenle Ortaçağ da oyuncak gellşmemiştir. Oyuncağın gelışımın toplumsal G elışmış ulkelerın çocuğa ne çok yatırım yaptığı herkesçe bılınır Gunluk yaşamın her yanında çocuğa verılen onemın somut katkıları görulur Çocuk yuvası, çocuk bahçesı, çocuk kıtaplığı, çocuk edebıyatı, çocuk tıyatrosu, anaokulu, okul, kıtap, oyun, oyuncak, oyuncak muzesı zesı bıze kültür tarıhımızın fotoğrafını verebihr (5> Işte gunumuzde oyuncak ve çocuk muzelerının böylesıne önem kazanması bu yuzden Oyuncaklar ve diğer çocuk ürünleri aracılığıyla çocukluğun ve toplumun tarlhlni bellrtayebllme olanağı... Londra'dakı Bethnal Green Çocuk Muzesl 'nın (Berhnal Green Museum of Chıldhood) uç ılgı alanına oyuncaklar, çocuk gıysılen, çocuk kıtapları "Çocukluğun toplumsal tarıhı" alanının da katılması buna örnek Muze yetkılılerıne göre tarıh yakın zamanlara kadar buyuk adamların ve savaşların tarıhı olarak kalmış, aılenın ve çocukluğun tarıhı uzun zaman göz ardı edılmıştır Sıradan ınsanların gunluk yaşamlarını, alışkanlıklarını, kulturun maddı ururılerı aracılığıyla ınceleme eğılımı son yırmı yıldır hızla yayılmaktadır "Muzenın amacı çocukluğun tarthını çocuklar tarafından yapılmış şeylar aracılığıyla araştırmak ve saptamaktır "<6) Oyuncak, en genış anlamda, çağının tanığı1 Oyuncak, gerek basıt halk sanatı urunu, gerek gelışmış sanayı urunu olarak yapıldığı dönemin ekonomıktoplumsalkülturel özelliklerini yansıtmaktadır Bır çağda, bır dönemde, bır toplumda bır yörede oyuncağın olması kadar olmaması da anlamlıdır Tıpkı bır ulkede oyuncak muzesının olup olmamasının belırlı bır anlam taşıması gıbı Oyuncak muzelerı yalnızca nostaljık nesnelenn derlendığı, korunduğu yerler değıl Böyle olsaydı özel koleksıyonlar yeter de artardı bıle Oyuncak muzelerı aynı zamanda araştırma merkezleri. Avrupa'da ve Amerıka'da buyuk muzelerın aşağı yukarı aynı anda oyuncağa yonelmelerı, ardı ardına oyuncak muzelerı açılması bu yuzden Amaç çocuğu ve oyuncağı bir araya ge~ tırıp muzeyı eğitim ve araştırma amacıyla kullanmak İlk Turk oyuncak muzesı de Nlsan 1990daAnkara'daaçılacak AnkaraUnıversıtesı Eğitim Bılımlerı Fakultesı Dekanlığı bu kararı, 1 Kasım I989tarıhınde resmen aldı Çalışmalar çoktan başlamıştı zaten Daha şımdıden elımızde pek çok bılgı, belge ve nesne var Ama konunun bu satırların yazarının kışısel çabalanyla ve hatta bır fakultenın olanaklarıyla ustesınden gelınemeyecek kadar buyuk olduğu öncekı açıklamalardan anlaşılmış olmalı Bu nedenle bız özellıkle eskı oyuncak konusunda halkımızın katkılarını beklıyoruz Yukarda adı geçen muzelerın hepsının özel koleksıyonlardan ve bağışlardan kurulduğu ve gelıştığı bılınırse bu çağrımızın daha da anlam kazanacağını ve karşılık goreceğını umuyoruz D Neden oyuncak müzesi Türkiye'de ilk oyuncak müzesi Londra'dakı ıkı buyuk "Oyuncak Muzesı" olduğunu bılıyor muydunuz? Ya butun Ingıltere'de bu turden bırkaç duzıne muze olduğunu Bununla da kalmayıp "Bebek Müzesi", "Model Tren Müzesi", "Oyuncak Ayı Müzesi", "Kukla Müzesi" gıbı uzmanlaşmış turlerının bulunduğunu Yıne butun ingıltere'de bır "Eğitim Müzesi", on kadar "Çocuk Müzesi" olduğunu Ayrıca arkeolojı ve etnografya muzelerının çoğunda "Oyuncak" bölumu bulunduğunu Butun bunları ben de yenı yenı öğrenıyorum Gerçı Stockholm'dekı oyuncak muzesını görmuş, Kopenhag'dakının broşurunu ele geçırmış, Hollanda ve Almanya'dakılere mektup yazmış, Fransa'dakılerden yanıt almış, Edınburgh ve Londra'dakılerın kıtapçıklarına kavuşmuştum, ama konunun inanılmaz genışlığı yıne de benı etkılemekten hıç gerı kalmadı O yuzden oralara hâlâ yazıyorum ya! Kanada'dan, Avustralya'dan, Yenı Gıne'den ya da New York'tan, VVashıngton'dan elıme yenı yayınlar ulaştığında merakım yıne dınmeyecek lyı kı Monaco'dakı "Bebek ve Otomat Muzesı"nı daha önce görmuşum Oyuncağa bu yoğun ılgı nereden kaynaklanıyor? Psıkolojıde, eğıtımde, gunluk yaşamda oyuncağın anlamı ne? Tarıhte, toplumda, toplumsal tarihte oyuncağın yerı nedır? Neden oyuncak muzesı? Bu sorulann yanıtlarını oyuncak muzelerının yayınlarına dayanarak vermeye çalışacağım Çunku bu yazının asıl konusu oyuncak muzesı Ama konu aydınlandıkça göreceğız kı oyuncağın tarıhseltoplumsal anlamından soz etmeden oyuncak muzesıne gelmeye olanak yok O zaman şunu da sorabıleceğız Neden blzde de bir oyuncak muzesl yok? Pekı bızde oyuncak sanayıı kurulmuş mu1? Muzelere kaynaklık edecek ozel koleksıyonlar var mı? Ya ılgılı, meraklı kışıler, konunun önemını kavramış araştırmacılar Anaokullarına bıle oyuncağın ancak son yıllar Oyuncak müzesi mi? ekonomık koşullara bağlı olduğu açık Allen Levy'ye gore de böyle "Halkın oyuncak beğenısını ve alışkanlığını tartışmasız bıçımde yansıtan çağ, sanayı devrımının ılerlemesıne ve hem çocuklukta hem yetışkınlıkte eğlence ıçın gıtgıde daha fazla zamanı olan görece zengın bır orta sınıfın gelışmesıne rastlamaktadır " <3> Isveç'te, özellıkle 19 yuzyıldakı sanayıleşme hareketının geçmış yaşam bıçımlerını ve nesnelerını yok etmesını önlemek amacıyla, 1873'te kurulan ve etnografya muzesı turunun unlu örneklerınden bırı olan Kuzey Halkları Muzesl 'nın (Nordıska Museet) yeUılılerı muzedekı "Oyuncaklar" bölumu ıçin şöyle demektedırler "Oyuncaklar çocukları eğlendırmek ıçın çoğunlukla yetışkınler tarafından yapılır ve genellıkle yapıldıkları dönemin yetışkın yaşamını yansıtırlar Bu göruş her şeyden önce çeşıtlı dönemlere aıt çok sayıdakı bebek evıne uygun duşmektedır "<4> Yıne dunyanın önde gelen oyuncak koleksıyonlarından bırıne sahıp olan Stockholm Oyuncak Müzesi nın (Leksakmuseum) tanıtım broşurunde şunlar yazmaktadır "Amaç oyuncakların zengın dunyasını olabıldığınce çok yönuyle gösterebılmektı Çocuk kulturu uzun zaman ıhmal edıldı ve yeterınce değerlendırılmedı Bırkaç ıstısna dışında Isveç muzelerınde temsıl edıldığı de söylenemez Oysa oyuncaklar dunyamızın mınyatur sentezlerı olarak görulmelıdır Dolayısıyla bır oyuncak mu Müzelerin doğuş nedeni Kaynaklar 1 Anthony Burton Bethnal Green Museum of Chlldhood, Cambrldgeshfre, 1986 2 Pauline Fhck Old Toy», Shıre Publıcatıons Ltd Aylesbury 1985 3. Allen Levy (önsöz) The London Toy and Model Muaeum, New Cavendısh Books London 1988 s 4 Nordlska Museet, Boras 1986 5 Stockholm» Leksak muMum, broşur 1986 6 Benthnal Green Çocuk Muzesı basın bıldırısı