Katalog

İKLİM ARAŞTIRMALARI Atmosferi bekleyen tehlikeler lyimser ve kötümser varsayı eden ılgınç kehanetler Ne kı konuyla ılgılenenierın tumu bu kötümser havayı Daylaşmıyor Olaya lyimser yaklaşan uzmanların tahmınlerıne gore atmosferın ısınmasıyla bırlıkte artan buharlaşma ve yağışlar sonucunda ve buz kutlelerınln erımesıyle denız sevıyesı yukselmeyecek, tersıne alçalacak çünkü artan buharlaşma sonucunda beklenen yağışlar ozellıkle Antarktıka gıbı çok soğuk bolgelerde kar yağışının artmasına yol açacağından bu bolgelerde buz katmanları kahnlaşacak Atmosferın ısınmasına lyimser gözle bakan varsayımlardan biri de buharlaşmantn artışıyla bulutların fazlalaşması sonucunda Guneş ışınlarının bulutlara çarparak uzaya yansıma mıktarı yukseleceğınden atmosferde korkutucu duzeyde bir ısınma olmayacak Yıne değişlk bir iylmser yaklaşıma göre atmosferın ısınmasıyla buharlaşma ve dolayısıyla yağışların artması sonucunda kuraklık bir sorun olmaktan çıkacak, bol yağış tarımda verımı arttıracak, kurak bolgeler tarım alanları durumuna gelecek, ormanların buyumesı hızlanacak Sözgelımı İzlanda Adası'nda sıcaklığın sadece 3 7 santıgrat derecelık ortalama bir artış göstermesı durumunda, bu ulkede yağmurlarda yuzde 21 oranında artış beklenıyor Böylece buğday uretlmlnde yuzde 66'lık, otlak hayvancılığında %53'luk artmalar sağlanacak Benzerı durum iskandlnav uleklerl, Flnlandiya, Sovyetler Blrliğl ve Japonya 19ın gecerlı lyimser ve kötümser varsayımlar, ıklımbılımcılerın bılgısayar sımulasyon (benzeşım) yöntemlerıne dayanarak urettıklerı İklim modellerlnden kaynaklanıyor Konuya ılışkın gerçek bılgı ve ölçumlerın yetersızlığı nedenıyle uzmanlar şımdılık bılgısayar tahmınlerıyle yetınmek zorundalar Iklımsel özellıkler, atmosfer, okyanus Yeryüzünü kuşatan atmosfer tabakası, insan ve bütün canlılar için sadece bir "hava okyanusundan" öte anlamlar taşıyor. Atmosfer, yeryüzü ile gaz alışverişinde bulunuyor. Güneş'in zararlı ışınlarını tutuyor, buharlaşma, rüzgâr ve yağışlar gibi iklim olaylarını duzenliyor. Yeryuvarın iklimini yaratan "gökyuvarım" tahrip eden çeşitlı etmenlerin varlığı, iklimbılim uzmanlarını düşündürüyor. özet Çeviri: Ismail Murat tmosferi uzaydan gören Apollo astronotları herhalde bu görkemlı hava okyanusu karşısında, heyecan duymuşlardı Gezegenımızı saran mavl mantonun fızıksel bıleşımı, yuzde 21 oksıjen, yuzde 78 azot ve az mıktarda asal gazdan oluşuyor Dunyamızın "akcığerı" sayılan buyuk tropık ormanlardan denız suyundakı en kuçuk planktonlara kadar butun yeşıl bıtkıler, atmosferden aldıkları karbondıoksıtle Guneş ışınlarının enerjısını fotosentez yoluyla kullanıyorlar Yıne butun canlılar, atmosferdekı oksıjenden yararlanıyorlar Kısacası atmosfer, yeryuzü ile surekli gaz alışverişinde bulunan bir tabaka. Bu gaz alışverışıne ınsanın katkısı, komur ve petrol urunlerı gıbı yeraltı enerjı kaynaklarının yanmasıyla atmosfere karışan karbondıoksıt gazı Yanma olayı sonucunda atmosfere salınan karbondıoksıt, toplam mıktarın yalnızca yuzde 2'sını oluşturuyor Atmosferde karbondlokslt artışının ne glbi sonuçları olablllr? 1952 yılından bu yana yapılan duyarlı ve duzenlı olçumler, atmosferdekı karbondıoksıtın surekli bıçımde arttığını gosterıyor Karbondıoksıt gazı yeryuzunden uzaya yansıyan ısıyı, yanı kırmızıberısı ışınları tuttuğundan, atmosferın gıderek ısınmasına neden oluyor Söz konusu ısınma olayı, yenı bir bulgu değıl, geçen yuzyılın sonundan berı bılınmekte Yapılan hesaplara göre gelecek yuzyılda atmosfer sıcaklığında 3 ile 6 derece santıgrat arasında artış beklenıyor Sıcaklık artışı, kımı uzmanlara göre, bılımkurgu romanlarındakı felaketlerı andıran dehşet verıcı sonuçlara yol açabılır İklimlerin değişmesl, tarım bölgelerinln çoraklaşması, çeşitli bltki ve hayvanların soyunun tükenmesl, kutuplardakl buz takkelerlnln erlmeslyle genış kara parçalarının sular altında kalması gıbı "bılımkurgu fılımı senaryoları" ıklımbılım çevrelerını uzun suredır meşgul A İyimserlerin görüşü Atmosfer olaylan uydu totoğraflanyla da net olarak ızlenebılıyor lar, kara parçaları, yağışlar ve buz bölgelerı arasındakı sayısız etkileşımle oluşan son derece karmaşık sıstemler Bu sıstemler ayrıca kendı ıçınde bir denetıme sahıp, sözgelımı yoğun bulutlar denız yuzeyını soğutarak buharlaşmayı azaltıyor Buharlaşma azahnca havadakı nem oranı duşuyor Boylece daha az bulut oluşarak denız yuzeyı tekrar ısınıyor Bu ve benzerı etkıleşımlerın surmesıyle ıklım sıstemı kendı ıçınde dengesını koruyor Iklımoılıcıler şımdı söz konusu etkıleşımlere ılışkın en önemlı sureçlerı bırer model halınde matematiksel denklemlere donuşturme çabasındalar Bılgısayarlar yardımıyla bu yolda önemlı gelışmeler sağlanmış Bılgısayarla hazırlanan bu tur sımulasyon benzeşım modellerınde atmosfer, yeryuzunun çevresını saran uç boyutlu kuresel bir ağ şebekesı veya koordınat sıstemı şeklınde tasarlanıyor Dunyayı saran bir fıleye benzeyen bu koordınat sıstemı uzerındekı her noktada sıcaklık, nem, hava basıncı, ruzgâr şıddetı ve yönu bılınıyor Bılgısayar bu bılgılerden yola çıkarak, belırlı bir zaman dılımınde elde edılen değışımlere dayalı tahmın ve modeller uretıyor Hava tahmlnleri bu yönteme dayalı olarak yuksek başarıyla yapılmakta Bu tahmınler dunya yuzeyının nıspeten kuçuk bir alanını kapsadığından, koordınat sıstemı uzerındekı nokta sayısının daha fazla olması, tahmınlerı guçlendırıyor Buna karşılık uzun vadeli İklim modellerlne ılışkın tahmınlerın yapılmasında, dunyayı saran ağ şebekesının ılmıklerı, başka bir deyışle koordınat sıstemının her bir noktası arasında 500 kılometre var Ağ İklim modelleri tabakası ust uste dızılı 1015 katmandan oluşuyor Böylece dunyayı saran ağ tabakası uzerınde bılgı toplanan nokta sayısı, yuz bınlere yaklaşıyor Bu noktaların her bırınde 5 değışık ıklım verısı saptandığında, uzmanların elındekı sayısal ıklım verılerı 500 bıne varıyor iklımbılımcıler bu değerlerdekı değışımlerı bılgısayarda bir saatten az zaman aralıklarıyla ızlemeyı tercıh ettıklerınden 500 bın sayısal ıklım değerının, bir yıllık tahmın yapılması ıçın yaklaşık 10 bın defa yenıden hesaplanması gerekıyor Elll yılı kapsayan bilgisayar tahmlnl ıçın atmosfere ılışkın 250 milyar sayısal bilginin ışlem görmesı gerekıyor Sanıyede 1000 data ışleyen bir bılgısayarın bu model ıçın 8 yıla ıhtıyacı var Şımdılık en hızlı bılaısavar, ıklımbılımcılerı tatmınden uzak Ayrıca bu modellerin zayıflığı, denızlere ılışkın sayısal bılgılerın tahmınlere katılmamış olması Oysa ıklım tahmınınde denızlerdekı akıntılar atmosferdekı hava akımları kadar önemlı yer tutan faktorler Okyanusların yuzeyındekı uç metrelık su katmanı, atmosferin tumü kadar ısı depoluyor. Golfstream, Labrador ve benzerı denız akıntıları buyuk kara parçalarının ıklımını belırlıyor Su havaya gore çok daha yoğun bir madde olduğundan, suya ılışkın ıklım değışımlerının tahmını ıçın noktaları bırbırıne daha yakın bir koordınat sıstemı, yanı daha dar bir ağ şebekesı gereklı Gunumuzde en hızlı superbılgısayarlar bıle anlamlı bir "okyanus modeli" gerçekleştırmede yeterlı değıl Ancak kısa surelı ve dar bölgelerı kapsayan modellerde su ve havanın karşılıklı etkıleşı 12