Katalog

Tl P Tüp bebek: Şimdi ölümler, sakatlıklar, anne için tehlikeler gündeme geldi Tehlikeli mutluluk Isaac Asimov Minik bükük ışık özür: Geçen haftakı derglmızde Asımov'un "Minık bukuk ışık" başlığı altında, öncekı sayımızdakı "Yıldız Işığı" yazısı yayımlanmıştır Bu teknık karışıklıktan dolayı özur dıleyerek, "Mınik bukuk ışık" yazısını yayımlıyoruz D unyanın ılk tup bebeğı Louıse Joy Brown'un bır Ingılız khnığınde gözlerını dunyaya açışından bu bu yana geçen on yıl ıçınde tupte sunı döllenme rutın halını aldı Bu yolla tum dunyada yaklaşık 15 bın bebek dunyaya geldı Alman "Der Spiegel" dergısının haberıne gore ge çen gunlerde Fransız televızyonunda yayımlanan bır programda Parıslı çocuk doktoru JeanPıerre Relıer, tup bebek yöntemının neden olduğu olumsuzluklara dıkkat çektı Tup bebek konusunda dunya çapında "bır numara ' olan Fransa'da yaklaşık 80 merkezde ve sayısız özel muayenehanede bugune dek 4000'ı aşkın tup bebek dunyaya getırıldı "Tup bebek" yöntemı sonucu, erken doğan, duşuk kılolu bebeklerın sayısında önemlı bır artış olduğunu belırten Dr Relıer bu bebeklerın pek çoğunun öldüğune ve bır kısmının sakat kaldığına değınıyor Evrende göremediğimiz, saptayamadığımız, ancak varlığından kesin emın olduğumuz cisimler var. Bu "kayıp kütle"nin esrarının çözülebileceğine ve görünür kılınabileceğine dair ilk işaretler ortaya çıktı. stronomının en büyük bılmecelerınden bın "kayıp kütlenin esran"dır Bu kayıp kutlenin şöyle böyle bıle olsa gorunur kılınabıleceyını bildırdı geçen ocak ayında bazı astronomlar Kayıp kutle, evrendekı görulemeyen ya da başka bır şekılde saptanamayan, ama varlığından astronomların kesinlıkle emın olduğu cısımlere aıttır Astronomlar, bunun ne olduğunu ya da ne olabıleceğını bılmıyorlar, gene de var olduğundan emınler Nasıl? Bır kere, astronomlar çok sayıda galaksı ıncelemışlerdır Yıldızları, ötekı parlak cısımlerı ıncelemış, bunlarla ıçlı dışlı olmuşlardır Görduklerınden çıkarak galaksının kutlesını (yanı maddenın toplam mıktarını) hesaplayabılırler Astronomlar, bu kutlenin yuzde 90'ının galaksının merkezındekı nıspeten kuçuk bölgede yoğunlaştığını söyleyebılıyorlar A Malıyetı yuksek olan tup bebek edınmenın rısklen bır haylı fazla Tupte gerçekleştırılen dollenmeden sonra ana rahmıne bırden fazla yumurtanın yerleştırılmesı, bır yandan kadının hamıle kalma olasılığını arttırırken, bır yandan da özlemle beklenen tek bır bebeğın yerını ıkı, uç, dört hatta daha fazla bebek alıyor Nıtekım tum bebek olayından sonra dunyaya gelen uçuzlerın sayısı 60 kat, dörduzlerın sayısı ıse 300500 kat arttı Ote yandan geçen yılın sonunda Dunya sağlık Orgutu'nden (WHO) bılım adamları ılk kez tup bebek konusundakı yuzde 30'luk başarı oranının yanıltıcı olduğuna dıkkat çektıler Çunku "başarı" olarak hamılelıkler değıl de doğumlar göz önunde tutulduğunda, bu oran yalnızca yuzde 8,3 Başarı oranının sınırlı olmasının yanı sıra, bu yöntemın malıyetı bır haylı yuksek ve tüp bebeklerdekl ölum oranı dlğerlerinin yaklaşık iki katı. WH0 araştırmasında ayrıca yalnızca birden fazla bebek doğdugunda değil de tek bir tup bebek dunyaya geldlğinde bile, bunun duşuk kilolu olduğuna dıkkat çekılıyor Duşuk kılo ıse ılerıde kalıcı beyın anzalarına yol açabılecek oksıjen yetersızlığı rıskını arttırıyor Ama tup bebek yöntemının tehllkelerl, yalnızca dogacak bebekle sınırlı değil. Doğum yapan kadın ıçın de tup bebek yöntemı pek çok rıskı beraberınde getırıyor Yuksek dozda hormon tedavısı mlde bulantısı, depresyonlar, gorme bozuklukları ve karın boşluğunda sıvı bırıkımıne yol açabıleceğı gıbı bu kadınların bır kısmında yuksek tansıyona da rastlanıyor Yumurtalıklardan olgunlaşmış yumurtalar amelıyatla alınırken, enfeksıyon ve kanamaların meydana gelmesı de olası (Spiegel: 8/90) Ölüm oranı 2 kat Bu bılgıden çıkarak da astronomlar, galaksının nasıl dönmesı gerektığını hesap edebılıyor Merkeze yakın yıldızlar daha hızlı, uzaklardakı yıldızlar ıse daha yavaş hareket etmelıdır (Bızım Guneş sıstemımızde gezegenlerın hareketı böyledır) Buradakı tek sorun, (galaksılerde durumun böyle olmamasıdır En uzaklardakı yıldızlar, en yakındakı yıldızlar kadar hızlı hareket edıyor Işte bunu açıklamanın tek yolu galaksının dış kenarlarında ılave bır kutlenin, bızım saptayamadığımız bır kutlenin varlığını varsaymak Bu ne olabılır? Parlayamayacak kadar küçuk olan fakat her bın bır kutle oluşturan cısımlerden meydana gelen bulutlar mı? Hıçbır zaman saptayamadığımız ve haklarında henuz hıçbır şey bılmedığımız masif atomaltı parçacıklardan oluşan uçsuz bucaksız dızıler mı? Bılmıyoruz, fakat bır şeylerın olduğu kesın Ustelık bu, sadece galaksılerın dönmesı ıle ılgıli bır sorun değıldır Galaksıler, ırılı ufaklı boylarda kumelenmış durumdadırlar Bazı kumelerde duzınelerce galaksı vardır Nıtekım bızım aıt olduğumuz galaksı böyledır Başka bazı kumelerde ıse yuzlerce, hatta bınlerce galaksı olduğu bılınır Astronomlar, bu kumelerı inceledıklerınde, tek tek galaksılerın kutlesını ölçebıleceklerını, dolayısıyla da galaksılerın bırbırlerı uzerındekı yerçekımı gücunu hesaplayabıleceklerını buldular Astronomlar aynı zamanda, tek tek galaksılerın kume ıçındekı hareketının hızını da ölçebılmektedırler Galaksılerın hareket hızları hesaba katıldığında, bunların bırbırlerı uzerındekı yerçekımı gucunun bırbırlerınden gıtgıde uzaklaşmalarını engellemeye yetmeyeceğı anlaşılmaktadır Galaksılerın bırbırlerıne böyle bıtışık kalabılmelerlnın tek yolu daha fazla kutlenin, dolayısıyla da bızım Kayıp kütle var! görebıldığımız madde ıle açıklanabılecek olandan çok daha fazla yerçekımı gucünun var olmasıdır Kume ne kadar buyükse, o kadar çok kütle olmalıdır Bırçok astronom, kayıp kutlenin evrenın toplam kütlesının yüzde 90'ını oluşturduğu kanısında Bu durum, kayıp kütleyı bır turlu saptayamamamızı, doğasını tanıyamamazı lyıce sınır bozucu kılıyor Pekı, bu kutle, tam olarak nerede bulunduğuna daır bıze blr Ipucu verecek hıçbır şey yapmaz mı? Teorıde yapar Daha 1916'da Albert Einsteln, genel görecelılık kuramından yararlanarak ışık ışınlarının bır yerçekımı alanı oluşturan maslf cısımlerın yakınından geçerken bukuleceğını öne surmuştu Bukulmenın mıktarı, kutlenin mıktarına ve kutlenin ışığa yakınlığına bağlı olmadan değışıyordu ve Eınsteın bunun nasıl olduğunu bır bır hesaplamıştı Elnstein'ın tahmını, 1919'da doğrulandı ve o gunden bugune de pek çok defa, pek çok değışık bıçımde doğrulanmıştır Astronomların hepsı, ışığın ozellıkle masıf bır cısmın yakınından geçerken bukulduğUne emındırler Pekı, çok uzaklarda, aklımızın erebıldığı kadar uzaklarda bır galaksıyı ınceledığımızı duşunelım Bu galaksının ışığı, bıze doğru mılyonlarca ışık yılı boyunca gelmekte ve gelırken de bır ara sıkışık bır galaksı kumesının ıçınden geçmekte O kumenın yerçekım alanı, uzaklardakı galaksıden gelen bu bır lokmacık solgun ışıkta mınıcık bır bukülme yaratacaktır Murray Hill, N J 'dekı Amerıkan Telefon ve Telgraf Beil Laboratuvarları ıle Tucson, Arızona'dakı Ulusal Optık Astronomı Rasathanesi'ndekı astronomlar, J.Anthony Tyson'un yönetımınde, 18 Ocak 1990'da, yenı ve ılerı "chargecoupled aygıtlan", sonuçları tahlıl ıçın de özel olarak gelıştırılmış bılgısayar programları kullanmak suretıyle, bu bukülmeyı saptadıklarını ılan ertıler Bu minık bukük ışığa bakarak astronomlar, kayıp kutlenin galaksı kumelerının ıçınde tam olarak nerede bulunduğunu söyleyebıleceklerını düşunuyorlar Belkı bu teknığı kullanarak evrenin harltasınt çlzmek mumkun olabılır ve kayıp kutlenin dağılımı belırlenebılır Şurada daha fazla, şurada daha az gıbı Bu da bıze kutlenin doğası hakkında ıpuçları verebılır, kayıp kutlenin doğasını bılmek ıse evren hakkında henuz bılmedığımız pek çok şeyı açıklayabılır Ne kı hemencecık paçaları sıvamayalım Yenı teknık, yapılabılır olanın bıçak sırtındadır ve başkalan tarafından da denenmesı gerekır Nıtekım bazı astronomlar yenı teknığe sonuna kadar guvenılıp guvenılemeyeceğı konusunda kuşkularını dıle getırdıler bıle Gene de bu "kayıp kutlenin esrarı" konusundakı bılımsel sıkıntı öylesıne bunaltıcı kı muhtemel bır çözum yönünde atılan en kuçuk adım bıle heyecan yaratıyor, doğrusu