Katalog

NENİÇİNNASIL? KISA KISA BİLİM Ses camdan nasıl geçet? Hazırlayan: Vehbi Belgil B ir camı, örneöin bir pencereyi ne kadar iyi kapatırsak kapatalım, sokağın gürültüsünün, azalmış dahi olsa, odaya girdiğinin farkına vanrız. Neden?Dışardaki bir kamyonun gürültüsünü, otomatik bir kazmanın patpatlarını odamızda da duyar, rahafsız oluruz. Bu gürültü nasıl girer odaya? Aslında odaya giren gürültünün kendisi değil, onun havada yarattığı titreşimdir. Bir motorun sesi navayı titretir. Bu titreme, penceremizin camını da titrefir. Titreyen com da odamızdaki havayt, daha azalmış olarak, titrefir. Bu titreme de gelip kulak zarımızı titretir. Tabii, kulak . zarımız da, kulağımızın ses duyma sinirlerini titretir. oiz de, dışarıdaki sesleri, odamızın içinde de duyarız. Dışarının sesi, çift camlı penceresi olan odalarda da duyulur. Nedeni, camın titremesini tam önleyemememizdir. Titremesi tam önlenen bir cam, gürültüyü içeri vermez. Ancak dışardaki gürültüyü pencere tahtaları, kapılar, tuğla duvarlar da aynı yolla geçirir. Büyük otellerin pencerelerine "ses geçirmez cam" (insonorized glass) (soundproof glass) takılırsa ses geçmesi büyük çapta azaltılmış olur. olaydır. Nitekim, kanımız da kırmızı olduğu halde kaynatılınca kararır. Burada şu soru akla geliyor: Istakozda böyle kırmızılaşma imkânı bulunduğuna göre hayvan denizde neden esmerdir? Bunun yanıtı çok basittir: Bütün hayvanlar, düşmanlarından korunmak için içinde yaşadıkları çevrenin rengini alırlar. Istakoz esmer değil de parlak kırmızı renkte olsa idi denizde kolaylıkla görülür, düşmanlan için kolay hedef oluştururdu. Bu da hayvanın türünün tükenmesi sonucunu döğururdu. Ancak istakozun savunma olanaklan yalnız esmer rengi değildir. Esasen, niçbir hayvanın korunma olanağı tek değildir. Saklanmak, düşmanından hızlı koşmak, şaşırtmaca vermek hemen her hayvanın ortak savunma yöntemidir. Hafızalı anahtar. Aracı çahştırıyor ve sürücüsünü tanıyor. En azımlı hırsızın bıle ustesinden gelemeyeceğı bir korunma sıstemi. Hiç doğmamış bir dinazor Hidrojenle çalışan otomobillerde harekete geçirici rezerv olarak da denenmiş olan metalhidridler, buyük miktarlarda hidrojen depolayabiliyor ve oda ısısında bunu yeniden serbest bırakabiliyorlar Ihtıyaç duyulan püskürtme basıncına göre kutu başına 1030 gram metalhidride gerekvar. (sn) Soğuk şey mi, sıcak şey mi çjaha âğır? Arabayla konuşan kontak anahtarı U M I Istakoz kaynayınca neden kızarır? lk bakışta böyle bir soru saçma görünür. Çünkü bir şeyin ağırlığı veya hafifliği o şeye bir şey katmak veya ondan oı'r şey almakla değişir. Sıcaklık veya soğukluk maddi bir şey olmadığına göre sıcak bir cismin soğuk cisimden daha hafif olması düşünülemez. Ama sıcaklık, cisimlerin genişlemesine, soğukluk ise büzülmesine yol açar. Bu aurum onları büyümüs veya küçülmüş gibi gösterir. Aslında büyüyen hacimdir, ağırlık değildir; nitekim bir küpün içindeki su, sıcaklık sıfırın altına düştüğü zaman küpü çatlatır. Oysa kaptaki su miktarında değişiklik olmamıştır. Benzin istasyonlarında da durum aynıdır. Soğuk havada istasyonun deposundalci benzin büzülür, daha küçük hacimli hale gelir. Sıcak havada ise tersi olur. Bu yüzden, soğuk havada aldığınız 30 litre benzin, sıcak havada aldığınız 30 litre benzinden daha ağıraır. Benzin sayacı litreye göre ayarlanmıştır, ağırhğa göre değil. Ağırlığa göre ayarlı olsa idi kışın alaığımız benzinin daha ağır çektiğini görürdük. assachussetts'teki VValtham GTE Corp. tarafından geliştirilen yeni kontak anahtarları, akustik dalgalardan oluşan bir dil aracılığıyla arabanızla adeta konuşarak en profesyonel hırsızları bile tuzağa düşürecek. Bu yeni sistem, biri direksiyon koluna, diğeri de anahtardaki plastik kaplamanın içine yerleştirilen iki bağlama bobınınden oluşuyor. Kontağı çalıştırdığınızda, bir elektrıkli modül, yüksek frekanslı, ışitilemez radyo dalgaları göndermeye başlıyor. Anahtar içindeki bobin de özel bir cevap sinyaliyle karşılık veriyor. Eğer anahtardan gelen tepki doğruysa modül, aracınızın merkez bilgisayarına motoru çahştırma emrini veriyor. GTE Ürün Geliştirme Merkezi sorumlusu Skip VVhidden 1991 model otomobillere uygulamayı düşündüklerı sistemin, değişik sürücülerin ayırt edilmesini sağlamak üzere geliştirileceğini söylüyor. Şüphesiz bu hartka anahtar, aracın, kısadevreyapılarak çalınmasına engel olamıyor, fakat maymuncuk kullanan hırsızların devrine de son vereceğe benziyor. Şirket yetkilileri bu elektronik anahtarların çoğaltılmasının mümkün olmadığını belirtiyorlar. (k.ç.) tah'takı Cleveland Lloyd taşocağında, binlerce fosilin yer aldığı bir dinazor mezarhğında, milyonlarca yıl öteden, hiç bozulmadan günümüze kalabilmiş tek bir yumurta bulundu. Normalin ötesınde çift katlı kabuklu yumurtayı inceleyen fosil uzmanları, anadinazorun yumurtlama sırasında rahatsız edilmiş olabileceğinı, bu durumda yumurtayı vücudunda bir süre daha sakladığından böylesi bir ikinci katmanın ortaya çıkmış olması gerektiğinisöylüyorlar.Günümüzsürüngenlerinden bazılarında da bu özellik bulunuyor. Yetersiz beslenme ya da dış etkilerle dişi, yumurtlamayı kesebiliyor. Bilim adamları ana dinazorun bir bataklığa saplanarak ölmüş olabileceğinı düşünüyorlar. Yumurtanın da henüz rahim kanalındayken kırılmış olması ihtımali yüksek Çevreyi saran binlerce kemik içinden ananınkılerı ayırt etmekse mümkün değil (k.c.) Bellek kimyası nasıl değişiyor? I stakoz, eti çok lezzetli bir deniz hayvanıdır. Bu yüzden de zengin sofralarının baş yemeğidir. Hayvanın güzel kırmızı rengi de ayrıca iştah açar. Burada işin tubafı şudur: Istakoz denizden çıktığı sırada kahverengine çalan esmer renklidir. Fakat, canlı canlı suya atılıp kaynatıldıktan sonra mercan kırmızılığını alır. Neden? Bu renk değişikliği kimyasal bir Duman neden olur? İ yi yakılan bir cisim duman çıkarmaz. Is de yapmaz. Bir cismi yakmak demek, onun atomlarını yanma derecesine getirmek demektir. Bu dereceye getirilen cisim, yanıcı bir gaz çıkarır. O da uçup gider. Saman çok kolaylıkla yanar. Fakat, ıslak saman aumanlı yanar. Islanmış mangal kömürünü yakmak için önce suyunun kuruması gerekir. rankfurt'takı Battelle Enstıtüsü'nden bilim adamlannın görüşüne göre, sprey kutularında püskürtucu gaz olarak kullanılan florklorkarbon bıleşiminin yerini, metalhıdrıdlerın alması mümkün. Metalhidridler, değişmeyen basınç koşullarında tümüyle boşalıncaya dek sürekli hidrojen serbest bırakıyorlar. Böylece tüm teknık gereklilıkleri yerine getıriyorlar. Üstelik hidrojen, ozon tabakasına zarar vermediğinden ve havada hızla incelip ateş alması mümkün olmadığından, bu tekniği çevreye uyumlu olarak da tanımlamak mümkün. F Sprey kutularında itici gaz olarak hidrojen ale'dekı nörologlar, bellekteki bilgilerin, nasıl yaratılıp biriktirildiklerini açıklayabileceklerine ınanıyorlar. Onların bu ufak keşiflerı, öğrenme sürecinde beynin, kendi hücrelerini nasıl değlşlkllğe uğrattığı sorusuna verilmiş ilk yanıt olabilir. Araştırmacılar beyin hücrelerindeki uzun vadeli güçlenme sürecini gözlemlediler. Bu süreçte, eşzamanlı olarak uyarılan iki hücre arasında kimyasal bir bağ oluşmaktadır ve hücrelerın aktif hale geçtiklerı her durumda sınapsis adı verilen bu bağlar daha da güçlenirler Süreç, bir bebeğin pek çok kez sesinı işittiği, dokunduğu ya da yüzünü gördüğü bir kişiyi ayırt edebilmesi örneğındeki öteki gibi sürekli tekrarla nasıl öğrendiğıni açıklayabılır. Belleğın kimyasal özünün daha iyi anlaşılabilmesi, araştırmacıların beyine zarar veren hastalıkların nedenlerini bulmasına yardımcı olacaktır. Ayrıca kimi bilgiler beyin kıvrımlarına sıkı sıkı yapışırken, kimilerinin ise niçin anında silinip gittiği sorusu da açıklığa kavuşabilir. Y