Katalog

BİLİM NOTLARI Beynin yorumlarını yansıtan: Motor nöron Prof. Üner Tan, otuz yıldır motor sistemi araştırma nedenini açıklıyor: Psikolojik ve motor sistemler arasında bağ vardır... Prof. Dr. Üner Tan Atatürk Unlversltesl Tıp Fakültesl, Flzyolo|i Anablllm Dalı Baskanı, Erzırum tıve ederler Kas ığciklerınde oluşan ınformasyon (ımpulslar) alfa motor nöronları aktıve eder Bu nöronlarda oluşan ınformasyon (ımpulslar) ıse kasların kasılmasını sağlar Insan ya da hayvanda yerçekımıne karşı ayakta durabılme, bu sıstem yardımı ıle sağlanır Kas iğciği araştırmalarım ve bir büyük bilimsel yanılgı Doktora çalışmamı tamamladıktan sonra MaxPlanck Araştırma Enstitüsü'nde doktoramı yönetmış olan Prof. Haase'nın yanında kalmaya karar verdım Bu, hocamın kendı ısteğı olmuştu Prof Haase, kas ığcıklerının motor ınnervasyonu üzerınde çalışmaya başlamıştı Benım de bu konuda çalışmamı ıstemıştı Haase'nın hıpotezıne göre bazı kas ığcıklerı klasık olarak bılındığı gıbı gama motor nöronlar tarafından değıl, alfa motor nöronlar tarafından ınnerve edıhyor, bazı alfa,motor nöronlar, hem iskelet kaslarını G öttıngen'dekı öğrencilik yıllarımdan (1960 1966) 198O'lı yıllara kadar nörofızyolojıde coşkulu yıllar yaşandı En yenı teknıkler zorlanarak motor sıstem, özelhkle motor nöronlar hızla araştırıldı Ben de bu akımı aynı heyecanla yaşadım Doktora çalışmam, benı uzun yıllar etkıleyecek olan önemlı bır bulgu ıle sonuçlandı Insanda fızyolojık ve psikolojik davranışı etkıledığı bılınen amfetamın, ekstensör motor nöronların deşarj frekansını arttırıyor, fleksör motor nöronların deşarj hızını ıse azaltıyordu Bu da vucudun dık durmasına neden oluyor ve ınsanın psikolojik olarak kendını daha lyı hıssetmesını sağlıyordu Bu bulgu ve yorum tum bılımsel yaşamımı etkıleyecek olan bır hıpotezın doğ > masına yol açtı Bu psıkomotor hıpoteze göre psıkolojık ve motor sistemler arasında sıkı bır ılışkı vardır Psıkolojık sıstem motor sıstemı, motor sıstem psıkolojik sıstemı gerı bıldıren (feedback) devreler uzerınden etkıler Bu nedenle ınsanın psıkolojık davranışını motor sıstemı araştırarak daha kolay anlayabılırız Aslında pslkolojlyl deneysel olarak araştırmak oldukça guçtur Psıkomotor hıpotez, normal ınsan psıkolojısınde olduğu gıbı normal ve anormal bılışsel (kognıtıf) fonksıyonların ve pslklyatıik hastalıkların oluşum mekanızmaları ve sağartımları yönunden de önemlıdir Tam otuz yıldan beri motor slsteml arastırmarmn nedenl budur. farklar bıle bu duyu organları tarafından fark edilebılır Kasın uzunluk farklarına ılışkın bu ınformasyon, motor nöronlara, beyıne ve beyıncığe bıldırıhr Gerek kaba gerek hassas hareketlerın gerçekleştırılebılmesı ıçın kas ığcıklerı son derece önemlıdirler Ancak hızlı ve ınce hareketler öğrenıldıkten sonra bu devreler kullanılmadan bu tür hareketler kusursuz gerçekleştırılebılır Motor sistem Motor sistem, beyne ulaşan ya da beyinde oluşan bilgi ıle ılgilı enformasyon ıslemıni yanı beynin yorumunu yansıtır Bu sistem bır trıad (üçlü) olarak tanımlanabılır Kas duyusu, motor nöron ve kas Motor sıstem, hareket sıstemıdir Psıkolojık fonksıyonlarda motor sısteme yansır ve insan psıkolojısı motor davranış olarak kendını gösterır Bılışsel (kognıtıf) sıstem ile motor sıstem arasında da önemlı ılışkıler bulunduğunu gösteren çalışmalarıma daha sonra deginecegım Motor kontrol, kalıtım, motıvasyon ve özelhkle insanlarda egzersız arasındakı karmaşık etkıleşımler üzerınden gerçekleştirilir Ince hareketlerin yapılabılmesı ve postürun (duruş) sağlanabilmesı içın duyusal ınformasyona da gereksınim vardır Motor nöronların periferık input informasyonu, iskelet kaslarında bulunan duyu organları olan kas ığcıklerınden kaynaklanır Bu reseptörler, iskelet kaslarının uzunluk farklarını ölçerler Bırkaç mıkronluk Psıkomotor kontrol Solda, blr dikenlı balık aynadakı kendı göruntusune karşı tehdlt durumu posturu gösteriyor Tlnbergen e (1951) göre bu davranış ıç motıvasyona ve dış duyusal ınformasyona bağlıdır ve dlğer erkek balıklara gözdağı vermektedır Sağda, arabesk dansında bır balerın (Jane Brayton) Bale yuksek kalıtelı bır psıkomotor davranış şeklidır, duyusal informasyon, motivasyon ve motor yetenekler, motor öğrenme, öğretme ve kişısel anlatım tarzı ile kaynaşmıştır tum öğrencilik yıllarım ve doktora dönemı boyunca sayın Prof Dr Haase'nın çok büyük yardımlarını görmuştum Sadece bilimsel olarak değıl, özel sorunlarım ıle de yakından ılgılenmıştı Almancada doktora yönetıcısıne "Doktorvater" denır Turkçeye "doktora babası" olarak çevrılebılır Eskıden doktora öğrencısı ıle hocası arasında bır babaoğul ılışkısı varmış, hattaöğrencı hocasının evınde kalırmış Doktorvater, o dönemlerden kalmış Bır gece kendısını evınde zıyaret ettım ingılızce öğrenmek ıçın Ingıltere'ye gıdeceğımı söyledım ve ertesı günü ayrıldım Hıpotezıne ınanmadığımı bılmıyordu Bu konuda hıçbır eleştırı kabul etmeyen bır tutumu vardı Haase'nın laboratuvarlarında bu konu aralıksız altı yıl boyunca araştırıldı Bırçok yayınlar yapıldı Ancc..< 75'lı yıllarda Fransa'da Laport Grubu, Haase'nın hıpotezinı ve tum çalışmalarını kesınlıkle çüruten deneyler yayımladılar Yıllar sonra (1982) Almanya'da bır sempozyum nedeni ıle bulunuyordum Kendısı Köln'de ordınaryüs profesör olarak Fızyolojı Enstıtüsü'nu yönetıyordu Zıyaretıne gıttım Ingıltere'ye neden kaçtığımı sordu Asıl nedenın ınanmadığırn bır hıpotez olduğunu söyledım Bu hıpotezın şımdı artık tamamen çurütulduğunu de ekledım Bır hıpotezın doğru olması değıl, ılgı çekmesının önemlı olduğunu söyledı Ancak uzun yıllar verılen emeklerın ıstenılen doğrultuda sonuçlanmamış olması kendısını oldukça yıpratmıştı Bılım tarıhınde böyle durumlarda alkolık olan ya da ıntıhar eden bılım adamlarına rastlanmaktadır Prof Haase, yuksektansıyon, beyın kanaması gıbı önemlı sağlık sorunları ıle yuklu olarak emeklı oldu Motor kontrol araştırmalarına, motor nöronların feedback (gerı bıldırme) devrelerıne ılışkın araştırmaları ıle katkılarda bulundu Her şeyden önce hoca olarak olağanüstu yeteneklerı vardı Bana, bılımsel çalışmanın tüm kurallarını öğreten ılk ve son ınsan oldu Söyledıklerının ne kadar doğru olduğunu deneyım kazandıkça anladım Çok acımasız gıbı davranırdı Bu aslında onun değıl bılımın kendı özellığı ıdi... N O T : "Neden sadece Nobel " sorusu geçen yazımı noktalıyordu ilgınç bır rastlantı olarak Sclence'ta 1 bununla ılgilı blr haber yayımlandı Bılımsel kalıtesı çok yuksek olan bu dergıde, Nobel'e eşdeğer olmaya çalışan bır ödülun doğduğu bıldırılıyor Helmut Horten ödülü Amacı, "Tıp y« da biyolo|Uto Insan sağlığına yarartı olan alanlardakl üstün basarılan ödüllendlrmek ve bu konulardakl çalışmaları dcsteklemek" olarak saptanmış Parasal değer olarak Nobel ödulu'neçokyakın 710 000dolar Helmut Horten Vakfı, kurucusunun 1987'de ölümune kadar isvıçre kantonlarından Tıcıno'da bulunan doktorları desteklıyordu Yönetıcılerı şımdı bu ödülu uluslararası düzeye yükseltmeye çalışıyorlar Vakıf Başkanı Georg Lerch ve vakıf danışmanlarından olan Viyana Molekuler Patolojı Enstitüsü Başkanı Max BlmstaH'a göre bu ödül ılerıde Nobel'e eşdeğer duruma gelebılecek ilk Horten ödulu 11 Ekım 1991'de, Nobel ödüllerının açıklandığı tarihten bırkaç gün önce açıklanacak 1 Scıence (1990), 249 737 Kas ığciklerı oldukça karmaşık morfolojık ve fizyoto)ik özellıkler gösteren reseptörlerdır Süreklı olarak iskelet kaslarının uzunluk farklarını santral sınır sıstemıne bıldırırler Santral sınır sıstemı ıse bu reseptörlerden gelen bılgılere göre süreklı ya da kısa surelı hareketlerın amaca en uygun olacak şekılde gerçekleşmesını sağlar Beyın aynı zamanda kas ığcıklerıne ımpulslar göndererek onların duyarlılığını arttırıp azaltabılır Bunu sağlayan nöronlara, gama motor nöronfar denır örneğın uyku esnasında bu motor nöronların aktıvıtesı azalır ve kaslar gevşer Çeşıtlı ılaçlar ve hastalıklar da gama motor nöron aktıvıtesını etkıleyerek kasların gerımını arttırır ya da azaltırlar iskelet kaslarının kasılıp gevşemesını sağlayan nöronlara ıse alfa motor nöronlar denır Böylece bır gamaalfakas ığcığı ılmığı oluşur Gama motor nöronlar, kas ığcıklerını ak ve hem de aynı zamanda bazı kas ığcıklerını aktıve edıyorlar Bu, başka bır delı deney örneğı ıdı Gerçek olduğu gösterılebılırse motor kontrol yönunden çok önemlı olabılırdi Bu hıpotezın kanıtlanabılmesı ıçin Haase'ye tum olanaklar sağlandı Dört laboratuvarda bırçok genç araştırıcı süreklı deneyler yapıyorlardı Ben de bır yıl boyunca bu hıpotezı kanıtlamak ıçın çılgın deneyler yaptım Bu hıpotezı destekler nıtelıkte bulgular elde edıyordum ve bunlar derhal yayımlanıyordu Haase'nın ılk doktora öğrencısı olarak en deneyımlı ve kendı deyışı ıle en çalışkan araştırma asıstanı bendım Deneylerı yaşayan birı olarak bu hıpoteze hıçbır zaman ınanmadım Böyte bır delılıkle daha fazla zaman kaybetmek ıstemıyordum Bır yıl sonra ayrılmaya karar verdim Bu, benım ıçın hıç de kolay değıldı Çunkü