Katalog

Tl P DAVRANIŞ AR A Ş T I R M A L A R I Baştarafı 15. Sayfada lememıştır Farelerde yapılan deneylerde transplante edılen öncu kas hucrelerının, hastalıklı hucrelerle kaynaşıp melez hucreler oluşturduğu ve bu melez hucrelenn ıse hastalıklı kas lıfı gıbı değıl normal kas lıfı gıbı davrandığı görulmustur Demek kı myoblast transferı, kalıtsal kas hastalığına yol açan genetık kusuru duzeltebılmektedır Memhnıs'tekı Tennessee Unıversıtesı'nden PLavv, Ph D , farelerde tedavı edılen kaslarda, normal görunumlu kas lıflerı sayısında artma, sağlıksız kas lıflerı sayısında ıse azalma saptamış ve tedavı edılen kasları fonksıyonel olarak da daha lyı bulmuştur Doğaldır kı bu tedavının bırtakım zorlukları, yan etkılerı de olacaktır Hastaya verılen doku yabancı bır dokudur Bu durumda, başkalarından alınan organların transplantasyonunda olduğu gıbı bedenın bağışıklık sıstemı yabancı dokuya karşı savaş açacaktır Gerçekten de myoblastların bağışıklık sıstemınde ret olayına sebep olabılecek bazı hucre yuzeyı molekullerı taşıdığı (HLA) saptanmıştır Bu engelın daha saf myoblast kulturlerı kullanmakla ve/veya dıger organ nakıllerınde kullanılan ımmunosupresıf ılaçları vermekle veya enjekte edılecek kyoblastaların hastanın kendı kaslarından, babasından, hasta olmayan erkek kardeşlerınden almakla gıderıleceğı duşunulmekte ve yenı yenı de uygulanmaktadır (New YorkHazıran 1990 Uç gunluk bır konferansta konuşulan konular) (*) Maymun araştırmaları ve insan Antropolog ve etologların maymunlar (ve diğerleri) üzerinde yaptıkları araştırmaların sonuçlarından, ister istemez insanlara yönelik yorumlar çıkartılıyor. Yankı Yazgan nsan davranışlannı araştıran deneylerın buyuk bölumunu, ınsanlar üzerinde gerçekleştırmek mumkun değıl Sadece vucuda bır şekılde zarar vermesı olasılığından öte, ınsanları deney hayvanlarının ıçınde tutulabıldığı az değışen ortamlarda tutmak söz konusu olmuyor Değışımın en kolay denetlenebıldığı yerler deney ortamları olunca deney hayvanları araştırmacıların tercıhı oluyorlar Nıye bazı hayvanlar deneyler ve arastırmalar ıçın kullanılıyor? Laboratuvarlarda kullanılan hamster, kobay, fare, tavşan gıbı hayvanlar ıçın pek çok pratık neden (kolay ureme, bakım) gösterılıyor Ama davramşları çeşıtlı yönlerıyle araştıranların tercıhı olan bır grup var kı bu grubun uyelerının nıye tercıh edıldığını sormak abes gözukecektır 'Maymun' başlığı altında topladığımız, evrım çızgısı ıçınde ınsana en yakın canlılar Maymunlarla ınsanlar arasındakı yakınlık, bu canlı grubuyla ilgılı araştırmaların çeşıtlendırılebılmesını sağlıyor Örneğın bır fareyle yaptığımız deneyde bellı uyaranlarla bellı yanıtlar arasındakı ılışkıler çevresınde dolaşarak sonuçlar elde ederken pek çok basıtleştırme ve ındırgeme yapmak zorunda kalıyorsunuz Kalın çızgılerle oluşturulan bu bılgı bırıkımının kaymağını yıyen bır bilımsel kuşağın üyesı olarak farelere, kobaylara, köpeklere ve dığerlerıne haksızlık yapmak ıstemem Ama maymunların yaşantılarının çeşıtlılığı ınsanlarınkıne çok benzıyor özellıkle antropologların yaptığı gözlemlerın sonuçları, 'maymun araştırmaları'nın, insan davranışının çeşıtlı yönlerının aydınlatılmasına katkısı olacağını düşundüruyor Deneylerde, daha genel bır deyışle araştırmalarda, kullanılan maymunlardan beklenen çeşıtlı yetenek ve becerıler var Sözgelımı bır muz karşılığında bır tekerleğı çevırebılmek, zıl çalınca bır duğmeye basabılmek gıbı becerılerı bulunan maymunlar (şebek, şempanze gıbı) araştırmalar ıçın tercıh edılırken, bu hareketleri beceremeyen maymunlara (lemur gıbı) pek ıltıfat edılmemış Bu ayrım lemurların pek zekı sayılmaması ve beyınlerının daha kuçuk olması gıbısınden yargı ve gözlemlere dayanıyor İ İnsanlarda deney Myoblast enjeksıyonlarıyla insanlarda ilk tedavı gırışımlerı, Amerıka Bırleşık Devletlerı'nde dört ayrı grup tarafından bu yıl başlatılmıştır Gruplar, esası aynı olmakla bırlıkte farklı uygulamalar yapmışlar, örneğın bır grup 8 mılyon myoblastı aynı kas ıçıne 8 ayrı yerden ve her seferınde yaklaşık bır mılyon hucre enjekte edecek şekılde vermış, dığer bır grup ıse 40 mılyon myoblastı yıne aynı kas ıçıne 12 ayrı yerden enjekte etmıştır Tedavıde kullanılabılınecek dığer bır yöntem gen muhendlsliği elıyle gerçekleşebılır Henuz teknık olarak mumkun olamayan bu yöntemde hastanın kendı kasından myoblastlar alınıp myoblastlardakı kusurlu genlerın yerıne sağlıklı kopyalarının konulup bu hucrelerı hastaya gerı vermektır Böylece doku reddı problemının önüne de geçılmış olunacaktır Bır dığer çalışma grjbu (Colorado), myoblast transferı yerıne bağ dokusunun olgunlaşmamış (embrıyolojık) hucrelerınden fıbroblastJarın transferının daha etkılı olacağını savunmaktadır Bu hucreler doku kulturlerınde, myoblastlara oranla daha bol uretılebılmektedır ve ayrıca enjeksıyon yerınden kas ıçıne daha tyı ve yaygın olarak göç edebılmektedır Böylece, tedavının etkınlığı daha da artmaktadır (*) Bu konteransla ilgılı bilgı şu kaynaktan alınmıştır (okuyucular da hastalıkla ilgılı daha fazla bılgl ıçın aynı kaynağa başvurabılırler) "Update" Res«arch Department/Muscular Dystrophy Associatıon 610 Soventh Avenua/New York NY10019/USA Lemurların özellikleri Oysa maymunların zekâsını el becerılerındekı üstunluklerı dışında bır şeylerle ölçmeyı deneyen prımatolog Allison Jolly, lemurların zıhınsel kapasıtesını sanılandan çok fazla bulmuş Jolly'nın zıhınsel kapasıte olçusu, canlının gırıft toplumsal ılışkıler kurabılmesı ve surdurebılmesı Lemurlar, dığer pek çok maymun turü gıbı gruplar halınde yaşıyorlar Cınsıyet ve yaş açısından karma bır görunümdekı bu gruplarda, grup Içi dayanışma, selamlaşma, cılveleşme, dış duşmana karşı bırlik olma gıbı davranış Öruntulerı hemen göze çarpıyor Jolly, "maymunların, her çeşıdının kendı kabılesınden olanlarla güçlu, devamlı ılışkıler surduren, karmaşık bır toplumsal hayat yaşayan" canlılar olduklarını söyluyor Boyle bır hayat surdurmek ıçın gereklı nörobjyolojik örgütlenmenın (beyın ve çevresel sinır sıstemı) gelışım duzeyının oldukça 'ılerı' olması beklenebılır Çok lyı bir belleğe sahip olmayı, dığerlerını tanımayı ve kım olduklarını bılebılmeyı, gerektığı gıbı davranabılme yeteneğını zorunlu kılan bu toplumsal hayat, maymunları yeryuzundekı canlılar arasında (hıyerarşının en ustunde sayılan) ınsana yakın kılan etkenlerden bırısı sayılıyor Bir başka antropolog Meredıth Small ise maymunun doğuşundan ıtıbaren içerısıne gırdiğı toplumsal ağda kadınların egemenliğlne dıkkat çekıyor Makak cinsınden maymunların bebeklerının annelerının sırtında geçırdıklerı uç ay, erışkinler dunyasıyla tanışmanın bır yolu oluyor Anne ıle yavrunun arasındakı ılışkının kendı özellıklerınden çok bu ılışkının toplumsallık açısından anlamıyla ılgılenen antropologların altını çızdığı benzer bır nokta da akrabalıkların maymun toplumundakı yerı Small ve Jolly'nın çalışmalarında. anne ıle bebeğın ılışkısının kendı başına bebeğın gelışımı uzerındekı etkılerını bulamadım, ama ıkı ayrı cınsten babun arasındakı ılışkının nasıl doğduğunu ve seyrettığını gözlemış olan Barbara Smuts'tan aktarılan bazı bılgıler benı maymunlara lyıce ısındırdı Babunların hayatında arkadaşlık kavramının yerı olduğunu gözleyen Smuts, dışı maymunların cınsel ılışkı kuramayacakları (gebelik, emzırme gıbı) dönemlerde, karşı cınsten ve başka aılelerden bırkaç erkekle uzun surelı arkadaşlık ettıklerını anlatıyor Dışı, sevışmek ıstedığı bır dönemde "çocuklarının babası" ve "partner" olarak bu kıdemlı arkadaşlardan bırını seçıyor Uzun surelı yakınhk kurmak gıbısınden ınsana özgü sayılan bır özellığın yanı sıra maymunlar arasında karşılıklı çıkar sağlama ve kollama ılışkısının varlığına dıkkat çeken araştırmacılar, maymunların butun bu karmaşık ılışkıler sıstemınde ustalıkla var olduklarını bıldırıyorlar Yazının başından bu yana maymunlarda, ınsanlardakıne benzer bır toplumsal hayatın varlığına ılışkın kanıtları bır araya getırmeye çalışıyorum Maymun araştırmalarından insan araştırmalarına çekılecek çızgılerın geçerlılığı hakkında bır fıkır verebıleceğı duşuncesıyle Bu tur paralelleştırmelerın sakıncalarının farkında olmakla bırlıkte maymunların bırbırlerıne 'kazık attıklarım', dışı maymunların cınsel çekıcılıklerını kullanarak erkek maymunun ağzındakı lokmayı aldıklarını, "hedefe ulaşabılmek ıçın yalan 'davranıp' başkalarını bırbırıne duşurduklerını anlatan yazarları okuyunca şaşakaldım Akla gelen ılk soru maymunların bu ılışkılere ne ölçude hâkım olduklarıydı Yanı ne yaptıklarını bılıyorlar mıydı, yoksa pek çok hayvanda benzerı görulebılecek bu sosyal görunumlü hayat, yalnız ve yalnız ıçgudülerın urünu muydu? Her zaman olduğu gıbı bu sorular çoktan sorulmuş ve önemlı ölçüde cevaplanmıştı Maymunların ılışkılerının ne kadarının bılıncınde olduklarını araştırmak ıçın planlanmış olan Dorothy Cheney ve Robert Seyfarth adlı araştırmacıların deneylerınde bır yavru maymunun bağırtısı teybe kaydedılmış Annesı ıkı arkadaşı ıle yoldan geçerken teypten bebeğın çığlıkları etrafa yayılmış Ama hemen teybe doğru dönerken dığer ıkı maymun anneye çevırmışler başlarını Annenın tepkısınde pek şaşacak bır şey yok Ama Cheney ve Seyfarth, dığer ıkısının sesı tanıdıklarını, sesın ilışkılı olduğu kışıye dönerek de bunu gösterdıklerını, gereklı bağlantıyı kurabıldıklerını belırtıyorlar Yanı maymunlar ne yaptıklarını gayet lyı bılıyorlar, öyle her gurültuye kulak kabartır gıbı bır tepkı vermemeye özellıkle dıkkat edıyorlar Böylesıne toplumsal bır örgu ıçerısınde hayatlarını surduren maymunlarla ınsanların ortaklıkları, ıster istemez antropolog ve etologların yaptığı araştırma sonuçlarından insanlara yönelik yorumlar yapmamıza neden oluyor Htyerarşılerın, ezenlerın ve ezılenlerın bulunduğu, amacına ulaşmak ıçın başkalarını kullanmanın mübah olduğu, dığer yandan sıcak, yakın ve zamana dayanıklı ılışkılerın surdürulebıldığı, bebeklenn anneyle bıriıktetığının (insanda olduğu gıbı) öğrenılecek çok şey olduğundan ötüru uzun sürdüğü bu maymunlar âlemınden öğrenebıleceğımız çok şey var Elbette ıhtıyatı elden bırakmadan, ama öyle de çok benzerlık var kı.. Maymunlar ne yaptıklarını biliyor