Katalog

BİLİM KÜLTÜR Roma yolları skı Romalılar bızım gıbı asker bır ulustu Sınır Londra'dan, hatta ingıltere'den Kartaca ve Mısır'a kadar uzanıyordu Tabıı Balkanlar'la Anadolu da Roma sınırları ıçınde ıdı Eh, böyle genış bır imparatorluk ıçın yolun önemı kendılığınden anlaşılmıyor mu? Romalılar 80 000 kusur kilometre yol yapmışlar Yol mumkun olduğunca dumduz gıdiyordu Harç olarak kıreç ve yanardağ kulu karıştırılıp kullanılıyordu Yollar, temellerı de olduğundan güç bozuluyordu Roma yolları Fransa'da, Ispanya'da, Italya'da bugun bile kullanılıyor Yol yapımına askerler, tutsahter ve köleler de yardım edıyordu E Yaptırarak öğretmek Bugün 6 ay içinde öğretilmeyecek meslek yok Yeter ki bilgiler sistematize edilsin. Vehbi Belgil ğretmenın türlerı var Başta, yaptırarak öğretme gelıyor Bunu örneklerle öğretme ızlıyor Sonra da kıtaptan öğretme aşaması var Bunlar yaşa, amaca, olanaklara göre şekıl alıyor Çırak ve ışçı yetıştırmek ıçın "yaptırarak öğratlm" bıçılmış kaftan Ancak hangi öğretım şeklınde olursa olsun, az derecede de olsa, kuramsal bılgı şart örneklerle öğretim bıraz daha yuksek bır düzey gerektiriyor Tarıhı, coğrafyayı, jeolojıyı, ıktısat bılımını ve kollarını, astronomıyı yaptırarak değıl, gözleterek öğretebıhrsınız Ulkemız zengın tarıhı, türlü coğrafı ve jeolojık bölgelerı, her an yaşadığı ıktısadı olayları ıle örneklı öğretıme en uygun bır yer Astronomının de yıne gözlemlerle ve kıtap çahşmaları ıle daha ıyı öğretılebıleceğı su göturmez Kuramsal çalışma unıversıteler ıçın geçeriı Ancak burada da örnekler çok önemli Musıbetlerle öğretım bunların hangisıne gırıyor? Atasözümüz, "Bır musıbet, bın nasihattan evlâdır" dıyor Musıbetten maksat kazalar, yanlışlar, zararlar Bunlar, öğretımın her şeklı ıçın geçeriı Çırak ve ışçı yetıştırmede "güvenhk" önlemlerı başta gelıyor insan, doğuştan tembel bır yaratık Her ışı en az emekle yapmak ıstıyor iş kazalarının çoğu da bundan çıkıyor Tornacı, gözluk takmaya uşenıyor, maden talaşlarını elle atmaya kalkıyor Oysa, tornadan henuz çıkmış talaş çok sıcak olduğu ıçın parmakları yakıyor Muzesız tarıh bılgısı, gezısız, ıncelemesız coğrafya bılgısı, ıncelemesız jeolojı bılgısı ınsanı yanlış yollara göturur örneğın, elımde, iatanbul Coğrafya Enstltüsü Yayınları'ndan (N 11) "Turkıye'de Jeolojık ve Jeomorfojenık Tetkık Seyyahatlerı" adlı bır yapıt var Yazarı, Fransa'nın Dıjon Unıversıtesı'nden Ernest Chaput. 1947'de yayımlanmış 500 sayfalık yapıt, ulkemız karış karış gezılerek hazırlanmış Hukuk fakultelenmızde de örnekler üzerınde çalışılabılınır Tıp, zaten kadavra ve hasta uzerınde öğretılıyor Ancak, bız burada, butun öğretımı kapsar bıçımde göruşlerden zıyade sadece çırak yetlştirme konusu uzerınde durmak ıstıyoruz O Ses veren anahtar edıyı "pısi pısı", köpeğı "kuçu kuçu", tavuğu "geh geh geh" dıye çağırırız Pekı, anahtarınızı nasıl çağırırsınız? Böyle bır soruyu aklı ıle zoru olan sorar gıbı gelır ınsana Ooğru, yakınlara kadar oyleydı Ama şımdı, anahtar da çağrılınca gelmese bıle ses verıyor Böyle bır gereksınme de var Anahtarınız hep uzerınızde değılse sık sık kaybolur Dakıkalarca arar bulamazsınız Aramaktan vazgeçtığınız de olur Sonra, bırgun, hıç beklemedığınız bır anda elınızın altına gelır Ama boşuna sınırlenmışsınızdır Arandığı zaman bulunmayan şey neye yarar? Bır fırma bu büyuk derde çare olmak uzere elektronık bır anahtarlık yapıp adını "Beep and Keep ' koymuş Kuçuk bır pılle çalışan anahtarlık ıslığa, el çırpmaya cevap verıyor Bır de bakıyorsunuz, karyolanızın kanepenızın altından bır dut sesı gelıyor K o bunu bılmıyordu O belkı de lonca sıstemının özlemını duyuyordu Yıllarca çıraklık, sonra kalfalık, sonra peştemal kuşanma, sonra bağımsız ustalık Oysa bu sistem ölelı yuzyıllar oluyor Batı, bu ışı en akılcı bıçımde tezgâhlanmış en zor meslekler bıle en çok 612 ay ıçınde öğretılıyor Torna, tesvıye, marangozluk ıçın 6 ay, freze ıçın 9 ay, tarım ıçın 4 mevsım, yanı 12 ay Bunun ıçın, her meslek ana bölumlere ayrılmış örnek olarak televızyonumuzun baston belgeselını alalım Burada ılk aşama, ağaç bılgısı Ikıncı aşama ağacın hazırlanması Uçuncu aşama, ağaçların, amaca göre sekıllendırılmesı, son olarak da satışa sunma Yanı dört aşama Her aşamaya bır ay çok bıle Ama bız, toplam 6 ayı temel alalım me duymadan çalışıyordu Müessese kendısınden çok memnundu Madalyonun öteki yüzü U zayda kullanılmak uzere ıcat edılen maddeler, sonradan, gırışımcılere satılıyor, sıvıl hızmetlerde kullanılıyor Tabıı, burada satılan, maddenın kendısi değıl ihtıra Beratı Bu yolla, buluşlar ınsanlığın yararına da sunuluyor Astronotu ışından, mıkroptan, zehırlı kımyasal maddelerden koruyan kumaşlar ıçın böyle oldu Bunlar, ılk gunler, sert, sıcak ve ağır oluyordu Uzayın en az çekım bölgesınde de olsa sert ve ağır bır kumaş rahatsız eder, çabuk hareketı önler Astronot gıysılerının başka bır ozellığı hava sızdırmaması ıdı Hava sızdıran bır gıysı uzay boşluğunda gıysı basıncını duşurur, astronotun damarlarını patlatır Dahası var Vucut durmadan karbon dıoksıd kusar Bunun ıse vücuttan atılması gerekır Şımdıkl gıysıler butün bu gereksınmelere cevap verecek bıçımde yapılıyor Uzay teknolojisinden serpintiler Ağaç bilgisi ve hazırlanışı Bastonculukta hangı ağaçlar neden yeğlenıyor? Bunu öğretmek ıçın 2 hatta çok Ağaçların fırınlanması bıraz daha fazla vakıt ıster Sonra bunların sekıllendırılmesı ve nıhayet, satışa hazır olacak bıçımde son ışlemlerın yapılması Ancak, bütun bu aşamalar hep yaptırarak öğretılecek Çırak, her ağacın ışe yaramayacağını başka ağaçları kullanarak öğrenecek Sonra, fırınlanmanın ıncelıklerı gelıyor Bu da atla deve değıl Öğleden önce kuramsal bılgıler, öğleden sonra atölye çalışmaları Bu yolla, öğrencı 6 ay sonunda, başka bır staja gereksınme göstermeyecek bıçımde tam bır usta oluyor Fransa'da 1968'de, Saınt Nazaıre kentınde, dunyanın, sesten hızlı ılk yolcu uçağı Concorde'un en nazık parçalarını yapan bır atölyede, Fransız meslek okulundan çıkmış bır gençle karşılaşmıştım Bu genç, benım çalıştığım muesseseden ıkı ay önce çıkmıştı Şımdı atölyede, hıçbır yabancılık çekmeden ve yenı bir staja gereksln Uşak mı, çırak mı? Okumak ıstemeyen çocukları bır ustanın yanına venrler Çocuk burada uzun sure getır götur yapar, sonra ucun ucun mesleğı öğrenır ve bu, yıllar surer Geçenlerde televızyonda Devrekll bir bastoncu gösterılmıştı Usta, mesleğe özenenlenn azaldığından, çıraklık okullarında 4 ayda usta yetıştlrıldığınden, bunun ıse ımkânsızlığından yakınıyordu Yanı, bütun yaşlılar gıbı kendısi de geçmış özlemi ıçınde yaşıyordu Oysa, yaptırarak öğretımle 4 ayda mükemmel usta yetıştınlebiliyor Ama Bugun en çok altı ayda öğretılemeyecek meslek yok Yeter kı bu mesleğe aıt bılgıler kılı kırk yararcasına slstematize edılsın Fransız meslek okuNarında 1968'de 300'e yakın meslek öğretılıyordu Hangı ılde hangı mesleklere gereksınme olduğu valıpatronışçıden bır kurulca saptanıyordu Savaş sonrasında Ingılız Işçı Partısı1 nın Çalışma Bakanı, Fransa'nın savaş sonrası çabuk kalkınmasını bu okullarla ızah edıyordu Burada bır noktaya dokunmak ıstıyorum Böyle bastonculuk, kunduracılık, çarıkçılık, bılmem necılık gıbı önemsız meslekler sanayı halıne getırılmedıkçe, ulusal ekonomıye katkı sağlayamaz Elle, bır adam gunde kaç baston uretır? Kaç kundura yapar? Elle yapılana rağbet çok denecek Iyı ama, burada yapana bır şey kalmıyor Oolandırıcı tuccar topluyor parsayı Bır kızın bılmem kaç ayda urettığı ipek bir halı 2,5 mılyon lıraya satılıyor Tuccarın elınde ıse 25 mılyona gıdıyor Kız, suflı bır hayatı surdurmekle kalıyor El halıları ıçın de durum bu Butün bır aılenın bır yılda urettığı bır halı, masraf dahıl, bır çanak pırınç fıyatına gıderken, aracı, hıçbır şey yapmadığı halde, mılyonlar kazanıyor Devlet bu gerçeğı göz ardı etmemelı Amaç, ışçılerımızı meşgul etmek değıl, ekonomıye katkıda bulunabılecek bıçımde yetıştırmek Güneydoğumuzda elle buzdolabı yapanlar da var Ama, akıl kârı mı bu? Buyuk bır koşe yazarımızın bır zamanlar belırttığı gıbı böyle bır şeyı yapan, turıst fotoğraf makınelerıne poz vermekten öteye bır başarı sağlamış olmaz Evet Ortak Pazar, venmsız mesleklerı ortadan kaldırma temelıne dayanıyor El yapımcılığı verımlı olsa ıdı sıstem buna göre kurulurdu D 21