Katalog

OCAK AYINDA GÖKYÜZÜ Güneşimiz tek mi, yoksa bir grubun üyesi mi ? Boğa takımyıldızı bu ay, Ülker ve Öküz açık yıldız kümeleriyle gözlem alanımızda. Bülent Vyanıker u ay gözlemlenebilecek olan Boğa takımyıldızı, parlak yıldızları birbirlerine uzak konumlandığı için boğadan başka her türlü şekle benzeyen burç kuşağı takımyıldızlarından biri. Komşuları Avcı ve İklzler gibi, kuzey yarımküre kış gökyüzünde yer alan Boğa takımyıldızı, içerdiği öküz ve Ülker açık yıldız kümeleriyle ilgi alanımızda. B Öküz (hyades) kümesi 100 ışık yılı ve Ülker (pleaides) 500 ışık yılı uzaklıkta yer alıyor. Bu iki kümenin önemi ise açık yıldız kümeleri için ilk el (prototype) olmalarından kaynaklanıyor. Gözünüzün keskinliğini ölçmek isterseniz, Ülker'deki yıldızları çıptak gözle saymaya çalışın. Ortalama, bir insan altı tane yıldız sayabilirken, duyarlı gözler 7,8 hatta daha fazlasını göYengeç nebulası rebilir. BJr teleskopla ise 200 taneden fazlasını sayabilirsiniz. Yıldızların çoğu incelendiğinde, birbirinden bağımsız tek tek yıldızlardan çok, sayıları birinden diğerine değişen gruplar halinde oldukları görülür. Yani yıldızların çoğu Güneş gibi tek başına yaşamazlar. iki yıldızdan oluşan ikili gruplardan tutun da üçlü, dörtlü, birkaç bin yıldız bir arada yaşayabilir ve bu gruplar artık çekim etkisiyle birbirleri çevresınde devinen yıldızlardan çok, birbirine fiziksel olarak bağlanmış yapılânmalar olarak düşünülür. Aynı grubun üye yıldızları, paralel ve eşit öz hareketler yaparlar ve bu hareketleri Dünya'ya diğer yıldızlara oranla daha yakın sayılabilecekleri için genellikle daha belirgindir. Bu nedenle bu gruplara "devinen kümeler" deyimi de kullanılmaktadır. Bugün bu kümeler, küresel ve açık yıldız kümeleri olarak inceleniyor. Küresel kümeler binlerce yıldız barındırırken açık kümeler düzenli bir şekil oluşturmayan Açık ve küresel kümeler birkaç yüz yıldızın bir araya gelmesiyle oluşuyor. Açık yıldız kümeleri üzerine yapılan arastırmalar, Gökadamızın yapısı ile ilgili son derece ilginç sonuçlara yol açıyor. Bunun nedeni de bu kümelerin daha çok Gökada düzleminde yer almaları. Bu kümelerin görünür ve mutlak parlaklıklarının (herhangi bir yıldızın bizden 10 parsek uzaklıkta olduğu zaman ölçülebilecek görünür parlaklığı, örneğin. Güneş'in görünür parlaklığı 27 ve mutlak parlaklığı 4.8 gibi. 1 parsek: 3.2 ışıkyılı) karşılaştırılmasıyla yapılan uzaklık ölçümleri ve kümedeki yıldız sayısı ile kümenin yoğunluğu arasındaki ilişkiye dayalı uzaklık ölçümleri, bize yakın kümeler için aynı sonucu vermekte, ancak uzak kümeler için uyuşmamaktadır. Bu da yıldızlar arası uzayda parlaklığı azaltan bir şeyler olduğu anlamına gelmekte ve yıldızlararası maddenin varlığına işaret etmekte Yanl uzay, sandığımız kadar boş değll. Güneş'e yakın yıldızların sayısının çokluğu, Güneşin de böyle bir küme üyesi olup olmadığı sorusunu beraberinde getirmekte. Eğer böyle birşey doğru ise merkez düzlemi Samanyolu düzlemine göre hafifçe eğik olacak, çok sayıda B tipi (mavibeyaz) yıldız içeren bu varsayımsal kümenin merkezi ise Carlna takımyıldızına rastlayacak. Adı da büyük bir olasılıkla "yerel küme" olacak. Boğa takımyıldızının diğer bir özelliği de 1054 yılında Çinli gözlemciler tarafından gözlenmiş bir yeni yıldız patlaması (süpernova) kalıntısı içermesi. Bu patlama o denli parlak olarak görülmüş ki gündüzleri bile gozlemlenebiliyormuş. Bugün patlamadan geriye yıldızın fırlattığı gaz bulutu ile 1015 km çapında ancak Güneş'inkinden biraz daha fazla bir kütleyi barındıran ve saniyede 30 kez dönen bir pulsar kalmıştır. Gazbulutu ise şeklinden dolayı Yengeç bulutsuau olarak adlandırılmaktadır. Güneş tek mi? . 0 Aur .•• , An< j '.•* ". '. Ori Merkür Venüs Mars iupıter 18 Q 7 A • C.t *• SatOrn ^ UranOs G Neptun Q GOneş © |