Katalog

B İ Lİ M S Ö Y LEŞ İ Prof. Feza Gürsey'le bilim ve üniversite üzerine Universiteye baskı, bilimi öldürür Türkiye'nin yetiştfrdiği, evrensel düzeyde çok tanınan bilim adamı Feza Gürsey: "Toplum, önce İstanbul Üniversitesi'ndeki, sonra da ODTÜ'deki canlılığı yok etti.' Söyleşi: Gencay Şaylan rofesör Feza Gürsey, Türkiye'nin eski üniversiteler ingiltere ve italya'da oryetlstlrdlğl en önemll blllm adam taya çıktı. Cambridge ve Oxford gibi ünilanndan birl, belkl de halen ülke versitelerde mühendislik ikinci planda kadışında çalışan bilim adamlarımız aralıyordu. Endüstri ile sıkı bağları olan kutında evrensel düzeyde en tanınmıs olaruluşlar, politekniklerdi. Halen Ingiltere'denı. 7 Nlsan 1921 tarlhlnde istanbul da ki durumun değişim içinde olduğunu söydoğan Protesır Gursey, Galatasaray U leyebiliriz. Buralarda sosyal bilimler ve teMil'nf bltlrdlkten sonra İstanbul Ûnlver mel bilimler geri kaldı, bunun üzerine slteslnde flzlkmatematlk llsansı yaptı, Amerikan modeline yönelme eğilimi ortadoktorasmı Londra'dakl ünlü Impertal ya çıktı. CollegeVe verdl ve Cambrldge ÜnlverAmerika'da çok sayıda ve çok çeşitli ünisltesl'nde lisans üstü çalısmalannı taversite var. Örneğin Luy League üniversimamladı. teleri var. Bunlar Yale, Colombia, Harvard Feza Gürsey'ln partak akademlayen ya gibi Amerika'nın dogusunda yer alıyor, şamına bakıldığında onun dünyanın en ama Chicago ve Stanford da aynı gruba ünlü kurumlannda öğretlm Oyesl olarak giriyor. Oxford, Cambridge tipi üniversiteçalıstığı görülmektedlr. Baska blrdeyls ler. Bunların dışında eyalet üniversiteleri le, bu ünlü ünlvenlta ya da enatltüler Fe kurulmuş. Başlangıçta bunlar, devletin verza Bey'ln oralarda den vermeal, çalıs diği araziler üzerinde kurulmuş, esas olamalara katılması Içln blrblrleri lle yanşrak tarım üniversiteleri. Zamanla gelişmişma hallndeler. Colombiya, Yale, Prlnce ler, temel bilimler, sosyal bilimler, mühenton'un "lleri Araştırmalar Enstltüsü", Col dislik bilimleri de okutmaya başlamışlarlege de France glbl çok ünlü kunıluslar, dır. Amerika'da, Avrupa'daki teknik üniverProfesör Oüney'ln katkıda bulunduğu sitelerini taklit eden üniversiteler de kurulyerlere örnektlr. Oldukça uzun blr süre muştur. MIT ve CALTEC bunların en ünODT&de görev yapan Gürsey, 1980 yılüleridir. Teknik üniversiteler sanayi ile işlından beri çalısmalannı yurtdısında sür birliği yapmışlardır ve şimdiki endüstri sidürüyor. telerinin oluşumunda öncü rol oynamışlarPartak meslek yaşaml Içlnde, ondan dır. Eyaletler daha sonra da özellikle öğfazla uluslararası düzeyde onur ve bilim retmen yetiştirmeye yönelik üniversiteler ödülü kazanan Feza Gürsey fizik bilimine açmışlardır. Belediyeler de kentin gerekçesltll dallarda katkılar yapmış bulunsinme duyduğu eğitimöğretim kurumları maktadır. Yüksek enerji fiziği, genel rela oluşturmaya, göçmenlere eğitim vermeye tivite, çekirdek tiziği, katıhal ve istatistiksel yönelmişlerdir. Örneğin, bugünün ünlü fizik, onun temel llgl alanlannı oluştuNewYork City Üniversitesi belediye tararuyor. Değlslk dallarda çığır açtığı lleri fından kurulmuştur. Burada göçmenler sürülen llglnç arasürmalannın ortak eğitim görmüş ve bir sürü önenhli bilim özelllğl, doğadakl simetrllerin olağanüstü adamı yetişmiştir. Ayrıca meslek yüksek bir sezl lle ortaya çıkarılıp, lleri düzeyde bir okulları da vardır. matematik yapı içinde dile getiıilmlş olmasıdır Zamanın çok önünde glderek temel Sistem mutlaka esnek olmalı GENCAY ŞAYLAN Gallba öğretlm yapılan sezmesindekl hüneri lle dünyaslstemlnde çeşitllllğl sürdürmek en dakl blllm çevrelerinde olağanüatü saygınlık kazanan Profesör Gürsey, Cumhu doğru seçlm oluyor. FEZA GÜRSEY Üniversite sisteminriyefln Bilim ve Teknik Eki'nln "bilim ve üniversite" kavramları lle llglll sorulannı de mutlak olarak bir esneklik bulunmalı, cevaplandırdı. çok sayıda farklı amaçlı üniversitelere sahip olunmalı. Üniversiteleri tek tipe sok"Derin bunalım yok" mak, çok yanlış sonuçlar veriyor. Amerika'da başlangıçtan beri çeşitlilik var. AvGENCAY ŞAYLAN Efendim, Içlnde rupa'da da aynı durum geçerli. Parlak, ün yaşadığımız yıllarda ünlversitenln evyapmış üniversitelerin yanında meslek rensel olarak bir dar bogaza glrdiği, saokulları, politeknikler var. naylnln ünlverslteye egemen olduğu ve Siz bir evrensel krizden söz ettiniz. Ben bunun sonucu olarak blrçok dalda geaynı kanıda değilim. Temel bilimlerde ve llşme sıkıntılan ile karsılasıldığı lleri süsosyal bilimlerde göreli bir gerileme var, rülüyor. Bu gellşmenln blllm etlginde de çünkü esas kaynaklar endüstrinin gerekkoklü degismelere yol açbğı soyleneblsinmesi doğrultusunda kulianılıyor. Ama llyor. Slzce evrensel blr üniversite bunalımından söz edllebllir ml? devlet devreye giriyor ve sıkıntı çözülebiliyor. Fransa'daki CNRS bunun en iyi örFEZA GÜRSEY Bence derin bir buneği. Ama ters örnekler de var. örneğin nalımdan söz etmek mümkün değil. En Bayan Thatcher'ın ekonomi politikası Oxford, Cambridge gibi üniversiteler üzerinde, yıkıcı etkiler yaptı ve ciddi bir beyin akımı ortaya çıktı. Şimdi buna karşı tepkiler yükseliyor ve Amerikan fon bulma teknikleri uygulanarak, sorun çözülmeye çalışılıyor. Amerikan modeline liberal eğitim felsefesi egemendir. önce genel kültür verilir, sonra uzmanlaşmaya gidilir. Bu pahalı bir eğitimdir. Devlet kaynak bulucu olarak sisteme gelir, ama devlet müdahalesi hep belirgin amaçlara yöneliktir. Örneğin 196O'lı ve 70'li yıllarda Amerikan üniversitelerinde Vietnam dili üzerinde çalışanlara hemen para bulunabiliyordu. Bu özellik İngiltere'den geliyor. Örneğin Londra Üniversitesi'nin ünlü SOAS'ı (Doğu Çalışmaları Enstitüsü), imparatoıiuğun sorunlanna yönelik olarak kurulmuş, işlev görmüştü. Şimdi, örneğin Yale'de tarih ve edebiyat çok kaynak kullanıyor. Bunun için kaynağa gereksinmesi var. "Fund raising" (kaynak bulma) Amerikan üniversite sisteminde bir uzmanlık dalı haline geldi. Bağış yolu ile paralar toplanıyor, bu paralar borsalarda değerlendirilip büyütülüyor. İki yıl önceki borsa krizinde Harvard kâr etti. Yale çok zarara uğradı. Şimdi Yale bu zararı çıkarmak için en ünlü borsa uzmanlarını bünyesine alıp çalıştırmaya başladı. ingiltere'de de aynı yola gidiliyor. GENCAY ŞAYLAN Yalnız ünlveraltesanayi amındaM bagın gUenk güçlsndlgl de yadsınamaz. Bu, bir taraftan gmlenekMİ bilim atlğlnl d*glştirm«y« zorluyor, dlger taraftan da temel blllmlarde sıkıntı yaratıyor denamaz ml? FEZA GÜRSEY Yüzyılın başında bir uluslararası bilimsel kongreye birkaç yüz kişi gelirdi, herkes birbirini gayet iyi tanırdı. Ama o zamandan beri müthiş bir nicel gelişme oldu, sayı çok büyüdü, yelpaze iyice genişledi. Temel bilimlerdeki gelişmeye gelince, tam bir karşılaştırma yapmak hiç de kolay değil. Bu yüzyılın ilk yarısında matematik ve flzlkte büyük atılımlar oldu. ikinci yarıda da biyolojl de devrim sayılabilecek gelişmeler ortaya çıktı; genlerin yapısının çözülmesi, DNA'nın bulunması gibi. Fizikte parçacık ve evrenin mahiyeti konusunda da büyük gelişmeler oldu. Bunları Heişenberg de, Einstein da bilmıyordu. Yani .yüzyılın ikinci yarısında da yüksek enerji fiziği, biyolojl ve astrofizlk alanlarında bilim tarihinin en büyük atılımları gerçekleşti. Yüzyılın başında bilimendüstri ilişkisi sadece klmyada vardı. Daha sonra katı hal fiziğinin uygulanması ile yarı iletkenlik ortaya çıktı. Yani kuantum mekanlğl katı hal fiziğine uygulandı, yarı iletkenlik ortaya çıktı. Bunun sonucu ise bilinen "chlps" teknolojisi. Von Keumann'ın rü P Prof. Feza Gürsey On yılın keşfl yasını kuantum fiziği gerçekleştirdi. Bilim bu hale gelinco endüstri yoğun bir ilgi ile devreye girdi. Ama bazı adlar için yine örneğin devlete gereksinme var. Yüksek enerji fiziği kanunlarını bilebilmek için hızlandırıcılara gereksinmemiz var. Örneğin şimdi Teksas'ta yapılan bir hızlandırıcının maliyeti 5 milyar dolar, CERN, 2.5 milyar dolara bir hızlandırıcı yaptırdı. Sovyetler de yaptı. Uzayı anlamak için uzay teleskobu yapmak gerek ama çok pahalı. Endüstri bunların parasını vermiyor. Ama bu çalışmalar ile evren hakkındaki bilgilerımiz değişiyor. Örneğin evrenin, galaksilerin izotrop olmadığını, evrende bildiğimizden on kat daha fazla kütle bulunduğunu anladık. Buna "karanlık madde" adını veriyoruz, son on yılın en büyük keşiflerinden biri. Acaba bu, sönmüş yıldızlar mıdır, yoksa yeni parçacıklar mıdır? Yani temel bilimler için aynı heyecan vericilik sürüvor. GENCAY ŞAYLAN Ama ylne de ortalama bir insan Içln, uzman olmayan blr kişl için, sankl bu yüzyılın başı, esas atılım dönemlni oluşturuyor glbl, değil ml? FEZA GÜRSEY Yüzyılın başında Ikl büyük buluş var. Kuantum ve relativlte. Esas olarak hâlâ bunlara dayanıyoruz. Daha sonraları bilinen dört temel kuvvetln kuramı yapıldı. Gravltasyon zaten biliniyordu, ama zayıf kuvvet, elektromanyetik kuvvet ve çekirdek kuvvetln kuramlarının yapılması çök önemliydi. Sonra bunlar birleştirildi ve "standart kuram" oluştu. Bu bence en az Maxwell kuramı kadar önemli bir gelişme. Geriye ne kalıyor? Einsteln'ın gravite kuramı ile standart Lütfen sayfayı çevlrlniz • 11 Türkiye zayıf