Katalog

Baştarafı: 11. Sayfada kuramı bırleştirmek Bu başarılınca, şımdiye kadar gorulmemış bir blllmsel devrlcn gerçekleştırılmış olacak Yanı bız fızığın sonuna gelmedık, gelışme suruyor Matematik ıçın de aynı durum söz konusu GENCAY ŞAYLAN Efendlm, dısarıdan Türkiye'ye bakınca durum nasıl görülüyor? FEZA GURSEY Turkıye bu alanlarda çok zayıf Matematlksel gellşmeyi ızleyememıştır Halbukı matematik olmadan temel bılım olmaz Bızde "bir zamanlar çok lyı matematıkçıler vardı Ratip Bey, Cahlt Arf glbl dahl diyeblleceğlm hocalar, lyı adamlar yetıştırdıler Ama sonra çok gerıledık Bakın şımdı en duşuk puanlı çocuklar temel bılımlere ve matematığe gırıyor Bu, dunyadakı gelışmenın tam tersı ODTU'nun kuruluş donemını hatn •orum Olağanustu bir canlılık vardı, dunyanın en unlu bılım adamları ODTU'ye gelıyorlardı Şlmdl kesln bir gertleme Var. Toplum, önce istanbul Ünlversltesl'ndekl, sonra da ODTU'dekl canlılığı yok ettl. Ama bakıyorsunuz Nevvton un kursusunde, o düzeyde deha olmasa da hep parlak adamlar var Şımdı çok tanınan Hawkıng gıbı Dığer unlü Batı unıversıtelerınde de aynı durum var Belkı bir tek Almanya harıç Alman ünıversıtelerının Hıtler darbesınden sonra eski hallerine gelmelerı bir turlu mumkun olmadı Turkıye'de zaman zaman bir canlılık oluşuyor ve sonra toplum onu bastırıyor Şımdı, ODTU'dekl yılları hatırlıyorum, gelen yabancıları düşunüyorum Matematıkte önemlı devrımlerden birı de orada başlatılmıştı Yanı 1930'larda gelen Almanların başlattığı atılım kadar önemlıydı ODTU'dekl gelişme Amadurdu Bunun nedenı, kesınlıkle ekonomık yoksulluk değıl Toplumun unıversıte uzerındekı baskısı ve unıversıtenın ılgısızleşmesı belırleyıcı oluyor Buna gerçekten çok uzüluyorum ama, galıba yapılacak pek fazla bir şey yok GENCAY ŞAYLAN Bir temel bılımcinın, örneğın bir fizıkçının polıtlkaya atılmasını nasıl değerlendırırsınız, bunun dunyada başka örneklerı var mı? FEZA GURSEY Bırkaç örnek var Fransız Cumhurbaşkanı Polncare, unlu matematıkçının yeğenıydı ve kendısı de amcası kadar olmasa da, 1yı bir matematıkçıydı Ispanya Kultur Bakanı bir fızıkçı Israıl'de bakanlık yapan bir fızıkçı hatırlıyorum Amenka'da kongre uyelığı yapan 34 fızıkçı var Kongre'nın Bılım Komısyonu'nda önemlı görevler ıfa edıyorlar Sakharov da bir fızıkçıydı Şımdı Çekoslovakya'da görduğumuz gıbı bir oyun yazarı cumhurbaşkanı oluyor, bir fızıkçı neden olmasın? Insan toplumda yaşıyorsa doğal olarak polıtıka ıle ılgılenecektır, ılgılenmelıdır Fızıkçıler ıçın de bu geçerlıdır Einsteln örneğını hatırlayın Sonra sılahsızlanma hareketlerınde yer alan fızıkçılen duşunun, onların başardıklarını hatırlayın örneğın atmosferde nukleer deneme yasağı onlar sayesınde gerçekleştı Şımdı çevre hareketı ıçlnde yer alan fizıkçılere bakın Yanı dıyebılırım ki temel bılımcıler de polıtıka yapıyorlar, hem çoğu zaman da lyı, başarılı polıtika yapıyorlar U 12 Baştarafı 1. Sayfada Makro ile mikronun lursa, en lyı yanıt 1938 olacaktır Bu yıl, Hans Bethe Guneş'ın enerjısının çekırdektekı atom çekırdeğı fuzyonundan kaynaklandığını ortaya koydu Bugün, füzyon surecını, bunun Guneş'ın ve ötekı yıldızların dönuşunü nasıl yönettığını ayrıntılı bıçımde bılıyoruz Fuzyon, doğanın bllinen dört kuvveti arasındaki karmaşık etkileşlmln bir urunü. Kutlesel çekım, Güneş'ln Içlnl cehennemı bir yer yapıyor Sıcaklık 15 milyon derece ve basınç, santımetre karede 50 trılyon kg Şiddetli sıcaklık ve basınç atomlardan elektronları kopararak çıplak çekırdeklerın (çoğunlukla proton, çünku Guneş genelde hıdrojenden oluşuyor) bırbırlerıyle çarpışmalarına yol açıyor ikı proton arasındakı çarpışmada, zayıf kuvvet, bir protonu nötrona dönuşturuyor, bunu, guçlu kuvvet ötekı protona bağlıyor Çok sayıda nukleer tepkımeden sonra, sonuç, ıkı protonun ve ıkı nötronun fuzyona gırerek helyum çekırdeğı oluşturmaları Bu sureç sırasında, buyük mıktarda enerjı serbest kalıyor Dordüncu kuvvet olan elektromanyetizm, serbest kalan enerjıyı kontrol altında tutuyor artı yuklü protonlar bırbırlerını ıtıyorlar dolayısıyla çok az sayıda çarpışma fuzyonla sonuçlanıyor Elektromanyetlzmin sayesinde, Güneş patlamıyor, fakat mılyarlarca yıl süresınce yanmayı sürduruyor Fizikte son 10 yıl blyolojl, jeolojl, astronoml ve son olarak kozmolo]! Ikı uçta yer alan kozmologların ve parçacık fızıkçılerının ılgı alanlarının otekılere göre bırbırlerınden daha uzak olduğu duşunülebılır Fakat gerçekte, bu ıkı bılım dalının bırçok ortak noktası vardır ikı bılım dalı ıçın de temel yasalar saptanamamıştır Evren buyuk patlamanın urunu mudur, yoksa sonsuza dek surecek bir sureçte kendı kendıne çoğalan evrenler mı var' Kuarklar ve leptonlar, maddenın temel yapı bloklan mı yoksa (fotonlar ve ötekı 'temel" parçacıklarla bırlıkte) ınanılmaz ölçude ınce bir super cısmın belırtılerı mı? Bu derece buyuk belırsızlıkler, ötekı bılım dallarında görulmemektedır Klmya, belkı surprızlerle dolu olabılır (teflon, napalm, vb) fakat temel yasaların tumu, bu yuzyılın başında ortaya konulmuştur ve hemen hemen kesınlıkle değışmeyeceklerdır Biyolojlde de bırçok soru ışaretlen bulunmaktadır, fakat yaşamın, bir kımyasal olay, karmaşık elektron ve atom çekırdeğı yığınları arasındakı elektromanyetık etkıleşımın bir urunu olduğu bılınıyor Birleşme!.. Son bırkaç on yılda özellıkle son on yılda, bu iki uçta bulunan bllim dalı kozmolojl ve parçacık flziğl, ıçınden çıkılmaz bıçımde blrblrlne bağlandı. ölçıilemez derecede küçuk ile kavranamaz olçude büyük çalışmalarının bırleştırılmesını ızlıyoruz Bu evlılık, blllmin temel ilkeslnln bir sonucu Yeryuzü'nde öğrendığımız fızık yasaları, uzay ve zamanda da geçerlı Yeryuzu'ndekı atomları ve parçacıkları ınceleyerek, yıldızların nasıl doğdukları nasıl parladıkları ve nasıl olduklerı hakkında çok şey öğrendık, galaksılerın, kımyasal elementlerın ve Evren'ın kökenını anlamaya başladık öte yandan, Evren'ın gözlemlenen özellıklerı, bıze parçacık fızığı hakkında çok şey öğretıyor örneğın, Evren'ın kendı kutlesel çekımı altında çökmemış olması, bıze, en bol bulunan parçacıklar olan nötrinoların aşırı hafıf, belkı de kutlesız olduklarını söyluyor, Evren'de gözlemlenen helyum bolluğu, nötrıno turlerının sayısını dortle sınırlıyor Şımdıye kadar, fızıkçıler ıkı tur nötrıno gdzlemleyebıldıler ve bir üçüncusünun varlığından hemen hemen emınler Bılınen uç temel parçacık aılesının her birl Içln bir nötrıno turu var Kozmologlar, en fazla bir aıle ve bir nötrıno turu daha olabıleceğını belırtıyorlar, bu tahmrn, Cenevre'dekl hıztandıncıda bir yıl Içlnde sınanacak. Bırkaç mılyar yıl sonra, Guneş'ın hıdrojenı bıtınce, fuzyonla helyumu daha buyuk elementlere dönuşturecek ve bu, onun, şı şerek Yeryuzu ve Guneş sıstemındekı ötekı ıç gezegenlerı yutmak ıçın yeterınce buyuk, dev bir kırmızı yıldıza dönuşmesıne neden olacak Oramatık bir sonuç belkı de fakat Guneş'ın kaderı, daha buyuk yıldızların ölumunde gerçekleşen patlamayla karşılaştırıldığında p kadar da kotu değıl Buyuk yıldızlar, "hldrojen krizl"nı zorlanmadan atlatıyorlar, ıç sıcaklıkları ve basınçları o kadar yukselıyor kı, daha ağır elementlerle fuzyonu gerçekleştırebılıyorlar Sonuçta, gerıye bir demir çeklrdeği kalıyor Bu noktada, fuzyon duruyor ve kutlesel çekıme karşı duracak hıçbır ısı kaynağı kalmadığı ıçın, yıldız içe doğru patlıyor. Guneş'ınkı kadar bir madde, merkeze duşuyor ve dev bir atomık çekırdek olarak sıkışıyor Bu bir nötron yıldızı. Çökme, dev mıktarda kutlesel çekım enerjısı serbest bırakarak, ıçe doğru patlamayı dışa doğru patlamaya dönuşturuyor Yıldız, süpernova oluyor ve tum bir galaksıden daha parlak hale gelıyor Güneş'in sonu Makro ve mikro Kozmos hakkında daha çok şey öğrendıkçe, parçacık fızığını daha 1yı anlıyoruz Bunun tam tersı de geçerlı Makro ve mıkro dunyanın ne zaman kaynaştıklan soru Yeni bir bilim Bu yıldız evrımı kuramı, çok başarılı oldu Ancak son yıllarda gözleme dayalı yeni bir bilim, kurama yalnız zafer değıl, tartışma da getırdı Bu bılım dalı, mıkrofızık ıle makrofızığı daha da yakınlaştıran, nöt rlno gökblllml. llk tartışma, Raymond Davis'ın çalışmaları sonucu başgösterdı Davis, yırmı yıldır Guneş'ten gelen nötrınoları gözlemlıyor Güneş çekırdeğınde bir protonun nötrona dönuştuğu her sefer, ıkı parçacık yaratılıyor Bir pozıtron ya da antıelektron ve bir nötrıno Pozıtron, kısa sure sonra serbest bir elektronla karşılaşıyor ve yok oluyor, böylece, enerjısı serbest kalıyor, guneşln yuzeyıne doğru yayılıyor ve guneş ışığı olarak çıkıyor Nötrıno ıse doğrudan Guneş'ten çıkıyor Guneş'ın gucunun yaklaşık %10'u, bu hayalet parçacıklar bıçlmınde yayılıyor Bunlardan trılyonlarcası, her sanıye zarar vermeden yanımızdan geçıyor Davis, Guney Oakota'dakı bir altın madenlnde, derıne yerleştınlmış dev bir akışkan temızleyıcı sarnıç ıle ayda bir duzıne Guneş nötrınosu yakalamayı başarıyor Ancak kurama göre, bunun uç katı nötrıno yakalaması gerekıyor Guneş'ın ıçınde bızım anlayamadığımız bir şeyler oluyor Belkı de Guneş modelımızde bir hata var, Guneş'ın ıçınde bir kara delık bulunabılır Ya da parçacık fızığı modelımızde bir şeyler eksık Bu "Guneş notrinosu proble