Katalog

İlk Bankacılık Kuruluşları, Tapınaklar: i:eın leşıııe ılgusuyla biri1kre tapınak lar, Mezı itainya‘da un k etkinliğin oda— ğında yer ıklı,bir tapınak ekonomisinin oluş— ınası nı sağIidi. Tapıııak, sadece tarıııı ı, hay— vancı1ığı ve vi saııatlarını değil, aynı zaıııan— da ıicarcı ı de denetim ılıında ııııan, hani— ııııdde sağlayanbüyükekı ıııaınk bır hıriııı lui— lııw geldi. t.)rııeğın giinümüzdeki irak bölgesinde Eski Çağ Uruk yerleşiııı yerinde bııiıınaıı E;ınııatapınak alııııııda yapılan kazılardaele geçen %85’ıııi, ekunu>ınik işlemlerleilgiii idaribelgeleriulıışrurııyor.(foto. 4) Butabletlere göretapınaklarbirbanka gibi izliborç para vermiş,karşılığındaıeınin:ıt veyakelil almış, borcunu iıtieıııeyeniere karşı bıciz ııygııLııntş,haıta Isuretimi özgürvatandaşları köleleşıirerek sarmış ve ulacağını tahsil elıııişiir. Elegc$rn sis’iyazılıekonoıııik belgelerinın büyük borç (Iıubı,Jlı,,,ı) senetleridir. (Foto. i) Tattı ve ülç,ıialetlerinin standardizısyuaııı, faizuranl:ırıııın du:eııleııınesı gibi pratik işler de rıpıııağın yetki ;ıLıııında yer ıl— ınaktakIlı. Mezojsut tapınak ile saray arasında ekonomik iktidar yönünden arkaik Jüneııılerden itihart-iibir güçler ıııüc;ıdelesiol— du, ikiidar zaııı;ınzaın;ıııel değiş— tirdi ve bu durııııı yüzyıllar boyu sürdu Anc;ık saray da borç verıııe k1ıınıl;ırınd;ı, tapınak lira benzer bir ruhüstlendi. BİR BAŞKA BANKA TİPİ:BİTKARİM 1‘)alıastunı;ıkı Assur Ticaret kuulonilerı1)üıwmi’ııde (MU 2. binyılın ilk çeyıeği) Assuritı lüccarlar bııgiiııkü irak’tan Anadiulıı’yayıyıhııı bir ticaret ağı uıluıştıırdularve burada 10Kartım (ticaret ıııerkezi) kurdular. Anadi ulu’d;ıki bu Karıım’ların nıerkezı, 1 ıyseri yakınlırındaki Kültepe lVIevkii‘nde bulunan Neşa (yı da Kıniş) yerleşimyeridir. Burada 1881‘den bu yanastırdiiriilenarkeolojik arıştırma ve kazılarsonucunda binlerceçiviyızılı tablet ortaya (Foto. 1, Kaneş-Karııııı’ıınen önemli yeri ‘bu Jzarınıoldu. Burası, ‘ıııevdıı;ıtb mk;ısı’görevi yapıı. Kanım, geniş ölçüde faizle ödünç para veren bir kuruıııidi. Fakat Kanımsulece borçver— ıne işiyapmadı,aynı zaıııand;ıKarum’akayıtlı tüccaırlarınya— t ırdıkLırı payların.ı,hissesenet— lcriııe ve kazaııcl:ırınadayanan bir hııhiyet de yürüttü. Buradakrediler, vadesigeçmişvergilereait ödemeler, güıııriik resmi ve diğer borç payları tüccarlarıııb urt1larıolarak kendi hesaplarına tek tek kaydedildi.t.)dünç verilen para, tüııı mali işlerve özellikle borçların ödenmeleri ile ilgili ki‘fırat lar‘paraödünç verme bürosu’olarak ad— landırabileceğiıniz‘bn ıaıııqıriın’de yapıldı. Bır Larim’in diğer öıwınhi bir işi de yerli saray ile Assıırlııtüccarlır ırasındakihavale ilepırı gön— derine işini sağlayarakbir çeşit ‘tevdiat bankası’ görevini yapmak oldu. BANKERTOOCARLAR Eski Çığ’ıtı bankerleri genellikle aynı zamanda tüccar kiıuselerdir. Bunlar lıeııı faizliborç verdi heııı de ticareti iin;ınseetti ve bu iş için kiıni zaman ı,sk onraklışirketler oluşturdular.Genellikle Assurda oturan ve ticareti finınse eden büyükbınkerler burada ııırııqqııııı denilen cemiyetler ve ıi— le şirketicrinde örgüdenmişlerdi. Bunlar uzunvadeli yatırım, ortaklık ve kredi işlemlerini, Anadolu’da açtıkları şubeler, ıcenteler s’ereııısilcilikleryuuluylauygulamayakoymuşlardı. EskiBahil’detüccarhıra ıııııkırum denınişti. Bunlar, tl— c;ıretiıuyanı sıra seri üretimin yapıldığı ıtölyeleresahip, faizleborç veren özel bir tür sermayedar tipı olarak tiiccardın 11sukbınkacı gibi göründüler. Tıızıkart,ıım’larişlerini gcnelikleşam;ıIIııyani temsilcileriaracılığıylayürürtüler.MO. 1. bininikinci çeyreği başlarında para olarak sikke kulanımının devreye girmesiyleBatılIUlkvsi’ndegörülınemişölçekte özel bankacılık gelişti ve 6. yüzyılsuınlarındın başlayarakbanka— cı sülaleler ortaya çıktı. Bunlar, yüksekfaizlerleborç vererek ıııu:ızzaınservetler yaptılar. (Foto. 2, 6) Babil’inUnlü BankerAileleri: Çiviyazılıtabletlerde sık sıkadı geçen çeşitli tüccar b;ınkerlerinıudöneınde büyüknü— hızı sahipi uldukl;ırıanl;ışılıyiur.Bazı iilelerde banker olarak önlendi. Orneğin Babil’deEgihiailesi ve Nippur’dı Muraşu ailesi. (iıiçlti bir yapıda ulan ‘Muraşu Firması’, Mezopıııaınya’d;ıNippur (Nifter) kentinde kuruldu.Şirketin Foto5-MÖ.2. binyıunbaşlarına tarihlenen,Anadolu’dakien önemliAssurticaret merkeziKültepe (Kayseriyakınlannda) KanişKarumu alanındayapılanarkeolojik kazılardabinlerce ticariiçerikliçiviyazılı kiltabletortaya çıkartılmıştır. k u r u e u s u Muraştı’duı ve OflUfl ı ğullırı tarafından da ılort kıışak buyıınc;ı yönetildi.Firma; pırı uılarık değerli ınetalleri veya tahıl, burma vb.gibiürünleri faiz karşılığı halka ödünç verdi. Ayrıca vergi borcunu öd eye nie ye ii arazi sıhıipleri— ne borç para verdi ve karşılığındıarazilerini rehin aldı. ESKİ YUNAN’DABANKERLİK Doğıı’tLıolgunlaşınayı başlayın baıukerlik faaliyetleri— 11111Batı 1<ıplumlarına doğru yayı1ıııısı, esas olarak M.(). 1 bin yılın ilk yarısındasikkenin icadıylagerçekleşti. (Foto. 6) Sikke M.O. 7. yy.daAnadolu’daicat oldu ve hızlaEskıYunan toplumuna yayıldı. EskiYunııı’da hcr şehrin kendi parasını d;ırpetmeye bışlaınıusıve çıukçeşitli sikkenin kullanıma gir- Yazınındevamı 11.sayfada E) ii, Bankacılığın5000 yıllıkgeçmişi Mezopotamya’yauzanır Toplumyaşamınınodağındayeralanbankaların,OrtaÇağ’ınsonlarınadoğru özellikleItalya’dadoğupyayıldığıdüşünülür.Oysabankalarınvarlığı,M.O.3.binyılı başlarınakadargerigider.M.S.1.binyılınsonlarınakadarki4binyıllıkbankacılık tarihipekfazlaaraştırılmadı.EskiÇağ’dabankacılıkbirçoğumuzaşaşırtıcıgelebilir. Fakatfaizliborçvermeanlamıylabankacılığınvarlığı,Mezopotamya’danelde edilençiviyazılıtabletlerdenanlaşıldığıkadarıyla,M.Ö.3.binyılıbaşlarınakadar uzanır.Fkıri Ikil/ (Arkeolog) t - 1 1 Resim4-EskiÇağşehriliruk’taki(Irak)EannaTapınağıyapıtopluluğununtemsiliçizim. Burasıtapınakbankacılığınınönemlibirörneğidir. Foto1-Kayseri yakınlarındakiKültepeMevkii’nde arkeolojikkazılardeelegeçen kil tableteçiviyazısıylakayıtlı birborçsenedi.KazıEnv. No.Kt.o/k102. Foto8-Roma’daparanınvedarphanelerinkoruyucusutannçasıMonetaadına basılmışbirsikke. Foto2-Irak’taNippur’dabulunmuşMÖ. 21.yy.aaitçiviyaıılıtablet.Buradabeş kişininhuzurunda,koparılmışgümüş pançasıylayapılanbitödemedensöz edilmektedir. ‘4, Fj, k..1 Foto3-EskiÇağdaipotekkarşılığıverilen borçlailgiıibirkiltablet. C%J c’-J Foto6-Babil’dekiiştarKapısı’nınBağdat’ın ABDişgalindenöncekigörünümü.Babil, Doğudadoğupgelişenbankerlikfaaliyetlerinin önemlibirmerkeziolmuştur.