Katalog

ılair r KURAN Rönesanstan Bu Yana Topallıyor muyuz? F’ih’inçevresindeki Bizanslıhilginler,en ünlü vezırinınBizanslı bir asil aileden gelıııesi,Gentile Bellini’ninIstanbul’a gelip Fatih’in yapınası,Michelangelo’nuıı Istanbul’a gelmiş olma, Leonardo’nuıı İ-Ialiç üzerinde bir köprü projesiyapmış olma ulasılıkları, Türklerin ()tranto’ya asker çıkarmaları, Fatih’in Rumca bilmesi türünden olgular hitikip hun— Lırı çevresinde birçok hikaye gelişiıwe Türklerin Rönesans’ bir katkılarının var olduğu, ya da bizim(le bir tür Rönesansgeçirmiş olduğumuzdoğrulnısıındabir efsane oluşmuştur. (Didditarihçileriıniz bunun bazı ol— gııların varlığıdışında, Osmanlı kültürel gerçeği ile ilgisiil ıdığını bilirler. Fakat Türklerin Rönesans’a katılııuınasınııı ıw siimıçverdiğini vurgulayanbir şey yazm;ııii iştir. Bu satulan n yazarının bilıued iği bir y<— rum varsa bile, bu tür bir yorumıın genel geçer ()sımınlı Tarihi yazıınında insanların bilinç ve kile— ğinıle yer tuıac;ık bir önem k;ı:anınadığı açıktır. Osmanlı kültürünün bir Röııesans deneyinden geç— ıneıniş ulın;ısının lınpır;ııorlıığıın b;ırınasıntlan Türkiye’nin bugünkü geri kalıııışlığınakadar bir temel eksiklikolarakbugiinekadaraıılaşılınadığın.ı,daha doğ— rustı yeterince değerkıklirilmediğine inanıyorum. Kıışkusu: Italyan Rönesans’ı lwr şeyden önce Yııııaıi—RuınııAntikitesine dayalı bir edebi hüıuaniz— ıııa akııııı olarak Giotto ya da Masaccıo’d;ın önce Petrarca’yıakla getirir. Osmanlı- Türk Kültürü bağLı— ıııında yanıtLınınası gereken, ,ni:ıu ‘e Ibn—i Sina ‘ııin bır;ıkiığı ycrtleııckvı,ıı ctmcJcıı bilinıscldik— ı,’clışebilirnııyLIı,sorusudiir. hıt ili‘ili genç dahi hocası Sinan Paşa’nın Maariihaıııe’sinde, yazılarıında sık sık yinelediğim ‘aklınşeriatkarşısındasustuğu’duşuncesı, Osıııanlı kültüründeegeınendir. 9.Yü:yılda Islam halifelerinin çevirttikleri Hellenistik felsefeve bilim yapıtlarınınFatih’in döneminde neden bir Türkçe’yeçe— yin akı muına donuşememesi de sorgulanmamıştır. RÖNESANS’TARESİM,HEYKEL, PERSPEKTİF,MİMARİNASILBİR DÜNYAVİZYONUNAYOL AÇIYORDU? Bi: resim ve heykel yapıııaıııak, Ronıa antikitesi— tie biçimsel ve yapısal bir bilgi kaynağı olarak hak— ınaın;ıklı ne k;ıybett ik Ya da bir şeykaybetmedik mi? Bunlar Osınanlı—Türk kültürünün biçinılenmesine nasıl yansıdı? BuııLırın yerine yaşamımı:a başkaaraçlarkatrık nıı? Oıneğin ininyatür resmin yerini tuttu mu? Rtsimnve heykelle, anıtsal y;ıpılarla :enginleşen bir fızıksel çevre ımgesı nlın;ıd;ın, bilimsel duşunce geli— şebılit ınivdi ? ()sııı;ııılı lıııp.ıı.ııtirlıığıı, 18. yüzyıldaorduya Itup— çıılııkla hirlikıc genınetrı, h;ıriı;ıcılıköğreııııekgerek— iği :a mıu;ımı ıletlel ı y;ıh,ımit ılar;ı haşvuırıii;ık ziurundiı kalın ışıı BüyükPetro’ııııııSt. Peiersburg’d;ı açı ırdığı ıııateıııııikokııllarııiı bi: lst;ınlnıl’daısedeıı .ıçıınadık? Meınalik—i ()sıuaniye’nin sınırlarının giderek Türkiyesınırlarınagerilemesineyolaçan temel eksikler arasında bilimsel eğitim zayıflığıyok muydu? Bunu tartışmayı engelleyen virüs bugün yaşıyorsa,çağdaş dünya ile araınızdaki 100 yıllık entelektüel nasıl aşacağız? Yunan-Roma felsefesini dışiayıp, bilimsel etkinliğindoğasını değil düşünmek, tartışmak zahmetine bilekatlanmadan 20 yüzyılagelmek bize neye patladı? Btınabenzer binlerce soruyu sormadan yaşayanbir toplum kültürünün doğasınıhalaanlamıyorsak21. yüzyıldadünyadaki yerimiz neresidir? Soru sormadan yaşamasını öğrenmiş toplumun davranışı benim ‘örgütlücehalet’ olarak adlandırdmğım durumdLır,yada Jraındır. Bu bütün toplumu felç eden çelik bir mayo’yabenziyor. Osmanlı kültür mirası tenıeldebu davranıştır. Türkiye’nin dinmeyen ağrısı ve geleceğinitehlikeyedüşürentoplumsalsorun budur. Bu Osmanlıdan ilk Cumhuriyete, oradan Demokrat Partiye,o zaınandan bu yana giderekkatınerleşerek devameden, sonunda heyni ipotek altında, tüketici robotlar yetiştiren bir geri kalınış toplum davranışıdır. (Jeri kalmanın virüsleri toplumun düşünsel yapı— sıııdadır.Sivil-asker,köylü-şehirli,okumuş—okuınaınış, gerici-ilerici etıniyur. ()rneğin Televizyon,reklam ve internet’ıen geçilıııeyendünyada, ilkCumhuriyetin hızıyla ya da tesadüfen yetişenler dışında, Türk topluıııtınıınresiıııve beykeklen nasihi yok.Telefonla t ğraf çekme sıtması na hemen yakaLınanbu toplum resim ve heykel’in çevrelerinde öğretici ve güzelleştiricibir işlevi olduğunu öğreneınedi. Bir antolojide William James’in l906’da söylediğibir söze rasdadım: “Sadece kancık haşarı nınrısın;ı (hiıch-godde.ssSuccess) tapmak ahlaki b Bunu Amerika için söylüyor.Eh, şimdi bizde Amerika’dan başka bir şeye özenmiyoruz.A.N. Whitehead de şöyledemiş: “Sadece haşarıaınaç’laınakyetişınez.Bu kendiniyokeden hiratgiirüşlüdünya yaratır.“Amerika’nın bilgeleri de var. AZİZNESİN GİBİ ________DÜŞÜNMÜYO.. RUM Türkler (le hcr ulus kadar zekidir. Türkiye’yi 13. yüz- yıldan bu yana sayısızakıllı ve duyarlı insan bugüne ulaşrırmış.Cuınhuriyet Atatürk gibi çağdaş dünyayı ankıyanla— nın ve onlara ina— nanlanı n ‘concen— sııs’ıı ile kuıntıldıı. 1 ııı’la, Pık istan’la, Enth unezya ve Mısır’LıkarşıLıştırın— ca, kafasıkLıındade— vekuşLırıdışında, bu farkı herkes açıkça görür. Bu bir Rönesans potansiyeiigösterisi değil, bir Cumhuriyet farkıdır. Fakat toplumun cahil kesimi neredeyse yarım yüz- yıldır çağdaşlaşmayadireniyor. Avrupa Birliği’ne katılmakister gibi görünürken sürünen bir Mısır’a,yada bütün petrol zenginliğine karşınadambaşınageliri ekonomisihatık Yunanistan’dan aşağı düşen Suudi Arabistan’a özeniyor. Bu ç-elişkilerindestekleyicisidış odakların tavsiyelenini de yabancı yayınlarda okuyo— ruz.Kendi geleneklerine aykırısöylcmnlerüreten utanmazinsanlar. Rönesansııskageçtiğimiziçinkökeniona dayalı hiçbirçağdaşolguyuanlamıyoruz.Bütün Islamdünyası ve Asyahalklarının büyükkütlesi ile paylaştığııııızbir taklitortamında yaşıyoruz.Ne var ki Avrupa skolastik felscfesindeFarahi, İhn-i Sina, Ihn-i Rüşt önemli refer,ınslardı.Oysa Rönesans’dan bu yana referans verilen bir İslamdüşünürüyok. Çağdaş Islamdüşünürleri Batı ülkelerinde yaşayıpüretiyor. Osmanlı düşüncesi dünyadüşünce tarihinde hiç tcınsil edilmiyor. Hiç1ir düzlemdedünya ile bağlantı kuracak bindüşünce üretemenıişiz.Yaşamımda en büyük en büyük mutluluk bu konuda yanılmış olduğumu kanıtlayan bir yapıtın ortayaçıkması olurdu. Böylebir bilginin varlığınıkkleye duralım, 15yüz- yıldanbu yana resim,heykel yokluğu,matematiksel düşünceninve bilimin gelişınemesi ve felsefe yokluğu, Osmanlı okumuşunu önce Rönesanscahil yapar. Günümüz ulusal eğitimi de felsefeve sanat yoksuluadam yemişiiriy(ur.(iazetelcrde ınüzelerden resimlerinçal.ındığını duyurdular. S(unra bunların bir bölümünündevlet dairelerinde asılıolduğuyanıtı geldi. Bu bir ölçüdedoğrudur. Cııınhuniyetin başından bu yana 1)olmahahçe mobiIyalarının Meclis başkanlarının ku— nutlarından başlayarak devlet dairelerine taşındığı bi— kayelerini işitiriz. Ne var ki yapıtlarımızı sergileyehileceğimizdoğrudürüstbir ıniizeıniz(lehiçolmadı.Sayın idarecilerimnizin bazısanat yapıtlarına ilgiduymuş ol— nialarını kültürel bir bilinçlenıne .aşamnasıolarak de— ğerlendirip sevinebiliriz. Kendimizi aldatınayalıın. Toplumun bir sanat eğitimiyoktur. Estetik duyarlığı acınacak düzeydedir.Ne var ki dünyadabir İtalyan Rönesans’ıdaha olmayacak. Geçen yüzyılların keşifleni gibi, bu da Türk topluınununkatılmadığı bir uygarlık yolculuğu. Örgütlü cehaletin bizekaç tren kaçırtuğım hiç düşündünüzmü?Peki, bu cehaletle 21. yüzyılınhangi basamağmailişeceğiz? IstanbulFethininRönesans’ıbelirleyiciolmasıbağlamındabizimtarihiyazınımızdaövgüye benzersöylentilervardır.TürklerdenkaçanBizans!,bilginlerItalya’dabirkültürelpatlamayayol açmışiarsabizimbundaövünülecekbirkatkımızolamayacağıaçık.FakatFatih’eRoma imparatorluğunuyakıştıran,onunbudüşünceyeyatkınolduğunuimaedentekerlemeİersürüp gider.Fatihve2.Bayeziddönemlerininbazıolaylarıbuhikayenin sağlamıştır. c-.J ç-) c.’J c-.J £ TV - - - - - aN € 1j7 - - e—:— - - — - •. - • - - — .—- •-— - -- — ‘Ç’ r - ——--d -- - - - • — %r’, - — — - — - - •