Katalog

Y eryüzü Kitaplığı CELÂLÜSTER celaluster@cumhuriyet.com.tr 'Komünist Manifesto", ilk kez 1848'in şubat ayı ortalarında Londrada yayımlanmıştı Manifestolann manifestosu "M anifesto"lar ça- ğı çoktan geri- de kaldı. Nere- . de ortalığı bir- birine katan, insanoğlunun çevre- sinde olup bitenlere, nesnelere, toplumun işleyişine, giderek yaşa- ma ve dünyaya bakışını kökten değiştirmeye yönelen, yepyeni, bambaşka yaklaşımlar getiren o eski manifestolar! Insanlar, uzunca bir süredir, bildirge değil, bildiri yayımlı- yorlar. Kuşkusuz, toplumsal ve bireysel yaşa- mın değişmesiyle birlikte gelen pek çok nedeni var bunun. Orneğin, artık belirli bir anlayış doğrultusunda akımların, ha- reketlerin kolay kolay oluşmaması. Bel- ki bireysel yaşamların artık daha ağır bastığından, insanların belirli görüşler, savlar çevresinde eskisi kadar coşkulu, tutkulu bir biçimde bir araya gelemedi- ğinden de dem vurulabilir. Daha pek çok neden sayılabilir. Bu işi toplumbi- limcilere bırakmalı. Biz, şimdilik, geçmişte kısa bir yolcu- luğa çıkmakla yetinelim. TÜM İNSANLIĞA MESAJ Ilk ağızda Amerıkan Bagımsızhk Bil- dirgesı geliyor aklınıa. Thomas Jeffer- son'ın kaleme aldığı, 4 Temmuz 1776'da onaylanan bildirge. tnsanın do- ğal hakları ve toplumsal sözleşme yoluy- la yönetme kuramının dile getirildiği bu belge, ABD tarihinde on üç koloninin tngiliz yönetimine karşı bağımsızlığını ilan etmiş, bildirgenin önemi 19. yüzyıl- da anlaşılmaya başlamıştı. Ve elbette tnsan ve Yurttas Hakları Bildirgesi. Başka bir deyişle, 1789 Fran- sız Devrimi sonrasında, Ulusal Mec- lis'çe hazırlanan hak ve özgürlükler bel- gesi. Bu bildirge, ününü ve büyük etki- sini, yalnızca felsefî ve akılcı içeriğine değil, duru ve akılcı biçemine de borç- luydu. Fransa'da özgürlük düşüncesi, daha başlangıcında, evrensel ve felsefî bir kimlikle ortaya çıkmış, yalnızca Fransız yurttaşlarına değil, tiim insanlı- ğa yönelik bir mesaj getirmişti. 1789 tn- san ve Yurttas Hakları Bildirgesi, sonra- ki dönemlerin pozitif hukuklannı etki- lemekle kalmadı, 19. ve 20. yüzyıllarda pek çok ülkede temel hak ve özgürlük- lerin tanınmast sırasında en önemli esin kaynağı oldu. MARINETTINİN FÜTURSUZLUĞU Bir de sanat alanındaki unutulmaz manifestolar var kuşkusuz. Sanırım, bunların en çarpıcıları arasında Fütürist Manifesto ille de anılmalıdır. 2009, îtal- yan şair Filippo Tommaso Marinet- ti'nin, geçmişin değerlerini nerdeyse tümden yadsıyan, teknolojik gelişmeler karşısında ise yerlere kadar eğilen Fütü- rist Manifesto'sunun Paris'te, Le Figaro gazetesinde yayımlanışının yüzüncü yı- İıydı. SAYFA 6 KarlMancİleFrledrlchEngelsln Komünist Partl Mantfestosunu birlikte kaleme aldılar. Ilk kez 1848 yılında Londrada yayımlanan ma- nlfestoya alt kapak ve ve elyazması (aşağıda). 20 Şubat 1909'da yayımlanan bu kök- tenci, ödün vermez, burjuva-karşıtı ma- nifestodan doğan Fütürizm ya da gele- cekçiliğin, müthiş bir geleceği olacağını, giderek sanatın pek çok dalına yayılıp birçok sanat akımını etkileyeceğini kim bilebilirdi ki! îtalya'da ortaya çıkan, sa- natta devinimi, hızı, makinenin gücünü, dinamizmi, modern yaşamın yarattığı canlılık ve değişimi özellikle görsel sa- natlar ve şiirde vurgulayan Fütürizm, anayurdunun sınırlarını aşarak Fransa ve Âlmanya'ya uzanmakla kalmayacak, Italya'daki akımın çok ötesine geçen Rus Fütürizminin kök salmasına da yol açacaktı. İTALYA'DAN RUSYA'YA Evet, Marinetti'nin o fütur- suz Fütürist Manifesto'sunda, geçmişin "durağan sanat anla- yışı"na karşı toplumda ve kül- türde "değişim, özgürlük ve ye- nilik" savunuluyor, yeni tekno- lojinin ürünü oto- mobil ve onun hızı, gücü ve hareketinin güzelliğı yüceltiliyor- du. Marinetti'nin, geleneksel değerleri yadsıyan, müzeler ve kütüphaneler gibi kültürel kurumların yok edilmesini savu- nan çok abartılı söy- lemi, saldırgan to- nuyla bilinçli olarak halkta kızgınlık ve şaşkınlık uyandırma- yı, tartışma yaratma- yı amaçlıyordu. Fütüristler, saflıkla, I. Dünya Savaşi'nın hemen öncesinde, "savaş"ı "dünyayı iyileştirecek biricik tedavi" olarak görecek- ler; "eski ve köhne sanata tapın- maya" son verilmesini isteyerek bir "yarış arabası"nın bir "Eski Yunan yontusu"ndan daha güzel olduğunu ileri sürecekler, gide- rek ttalyan faşizminin etkisi altı- na gireceklerdi. Ama ne ilginçtir ki, fütürizm, Rusya'da bambaşka etkiler doğuracak, aralarında genç Mayakovski'nin de bulun- duğu Rus fütüristleri 1917 Dev- rimi'ni yürekten destekleyen ilk sanatçı grubunu oluşturacaklar- dı. ALIŞILMIŞ ESTETİĞE KARŞI Dadacılık hareketinin bildir- gesi ise, fütüristlerin enikonıı ta- pındıkları Savaş'ın yüreklere ür- kü salan etkileri yaşandıktan sonra, 1924'te, Rumen asıllı Fransız şair Tristan Tzara'nın kalemin- den çıktı: Yedi Dada Manifestosu. Kuş- kusuz, dadacılık da bir karşı-akımdı; ama Tzara'nın manifestosuna yansıyan, Tzara'yla birlikte fean Arp, Marcel Duchamp, Max Ernst, Alfred Stieglitz, Man Ray gibi sanatçıların, I. Dünya Sa- vaşi'nın yarattığı umutsuzluktan ve bur- juva değerler karşısında duyulan tiksin- tiden kaynaklanan bir başkaldırı ve alı- şılmış estetiğe karşı çıkıştı. Özellikle sa- nat ve edebiyatta ortaya çıkan nihilist bir hareketti dadacılık. BİLİNÇ İLE BİLİNÇDIŞI Aslında, dadacılıktan doğduğu söyle- nebilecek sürrealizm ya da gerceküstü- cülük de yüzyıl başlarının akımıydı. Gerçeküstücüler, geçmişte Avrupa sa- natını ve siyasal yaşamını yönlendiren akılcılığın, I. Dünya Savaşı gibi bir faci- ayla doruğa ulaşan bir yıkıma yol açtığı- na inanıyor, bu tür akılcıhğa kar- |§ı tutum takınıyorlardı. Nitekim, ,'«>"«w akımın sözcüsü şair ve eleştirmen An- dre Breron, Gerceküstücülük Mani/esto- ra'nu, tıpkı Tzara'nın bildirgesi gibi, 1924'te kaleme alacaktı. Breton'a göre, gerceküstücülük, bi- linç ile bilinçdışını bütünleştiren bir yoldu, bu bütünleşme içinde düşsel dünya ile gerçek yaşam "gerçeküstü" anlamda iç içe geçiyordıı. Breton için bilinçdışı, düşgücünün temel kaynağıy- dı, "deha" ise bu bilinçdışı dünyasına girebilme yetenc^i. CÖSTERİSSİZ BİR BASIMEVİNDE Kuşku yok ki, daha pek çok "mani- festo"dan söz edilebilir; ama birçokları gibi benim gözümde de, manifestolann manifestosu Komünist Manifesto'dur. 1848 Şubatının ortalarında, Londra'nın Bishopsgatc mahallcsindcki gösterişsiz bir basınıevinde basılan bu küçük bro- şiir, o sıralar siyasal kanşıklıklar ve dev- rimci ayaklanmalarla çalkalanmakta olan Avrupa'nın dört bir yanına ulaş- makla kalmayacak, 1864'te kurulan Uluslararası Emekçiler Birliği'nin (I. Enternasyonal) ve daha sonraki sosya- list ve komünist partilerin temelini oltış- turacak, giderek dünyanın en çok oku- nan kitaplarından biri olacaktır. Nerdeyse tüm anakarayı saran dev- rimci başkaldırıların yarattığı devingen ortamda, yirmi dokuz yaşındaki Karl Marx ile yirmi yedi yaşındaki Friedrich Engels'in kaleminden çıkan Komünist Parti Manifestosu, bilimsel sosyalizmin kitlesel siyaset sahnesine çıkışının belki de ilk ciddi işareti olmakla kalmamış, bugüne kadar yazılmış sosyalist metinle- rin, belki de kaleme alınmış tekmil ma- nifestolann en etkileyicisi olarak kalmış- tır. TÜM BASKILARA KARŞIN "Avrupa'ya bir heyula korku salıyor: Komünizm heyulası..." diye başlayan; "Proleterlerin zincirlerinden başka yiti- recekleri bir şey yoktur. Oysa kazana- cakları koskoca bir dünya vardır. Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!" diye sona eren o metin, kuşkusuz köprülerin al- tından çok suların aktığı günümüzde bi- le, Tersane işçilerinin birbiri ardı sıra gelen ölümleri, Tekel işçilerinin Anka- ra'daki direnişiyle ölümsüz anlamını ko- rumayı sürdürmektedir. Her hafta gazetelerin kitap eklerinde en çok satan kitaplann listeleriyle karşı- laşıyoruz. Listelerin doruklanna yerle- şenler bile birkaç hafta sonra yitip gidi- yor. Ama bir de hep satanlar, hep oku- nanlar var. Son küresel ekonomik buna- lımla birlikte pek çoklan için yeniden gündeme gelen Komünist Manifes- to'nun bir buçuk yüzyıldan fazla bir za- mandır hep okunanlar listesinin doruk- larından inmediğini söylemek, sanırım yanlış olmayacaktır. Üstelik, bizimki gi- bi ülkelerde yıllarca uygulanan baskıla- ra, engellemelere karşın... • C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1045