Katalog

Ergenlik gelişimi günümüzde daha mı erken dönemi,çocuklarınhormonalve bedensel değişiklikleronucunda biyolojik s Ergenlik olarak olmasürecidir.Bu süreçte vücutta cinsiyeteözgüdeğişiklikler, erişkin boy uzamasındaolurve erişkinboyaulaşılır,üreme yeteneği kazanılır. r. hızlanma D ; Vehbi U KoçVakfıAmerikanHastanesi Pediatrik Endokrinoloji zmanı erkeklerden 1.5.2 yıl erken başlar. Başlangıcıetkileyen faktörler başlıcagenetik (%50Ergenlikkızlarda yaşanılan iklimve aktivitedir.Bu 75), beslenme, faktörlerin ile kemik yaşı kızlarda 10, erkeklerde 11 etkisi yaşa ulaşırsa ve yeterlikiloyasabipse beynin hiporalanıus bölgesine sinyallergider. Oradan hipofizc,hipofizden de gonadlara (yumurtalıkve testis) uyarıgider. Kurulanbu uyarı HHGaksıdenir.HHG aksıanne karnında hağlantısına aktiftir, doğumdan sonra bir süre daha aktif kalır. Kız bebeklerdeki geçici meme hüyümesiniıı nedeni budur. dönemindebaskılıolan aks ergenlikyaşında Çocukluk tekrar aktifleşerekergenliğihaşlatır. Budönemde meydana gelen gcnital ve koltukaltı kıllanması,cilt yağlanması, kne, a ter kokusuiseadrenalbezinandrojen hormon yapımını artırması sonucu oluşur. Kızlardailk ergenlikhulgusu,nohut hüyüklüğündeki ğa rdı şişlikşeklindekendini bellieden meme hüyümesidir Bundan 36 ay sonra genital hügedetüylenınebaşlar (telarş). bir (pubarş),büyümehızlanır.Yaklaşık yı1sonra en hızlı iki hüyüıne, yıl sonra ilk adet kanaması (menarş) olur. Toplamda 23 yıldaerişkin boyaulaşılır ve ovulasyon (yumurtlama) başar. Erkeklerdeilk ergenlikbulgusutestislerinbüyümesidir. 6 ay kadarsonra genital tüylenınebaşlar.Yaklaşık yıl iki sonra çntlama,hızlı uzaına,sonraki yıllardasakal seste erişkin çıkmaya vücut yapısı şekillenmeye başlar. Toplamda 45 yıldaergenlikgelişlıni ramamlanır ve spermatogcnez fertilite kazanılır. Ergenlikbaşladığızaman başlayarak çocuklar boylarının %8O85’ine erişkin ulaşmışdurumdadır.Kız olduklarında erişkin boylarının yaklaşık çocukları menarş %97’sinikazanmışlardır.Ergenliksüresince toplam olarak kızlar 1625cm, erkekler ise 2028 cin uzarlar,epifiz denilen plağının kapanması ile son boya ulaşılmışolur. uzaırıa Nonnal ergenlikbaşlamayaşı kızlarda911 (813) yaş, erkeklerde1012(914) yaştır. Kızlarda8, erkeklerde9 önce yaşından başlayancrgenliğeerken ergenlikdenir. Erken ergenliknormal ergenlikyollarınıtakip ederek (HHG aksının s aktivitesi) gelişiyorsaantralya da gerçekerken ergenlik denir. Gerçek erken ergenliğiolan kızlarınbüyük kısmında neden saptanamaz(idiopatik), erkek çocuklarınbüyük kızlarında azbir kısmındahipotalamusya da kısmında, hipofizi etkileyenbeyinleilgili bir sorunsözkonusudur. Omeğin tümör, enfeksiyon, rravrna,doğuştan yapı BazenHHG aksı aktifleşmediği alde başka neh bozukluğu. ( (. ‘. Biberonlamda, konserve kutusu iç • denlerle gonadlarınaktifleştiği astalıklarveyaprematür h telarş da preinatürpubarşdenilen, ilerlemeyenmasum ya T ergenlik görülebilir. edaviyaklaşımları farklıolduğu için ayıcı tanılarının yapılmasıgerekir. EĞİLİMİ NEDİR? YÜZYILIN Gerekülkemizde gerekse dünyadamedya vedoktorlar arasında ergenlikbaşlangıcınınerken yaşakaydığı konusunda tartışına endişe sözkonusudur.Gelişmiş ülkelerin verileriarayagetirildiğindegörülmüştürki, 19. yüzyıl bir ortalarından yıllara kadar menarşyaşı 3 yıl kadar 1960’lı erkene gelıniş ve ABD ile Güney Avrupa’da 12’li, Kuzey 13’lüyaşlaragelıniştir. uhızlıerkenyaşa gelmenin B Avrupa’da nedeni sosyockonomik durumun yükselmesi ile açıklann’ıaktadır. Son 3040 yıl değerlendirildiğindeise, bu sürede bir yıl kadarerken yaşakaydığı,ancak menarşın 0.2 0.5 telarşın yıl kadar erken olduğubelirlenıniştir.KuzeyAvrupa ülkelerinde önemli bir değişiklik olmadığı görülmüştür. ise Meme gelişiminin erken başlayıp ergenliğintaınamlaıınıa süresinın uzaması telarşı başlatan çevre faktörlcri olabileceği konusunu gündeme getirmiştir. Erkekçocuklardayapılanaraştırınasayısıyeterli görülınese de, ergenlikyaşındaönemlibir erkene kaymaolmadığı kabuledilmektedir.Türk kızçocuklarıile ilgiliaraştırmalar genelde Istanbulile sınırlıdır.Genel bir değerlendirme beri 1975’ten menarşyaşındaönemlibir değişiklik yapıldığıııda olınamıştır. yüzlerinde,gıdasüt kaplarında, su ısıtıcılarmda ulunur. b Yüksek ısı, asit ve bazile temasta açığa çıkar. Hayvan deneylerinde dişilerde erken ergenlik erkeklerde bulguları, üreme sisteminde oluıusuz etkileri Kanada, saptanmıştır. ABD’nin bazı eyaletlerinde kullanımı kısıtianmış, etiketlere içeriğini BPA helirtme zorunluğu getirilıniştir. vrupa A Birliği 1 Haziran 201l’den itibaren BI’Aiçerenbiberon satışını yasakladı, de b Türkiye’de SağlıkBakanlığı’nca u konudainceleme basında yer aldı. başlatıldığı Fitalatlarplastikmaddelerinesneklildiğini ağlamakiçin s kullanılır.Oyuncaklar,kozmetikler,gıdaambalajlarive tıbbi malzemelerde bulunur.Ostrojenik,antiandrojenikve endokrin bazı etkileri saptanmıştır.Avrupa Birliği dışı ülkelerinde yılından itibaren oyuncaklara fitalat ve 2005 türevlerinin konulmasıyasaklanmıştır. Dl)T gelişmiş ülkelerde kullanımı yasaklanmışbir tarıın ilacıdır.Metabolitleriös rrojenik etkilidir. Doğadauzunsüre kalır, gıda birikir.PCB zincirlerinde boya sanayisindekullanılır, dioxinler başta PVColmaküzereatıklarınyakılmasındaçığa çıkanendokrin a + bozucıılardır. Çevresel incelendiğindeobezfte,endokrin Tarıın ürıinlcri ve hayvan yeriştirilmesindekullanılan sisteıui maddelerve stresön plana etkileyenkimyasal hormonların gıdalardakimiktarı çok düşükolduğuiçin çıkmışlardır. dokusundan salgılanan leptin hormonu Yağ laboratııvarda tesbiti güçtür.Yağdokusunda hirikirler, hipotalamus için uyarıcıdır.Yağdokusunda androjenik ve çok hormonlar ösırojenedönüşehilirler.Fazlabeslendiğıiçin gelişmesi obezler fazla tüketenlerdehirikiın yaparlar. Kontrolsüz kullanımı önlemek için Tarım Bakanlığı’nın denetim ileri okm obcz çocukta yağ dokusunun bu hormonal bağımsız aktivitelerieklenirse, obezitenin ergenlik zamanlaınasında biriınlerioluşturmasıgerekir.Fitoöstrojenlerzayıfetkili de bitkisel önemli bir erkiye sahip olabileceğiaçıktır. Ancak, östrojenlerdir.Kısasüredeyoğun olarakalınırlarsa etkili dünyada obezirenin artış hızı oranında ergenlik zamanlamasında telarş ve obeziteyeneden olabilirler. Ergenlik zamanlamasına olduğudüşünülmüyor.En yoğun etkili değişiklikyoktur. Bunedenle başka faktörlerinetkiside olınalıdır. fitoöstrojen içeren bitkiler soya unu ve sütüdür. Kronikstres evlatlık (güçler, verilme,huzursuz aile, kötü babakızilişkisi,ruh Son yıllarda en çok üzerindedurulan faktörler hastasıanne, düşüksosyoekonomik endokrin bozuculardenilen, hormonal dengeyibozan doğalya da düzeyailelerdeüvey baba kız çocuklarında ınenarşı erkene alabilmektedir. vb.) sentetik kimyasalmaddelerdir.BisfenolA (BPA), ergenlikzanıanliunasına direktetkisi fitalatlar, PCB, Dioxinler, fitoöstrojenler en çok üzerinde Görseluyararıların DDT, durulanendokrinbozuculardır. PA plastikyapımındakullanılır. B gösterilememiştir. ..r ... ‘.. L C i <. ( C L ( L Ç. C ( < Köreden ameliyat,hastanemikrobuve karmaşıklık yönetimi! her defasındasöyledikkri aına pek kimsenin bir gerçeğitekrarlayalım:Hastane mikrobusorunubir aldırmadığı TV’lcrden öğrendiğimize göre bir hayalet sorun’dur;yani aslında yoktur; o görüntünün hastanede katarakt ameliyatı olan 7 kişi, hastane altındaki köksorun(lar)ınoluşturduğubir yanılgıdır. (hayalet) adı mikrobu verilen antibiyotiklere direnç kazanmış Gazeteve Haydi arkasınabakalım! kör olmuş. Butür vakalara,ülkemizin l{astane mikrobuhayalet sorununailk düzeyde yo1açan mikroplarnedeniyle hemen her yerinde hatta en ünlü hastanelerinde sıkça kök sorun alanlarınalli bakıldığında görünenlen en azından rastlanıyor. şunlardır: Biryolla temizlendiktensonra ise köknedenlerdevam Hastane personelininkişiselhijyen konusundakibilinç düzeylerive alışkanlıkları;Hastaların kişiselhijyen ettiği için yinetekrarlıyorve her defasındadirencibiraz konusundaki düzeylerive alışkanlıkları;Hastane içi ve daha bilinç arttığı için teınizlemeyoluylahaşaçıkılması daha arasındaki mikrop taşınmasınakarşı önlemler; Hastanede dışı güçleşiyor. kullanılan araçgerecin Bunun tıbbi ayrıntılarını hekimlere bırakarak, hekiınlerin temizliği;Hastane binasının temiz . . T7t/Z liği. Bu 5 ana grubun herbiri birer “kültürel öğeler kümesi” olarak tanımlanabilir. Ayrıcada her kümekendı içinde alt kültürel üğelerdenoluşacaktır.Orneğin, hasranc ve arasındaki nıikrop taşınmasma karşı önknder kümesi,şu dış, alt kültürel üğeleri içerecektir: 1. Sokakların temizliği:a) Çöpler; h. Tükürenler; e. l)ışkılar;d. Belediyehizmetleri;e. diğer 2. Galoş, dezenfektan vs uygulamaları:a. Galoş sisteıninin kolaylık / güçlüğü; b. Dezenfeksiyon sistemi; c. Hastaneyegirenlerin bu konulardaki özen düzeyi;d. diğer t t0) c’J devamı19.sayfada Yazının