Katalog

T 7 eryüzü Kitaplığı Y CELALOSTER celaluster@cumhuriyet.com.tr ; 2010 Franz Kafka Edebiyat Ödülü, çek oyun yazan Vaclav Havel'e verildi İnsan bilincinde devrim olmadıkça... T>: ir Kafka uzmanı olmamama karşın, Kafka üstüne yazılmış olanları okumaya çok istekli olduğum söyle•Bj nemez. Kafka'nın yazdığı her şeyi • B okuduğumu bile söyleyemem. Wtt Ama Kafka üstüne yapılmış incelemelere ilgisizliğimin özel bir nedeni var: Kimi zaman, Kafka'yı gerçekten anlayan tek kişinin ben olduğum, hiç kimsenin onun yapıtlarını benirn için daha anlaşılır kılamayacağı duygusuna kapılıyorum. Kafka'nın yapıtlarını inceleme konusundaki isteksizliğim, belli belirsiz bir duygudan kaynaklanıyor: Onun yazdığı her şeyi sürekli okumam gerekmediği kanısındayım, çünkü ne yazdığını zaten biliyorum. Dahası, gizliden gizliye inanıyorum ki Kafka hiç yaşamamış olsaydı ve ben de olduğumdan daha iyi bir yazar olsaydım, onun yapıtlarını ben yazmış olabilirdim. Bu söylediğim bazılanna tuhaf gelebilir, ama ne demek istediğimi anlayacağınızdan kuşkum yok. Aslında, Kafka'da, kendi yaşadıklanmın, bu dünyadaki kendi var oluşumun bir parçasını bulduğumu söylemek istiyorum. Ona duyduğum bu yakınlığı, bir ba • kıma, sanki varoluşum bir günahmış gibi deruı, sıradan, dolayısıyla da son derece belirsiz bir suçluluk duygusuyla açıklayabilirim. Sonra, hem kendimle, hem de çevremdeki her şeyle ilgili güçlü bir yabancılaşma duygusundan söz edebilirim: Dayanılmaz bir bastırılmışlık, kendimi hep birilerine açıklama, kendimi savunma gereksinimi, erişilmez birtakım şeylerin özlemini çekmek gibi duygulara yol açan bir yabancılaşma. Kimi zaman, başkalarına var gücümle seslenerek ve haklarunı isteyerek kimliğimi doğrulama gereksinimi duyuyorum. Bu parlayışlar boşa çıkıyor ve tepkim yerine ulaşmıyor, beni kuşatan kara deliği boylayarak yok olup gidiyor. Çağımız insanının korku ve kaygılarını, yalnızlığını, kendi kendine yabancılaşmasını, çevresiyle iletişimsizliğini benzersiz bir biçimde dile getirmiş olan Kafka'yı bize şaşırucı bir içtenlikle taşıyan bu satırlar, Çek oyun yazarı Vaclav Havel'in yirmi yıl kadar önce yaptığı bir konuşmadan. Zamanında bir yerlerde rastlayıp çevirmişim. Geçenlerde, Prag'daki Franz Kafka Derneği'nce on yıldır yerilmekte olan Franz Kafka Edebiyat Ödülü'ne Havel'in değer görüldüğünü öğrenince, bu sözleri sizlerle paylaşmak istedim. Doğrusu, Franz Kafka Derneği diyc bir kuruluştan habersizdim. Ben de merak ettim. 1990'da kurulmuş bu dernek. Kafka'nın kültürel kalıtını sürdürmeyi amaçlayan dernek, Almanca yazmış olan Kafka'nın tüm yapıtlarınm Çekçeye çevrilmesini üstlenmiş. Franz Kafka SAYFA 6 Edebiyat Ödülü'nü oluşturmakla kalmamışlar, Prag'ın eski kent kesimindeki Kafka heykelinin yapılmasını sağlamışlar. Kafka'nın doğumunun 120. yılında gerçekleştirilen 3.75 metre yüksekliğindeki bronz heykeli Çek sanatçı Yaroslav Rona tasarlamış. Franz Kafka Derneği'nin çalışmaları salt Kafka'yla sınırh değil. Prag Alman Edebiyatı denen olgunun ortaya çıkmasına neden olan geleneklerin korunmasına katkıda bulunuyor, Orta Avrupa'nın çokkültürlü yapısınm önemini vurgulamayı üşdeniyor. Yirmi üç ülkedeki bin kadar üyesi arasında Günter Grass, Amos Oz, tvan Klima gibi yazarlar da bulunuyor. Uluslararası PEN adına ülkemize gelerek aydınlar ve sendikacılara destek veren, Türkiye'deki izlenimlerinden esinlenerek, işkenceyle ilgili Bir Tek Daha, Kürtçe yasağını konu alan Dağ Dili adh kısa oyunları yazan lngiliz oyun ve senaryo yazan Harold Pinter... Olağanüstü bir dil tutkusuyla kaleme aldığı romanları ve oyunlarında, toplumdaki basmakalıp söz, düşünce ve KAFKA ÖDÜLÜ'NÜN ÖLÇÜTÜ davranışları ve onların bireyler üstündeki baskı gücünü açığa çıkaran, 2004 Franz Kafka Ödülü ise yapıtlan okurNobel Edebiyat Ödülü sahibi Avusturlara köken, milliyet ve kültür farkı tanıyah yazar Elfriede Jelinek... maksızın seslenen çağdaş yazarlann olaJaponya'nın gelenekçi edebiyatçıları ğandışı sanatsal özellikler taşıyan edebi tarafından sık sık yerilmekle birlikte bayaratılarını değcrlendiriyor. Odülün tezı eleştirmenlerce yaşayan en büyük romel ölçütü, yazann yapitlannın yüksek mancılar arasında sayılan, yapıtlannda düzeyi ve özgünlüğünün yanı sıra, hümizahi ve gerçeküstü bir yaklaşımı bemanist niteliği, kültürel, ulusal, dilsel ve nimseyen, yabancılaşma ve yalnızhk izdinsel hoşgörüye katkısı ve çağımıza taleklerinde yoğunlaşan, Sahilde Kafnıklığı. Ödüle değer görülen yazara Jta'nın yazan Haruki Murakami... 10.000 ABD Doları ve Franz Kafka Aldatıcı yalınlıktaki dizeleriyle heykelinin küçültülmüş bir bronz kop"söz"ün anlamı çevresinde gezinen, adı yası veriliyor. Nobel Edebiyat Ödülü'nün sürekli Ama bir edebiyat ödülünün, daha adayları arasında geçen Frandoğrusu herhangi sız şair Yves Bonnefoy... bir alanda sunulan bir ödülün İnsan acımasızlığının degerçek niteliğini rinliklerini araştıran, bireyin anlamanm en iyi totaliter düzenler karşısında yollarından biri kişisel değerlerini korumak de o ödülü kimleiçin verdiği savaşımm sözcürin aldığına baklüğünü üstlenen Çek romanmak olsa gerek. cı ve oyun yazan Ivan KliO zaman, bakama.... hm, Franz Kafka Alman dilinin, yirminci Ödülü'nü bugüyüzyılm ikinci yarısındaki en ne dek kimler alözgün yazarları arasında sayımış: lan, Kalecinin Penalu Anındaki Endişesi adh romanında Özellikle siyaolduğu gibi uçlardaki ruh sal ve cinsel izlekhallerinde dolaşan kişilerin lcre yergili bir başından geçen, nesnellik dille yaklaşan yaötesi ve anlamsız olayları kopıtlanyla bilinen nu alan Avusturyah yazar PeABD'li romancı ter Handke... ve öykü yazarı PhilipRoth... Romanları, öyküleri, oyunları ve senaryolarında, gençli12 Eylül'den Kafka, yapıtlannda çağımız insanının sonra Arthur yalnızlığını, yabancıiaşmasını. derin ve ğinde Auschwitz ve Buchenwald toplama kamplarında Miller'la birlikte vouun kaygılannı yansıtıyordu. yaşadıklanndan yola çıkarak Yahudi soykınmını işleyen, sosyalist Çekoslovakya'da ise hep muhalefette yer almayı seçen Arnost Lustig... Bu yazarlann hiçbiri, kuşkusuz, Kafka gibi yazmıyor. (Tıpkı bizde Sait Faik, Behçet Necatigil, Orhan Kemal ödüllerine değer görülen yazar ve şairlerin Sait Faik, Behçet Necatigil, Orhan Kemal biçeminde yazmadıkları gibi.) Ama hepsinin de tıpkı Kafka gibi yapıtlannda çağımız insanının yalnızlığını, yabancılaşmasını, derin ve yoğun kaygılannı yansıttığını söylemek sanınm yanhş olmayacaktır. Tümünün ortak bir özelliği de yaşadıkları ülke ve toplumun baskın kültürel, toplumsal, yönetsel, cinsel, vb. dayatmalannın farklı açılardan, değişik biçimlerde karşısma dikümeleri, yazarlığın en önemli niteliklerinden biri olan "muhalifliği" seçmeleri. BİR SİYASAL EYLEMCİ Bu yılın ödülünü alan Havel ise en başta aktardığım sözlerinden anlaşılacağı gibi kendini Kafka'ya en yakın hisseden yazarlardan biri. Aslında, içe kapanık bir yaşam sürmüş olan Kafka'nın tersine, 1960'lardan başlayarak siyasal muhalefet ve savaşımm ön saflannda yer almış bir yazar Havel. "Prag Bahan" olarak bilinen 1968'deki liberal reformların uygulanmasına etkin bir biçimde katılmış. Aynı yıl Sovyet birÜklerinin Çekoslovakya'yı işgal etmesinden sonra oyunlan yasaklanmış, pasaportunaelkonmuş. 1970'lerve 1980'lerde birçok kez gözaltına ahnmış, insan haklannı savunma yönündeki etkinliklerinden ötürü 197983 arasında hapis yatmış. Serbest bırakıldıktan sonra ülkesinde kalan Havel, 1989 Kasımı'nda yönetim karşıtı kitle gösterileri başladığında, Yurttaşlar Forumu'nun önde gelen adlan arasına girmiş. "Kadife Devrim"in ardından 1990'da devlet başkanhğına seçümiş. Çekoslovakya'nın iki bağunsız devlete ayrılmasmdan sonra, 1993 ve 1998'de iki kez Çek Cumhuriyeti'nin devlet başkanhğına getirihniş. 2003 'te görevinin sona ermesiyle birlikte yeniden ve tümden yazarlık uğraşına dönmüş. Burada, asıl vurgulamak istediğim, Havel'in, 1960'lardan 2000'lere dek başarıh bir siyasal eylemci olarak yaşamış olmasına karşın, yazarlık uğraşında "Kafkaesk duyarbğmı" korumuş ohnası. GörüşmcKutlamaÇağn, Bildirim, Buruk Ezgi, Ayrılış gibi oyunlan Türkiye'de de sahnelenmiş olan Havel, kanımca, Orta Avrupa aydın geleneğinin en parlak temsilcilcrinden. "İnsan bilinci alanmda küresel bir devrim olmadıkça, daha insani bir toplum ortaya çıkmayacaktır" diyebilmek, çağımızda her politikacmm harcı olmasa gerek... • KİTAP SAYI 1083 C U M H U R İ Y E T