Katalog

CMYB C M Y B SAYFA CUMHURİYET 3 OCAK 2010 PAZAR 10 DIŞ HABERLER dishab@cumhuriyet.com.tr “Tahran’da muhalifler ile polis arasında çıkan çatışmalar İran’da tehlikelere gebe yeni bir dönemin başlangıcına işaret ediyor. Şu saatten itibaren her şey olası. Yıllar önce İran’ı terk etmek zorunda kalan Şah’ın dönemindeki gibi devrimci bir çıkış da mümkün.” Geçen günlerde Tahran sokaklarõnda demokrasi talep eden muhaliflerle polis arasõnda meydana gelen çatõşmalarõ, yaşamõnõ sürdürdüğü Londra’da yorumlayan Pakistan asõllõ tarihçi Tarık Ali, 28 Aralõk 2009 tarihli İtalyan La Repubblica gazetesinde yayõmlanan söyleşisinde İran başkentinde meydanlardaki muhalif gösterileri değerlendirdi. Tarõk Ali, “Barış yanlısı bir gösteri adına meydanlara çıkan kişilerin üzerine ateş açmak rejim adına mantıksız bir provokasyondan başka bir şey değil” görüşünü dile getirdi. - Öngördüğünüz gibi büyük bir tehlike söz konusu mu? TARIK ALİ - Elbette. İran’da dini okullara devam eden öğrenciler kendi içlerinde hiç bugünkü kadar bölünmemişti. ABD, İran’a yönelik yeni yaptõrõmlar ile gündeme otururken İran bir kez daha mercek altõnda. Şiilerin dini bayramõ olan Aşure Günü’nün kutlandõğõ şu günlerde şiddete başvurmak yasak aslõnda. Bu senaryoda sivillerin üzerine ateş açmak, bugüne kadar İran’daki rejime karşõ mücadele edenlerin yanõnda yer almayanlarõn da onlara katõlmasõna etki yapacak. Sözün kõsasõ patlamaya hazõr bir bomba üretildi. - Hangi noktada patlayıcı? - Artõk her şey olasõ. Önümüzdeki saatler İran’õn hangi yöne doğru gittiğini gösterecek. Şii geleneğinde bir kişi öldüğü zaman 40 gün yas tutulur. Bugün yaşamõnõ yitirenlerin cenazesi kaldõrõlõrken binlerce gösterici meydanlara çõkõyor. Polisin ateş açmasõ devrim muhafizlarõnõn kontrolden çõktõklarõna işaret ediyor. Kan dökülmeye devam edecek olursa 1970’lerin sonunda Şah’õn tahttan indirilmesine benzer bir duruma tanõklõk edebiliriz. -Ne tür benzer noktalar görüyorsunuz? - Bence en tedirgin edici nokta muhaliflerin ölüme meydan okumaktan çekinmemesi. 1978 ve 1979’da da aynen böyle oldu. Eğer sivil halk, silahlarõn kaşõsõnda durmaz da yola devam ederse bu kitlesel gösteriye toplumun farklõ katmanlarõndan yeni destekler gelir. Öncelikle bugüne kadar kõyõda kalmayõ tercih eden orta sõnõftan. Ardõndan da ordu. Ordu şu aşamada rejim yanlõlarõyla reformcular arasõnda salõnõp duruyor. Nasõl bir tepki vereceğini göreceğiz. Asker, otuz yõl önceki gibi göstericilerin üzerine ateş edilmesine karşõ çõkabilir. 1970’lerin sonunda böyle oldu. Bunun sonucu Şah kaçmõştõ ve devrimciler yönetimi ele geçirmişti. -Ayetullah Muntazeri’nin ölümünün İran sokaklarında yaşananlar üzerinde ne tür bir ağırlığı var? - Öncelikle Humeyni döneminden bu yana muhalefetin temel bir figürüydü. Sözü geçen biriydi. Kendisi ile aynõ görüşte olmayanlarõn dahi güvenini kazanõyordu. Batı yanılıyor - Obama’nın başkanı olduğu ABD bu senaryoda hangi tarafta? - ABD Başkanõ Obama gerçek anlamda bir görüşmenin önünü açmadan İran’õ hedef alan birçok yaptõrõm dikte etmeye devam ediyor. Bence biraz kullandõğõ dili yumuşattõ ama Bush’un izlediği siyaseti uyguluyor. Bir kez daha bu yaptõrõmlar etkisiz kalacak. Çünkü geçmişte olduğu gibi İran görmezden gelecek. Çin ve Rusya, İran’la önemli anlaşmalara gitti. Ekonomik yönden İran’dan beslenmeye devam edecekler. Batõ’nõn umudu şu anki rejimin kendiliğinden çözülüp gitmesi, yerine gelecek yeni hükümetle görüşmelere başlamak. - Batı haklı mı? - Batõ yanõlõyor. Çünkü İran’da yönetime gelecek olan hiçbir hükümet ABD’nin sunduğu yaptõrõmlar çerçevesinde görüşmez. Ama daha ağõr basan bir başka sorun var: İran’da önümüzdeki saatlerde ne olacağõ... İran’õn iç sorunu şu anki rejimin budalalõğõ ve güçsüzlüğü içinde birçok sürpriz barõndõrabilir. İran’da, tartõşmalõ haziran seçimlerinin ardõndan sular durulmak bilmiyor. Nükleer silah peşinde olmakla suçlanan Tahran, yeniden sokaklara dökülen muhaliflere karşõ şiddete başvurur, ABD de İran’a karşõ yeni yaptõrõmlarõ gündemine alõrken “İran nereye gidiyor?” sorusu daha sõk telaffuz edilmeye başlandõ. Kõz kardeşi rejim tarafõndan tutuklanan Nobel Barõş Ödülü sahibi Şirin Ebadi, Pakistan asõllõ tarihçi Tarõk Ali, ABD’li İran uzmanõ Mehrzad Borujerdi, İtalyan gazetelerine yaptõklarõ açõklamalarda hem bu soruya hem de İran’õn nükleer programõnõn nereye varacağõ sorusuna yanõt aradõlar. (İtalyan basınından derleyen: ASLI KAYABAL) İkinci Irak yaratma girişiminin faturası yoksullara çıkar 2003 yõlõnda Nobel Barõş Ödülü’nün sahibi olan İranlõ avukat Şirin Ebadi’nin Tahran’da doktorluk yapan kõz kardeşi Nusin Ebadi, 28 Aralõk gecesi evinde gözaltõna alõnarak cezaevine götürüldü. Şirin Ebadi “Rahesabz” adlõ site aracõlõğõyla duyurduğu haberde kõz kardeşi Nusin Ebadi’nin niçin tutuklandõğõ ve nerede tutulduğu hakkõnda bilgisi olmadõğõnõ iletti. Şirin Ebadi, geçtiğimiz kasõm ayõnda “Benim İranım” adlõ kitabõnõn tanõtõmõ için Roma’ya geldi. Bir hukukçu gözüyle ve kişisel deneyimleri õşõğõnda kaleme aldõğõ bu otobioyografik yapõtta Ebadi, Kuran’õn özgürlük, barõş ve insan haklarõna saygõ gibi kavramlara karşõtlõk içermemesine rağmen, Humeyni’nin kişisel hak ve özgürlüklerin önünü kestiğini ve bu süreçten en çok İranlõ kadõnlarõn zararlõ çõktõğõnõ belirtti. İtalya’da Sperling&Kupfer Yayõnevi’nden çõkan kitabõnda Ebadi, tüm güçlüklere karşõn Doğu ile Batõ arasõnda iletişim kurulabileceğine inandõğõna dikkat çekerek, hapse girmesine, ölümle tehdit edilmesine karşõn insan haklarõ ve özgürlükler adõna verdiği mücadeleyi hiç terk etmediğini de okurlarõyla paylaştõ. -Tahran’da öğrenciler sürekli meydanlarda İran rejimine karşı gösteri yapıyor. İran’da diyaloğa hazır bir sivil toplum var mı? ŞİRİN EBADİ - İran halkõ diyalogdan yana. Nobel ödülüne değer görülen başka kadõnlarla birlikte merkezi Ottawa’da bulunan “Women Nobel Initiative - (Kadın Nobel Girişimi)”ne hayat verdik. Geçen mayõs ayõnda İran ve ABD’den beş sivil toplum kuruluşunun temsilcileri Avusturya’da bir araya geldik. Üç gün boyunca İran ile ABD arasõnda nasõl bir iletişim kurulabileceği tartõşõldõ. Bir savaş patlak verdiğinde savaşõn faturasõnõ devlet başkanlarõnõn evlatlarõ değil halkõn evlatlarõ ödüyor ve fatura ne yazõk ki halka kesiliyor. Bu nedenle barõş ve savaş konusunda karar verecek olan da halk olmalõ, halklar konuşabilmeli. İran’da sansür var - Ahmedinejad’ın cumhurbaşkanı olmasının ardından İran’da genel durum daha mı iyiye ya da kötüye gitti? - İran’da sansür var ve gitgide de güç kazandõ. Birçok internet sitesine erişim engelleniyor. Sansür basõnõ da hedef aldõ, bazõ gazeteler kapanmak zorunda kaldõ, başka bazõlarõ da saldõrõlarõn hedefi oldu. Beni en çok şaşõrtan, bir gazete saldõrõya uğradõğõ zaman hiçbir zanlõnõn tutuklanmamasõ. - İran’da Ahmedinejad yönetimi sizin kurucusu olduğunuz İnsan Hakları Vakfı’nı da yasadışı ilan etti. - Evet bu vakfõ altõ yõl önce bazõ avukat meslektaşlarõmla birlikte kurduk. Vakõf, siyasi mahkûmlara ücretsiz hukuki hizmet veriyor. İran’da cezaevlerinde yatan mahkûmlarõn yüzde 70’ini siyasi tutuklular oluşturuyor. Bu kişilerin ailelerine destek oluyoruz. Her üç ayda bir vakõf yayõmladõğõ bir raporla basõna cezaevi koşullarõ konusunda önemli bilgiler aktarõyor. Vakfõn kayõtlõ olmadõğõ gerekçesiyle bizi yasalara aykõrõ faaliyette bulunmakla suçladõlar. Oysa bizim tüm belgelerimiz hazõrdõ, bizi kaydetmeyenler onlar. Faaliyette bulunmamõza engel olan yazõlõ bir belge de iletilmedi. Biz yolunuza devam ediyoruz, gerçekte yasaya aykõrõ davranan İran yönetimi. - İran atom bombasına sahip olana kadar nükleer faaliyetlere devam etmekten yana mı? - İran hükümetinin temsilcisi değilim ve kapalõ kapõlar ardõnda neler konuşulduğunu bilmiyorum. Dünyada hiçbir devletin atom bombasõ bulundurmamasõ gerektiği inancõndayõm. Pakistan, Amerika ve İsrail’in sahibi olduklarõ bombalarõ derhal imha etmeleri gerekir. Pekin-Moskova yaptırımların önünü keser - İran’ı hedef alan bir saldırının sonuçları ne olabilir? - İran’a yönelik askeri bir müdahalenin tüm bölge açõşõndan ağõr sonuçlarõ olur. Yakõndoğu’da ikinci bir Irak yaratmak pek mantõklõ görünmüyor. ABD’nin öne sürdüğü ekonomik yaptõrõmlar İran’õ yõkmaz, çünkü İran hayatta kalabilmeyi başarabilecek düzeyde petrole sahip. Ayrõca olasõ bir ABD müdahalesi karşõsõnda Çin ve Rusya’nõn yaptõrõmlarõn önünü kesmek üzere harekete geçeceklerini sanõyorum. Bu yönde bir askeri müdahalenin faturasõnõn yoksullara kesileceğini düşünüyorum. Yoksul kesim daha da yoksullaşõr. Bence tek çözüm yolu iletişim kurabilmek. - Kadın hakları konusunda ne tür adamlar atıldı İran’da? - Bir ülkede yasalarõn o ülkenin sosyal dokusu ile uyumlu olmasõ gerekir. İran’da üniversiteye devam eden öğrencilerin yüzde 65’ini kadõnlar oluşturuyor. Ahmedinejad İran’da radikal dinci bir kanadõn temsilcisi olsa da yardõmcõsõ bir kadõn. Yine de yürürlükte olan yasalarõn bütünüyle ayrõmcõ yasalar olduğu söylenebilir. İran’da bir kadõnõn yaşamõ bir erkeğin yaşamõnõn yarõsõna eşdeğer. İran’da erkekler halen en az dört kadõnla evlenme hakkõna sahip. Ancak son yõllarda yasal açõdan önemli bir adõm atan feminist bir hareketin de doğduğunu hatõrlatmak isterim. Tüm ayrõmcõ yasalarõn ortadan kaldõrõlmasõ için imza topladõk. Gözden õrak kasabalara kadar giderek 1 milyon imza toplamayõ hedefliyoruz. “İran’ın ne yöne gittiğini zaman gösterecek” diyen Tarık Ali, özellikle muhalefetin artık ölüme meydan okumaktan çekinmemesini dikkat çekici buluyor. İRANLI AVUKAT VE NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜ SAHİBİ EBADİ: Obama dilini yumuşatsa da Bush siyasetinin takipçisi PAKİSTAN ASILLI İNGİLİZ YAZAR VE TARİHÇİ TARIK ALİ: ABD Syracuse Üniversitesi’nde Yakõndoğu Araştõrmalarõ Merkezi’nin yöneticisi ve İran uzmanõ Mehrzad Borujerdi, 29 Aralõk 2009 tarihli İtalyan La Stampa gazetesinin yer verdiği söyleşide, İran rejimi içinde kopan iktidar kavgasõnõ şöyle değerlendirdi. - Muhaliflerin üzerine ateş açılması emrini veren kim? MEHRZAD BORUJERDİ - İran’da yönetim bütünüyle dini lider Ali Hamaney’in elinde. Hamaney, Devrim Muhafõzlarõ Pasdaranlar aracõlõğõyla ipleri elinde tutuyor. Pasdaranlar, güvenlik güçlerini yöneten generaller ve subaylar. Muhaliflere karşõ karşõya gelerek ateş açõyorlar. İslam Cumhuriyeti’ni artõk orduya güvenmeyen Pasdaran komutanlarõ yönetiyor. - İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ne tür bir rol üstleniyor? - Çok küçük bir rolü var. Bir tek İslam Cumhuriyeti Anayasasõ ile iktidarõn uygulamalarõna başkanlõk ediyor. Sõnõrlõ bir güce sahip. Hamaney’e sadõk bir lider. - İran ordusu süregelen krizde ne tür bir pozisyona sahip? - Devrim Muhafõzlarõ 18 yaşõnõ dolduran askerlerden meydana gelen orduya güvenmiyor. İdeolojik yönden güvenilir görmüyor orduyu. Ordu bir anlamda İran toplumunun aynasõ, ordunun içinde her renkten insan var. Muhaliflerin protestosuna destek verenler de var elbette. - Hamaney ile Pasdaran arasında güçlü bir bağ var mı? - Irak lideri Saddam Hüseyin ile Cumhuriyet Muhafõzlarõ arasõndaki ilişkiyi çok iyi hatõrlõyorum. Şah da benzer yapõda kendisine sadõk ve ideolojik yönden homojen birliklere sahipti. Suudi Arabistan monarşisindeki birlikler de benzer bir yapõda. Yakõndoğu’daki yönetimlerde Pasdaran gibi birlikler iktidarda bulunanlar açõsõndan bir tür denge sağlõyor. Öte yandan, son zamanlarda Devrim Muhafõzlarõ’nõn kendi içinde gitgide bölündüğünü de hatõrlatmakta yarar var. - Kimi kastediyorsunuz? Şu an meclis başkanõ gibi bazõ eski Pasdaran komutanlarõ Devrim Muhafõzlarõ’nõn artõk tek vücut olmadõğõnõ dikkate alarak muhaliflere destek verdiler. İran Şahõ’nõn son dönemini çağrõştõrõyor. İran İslam Cumhuriyeti’nin sonunu hazõrlayan dönemin başlangõcõna işaret eden bir ortam. - Ufukta bir şiddet tehlikesi var mı? - Her şey tüm olan biteni askeri senaryolar ve stratejik tasarõlar çerçevesinde görmeye eğilimli Pasdaran komutanlarõnõn yapacaklarõ tercihlere bağlõ. Güç kullanarak meydanlardaki protestolarõ baskõlamak gibi bir karar alacak olurlarsa yanlõş adõm atmõş olurlar. Çünkü İran’da tüm yetişkin erkekler askerlik hizmetini yerine getirdiğinden savaşmak için eğitilmiştir ve ateşli silahlarõ kullanmayõ bilir. Olasõ bir çarpõşma ortamõ bir kan gölüne dönüştürebilir. Tahran’dan gelen görüntülere dikkatle bakõlacak olursa muhalif göstericilerin polisi etkili biçimde tartakladõğõnõ görürsünüz. Bu nedenle son dönemde nefesimi tutup beklemekteyim. ‘İran’õ artõk orduya güvenmeyen Pasdaran komutanlarõ yönetiyor’ ABD Syracuse Üniversitesi Yakındoğu Araştırmaları Merkezi yöneticisi Borujerdi Ebadi:İran’da bir kadı- nın yaşamı bir erkeğin- kinin yarısına eşdeğer. Ali: Ordu şu aşamada re- jim yanlılarıyla reformcular arasında salınıp duruyor.