Katalog

SAYFA CUMHURİYET 4EKİM1996CUMA OLAYIAR VE GORUŞLER Başkanlık mı, Yarı-Başkanlık mı? PENCERE Prof. Dr. İ B R A H İ M Ö. KABOGLU Marmam L'nnersıtesı Hııkıık Fakı'dltes Bu varsavım doğru mu' kuşkusuz havır' Bunalımın nedenleri dahaçokçoğulcu siva- sal sisteminaksamasmda aranmalı Rejıının asken mudahalelerle kesılmesi. partılenn parçalanmis olmaM v e seçım sıstemı uzenıı- de sureklı oynanmasi. on yıllardır vurutu- len sağcılaştırma çabalarının da sonucu ola- rak sıvasal donuşunıun ıkı karşıt sıvasal akım arasında değıl, sadece sağ partıler ıçe- nsınde gerçekleşmesi nedenıvle fıkır ve programlar \enne kışısel çekışmeler ve bır tur -aile içi" hesaplaşmaların belırlev ıcı ha- le gelmesi partılenn demokratık olmavan yapıları deslet bıçımının aşın merkezıyet- çı ozellığı Bu bağlamda tartışıiması gere- ken. demokratık devlet ve toplum sorunu- dur Bununla bırlıkte çok yonlu vekarma- şık sorunlan EA çerçevesındehukumet sıs- temıne ındırgeyen kımı çevreler. "başkan- lık ve yan-başkanlık rejimleri"nı pek çekı- cı bulıırlar Özenilen modeller 1 s~6Vla K.jıun-ı Esasi Osman- lıda Mecls-i Umumi">ı kura- rak padışaıın ka> ıtsız vetkılen- nm ciengeenme;,ı vonunde ılk adımı ata- 1909'değişikhğı MecSı-- orunde »orumlu huku- met ongorerek > îsam. v e \ urutmev ı a> ırır. padı>ıhınvetkıİieımı snırlavarakparlamen- terrejımmprototıpınıkurar Cumhurıvet e gotaren W21 \na\av.M TBMMHukume- ti nı 1924 AnavuvM neclishukumeti-par- lamenter rejim karmasın\ ongorur 1961 Anavasas ise. klasik uçlu Erkler Avnlığı (E A) ver(,e\eMri'de parlamenter yonetimın oğelennı bırie^tırır \ urutme TB\1M onunde sorumlu. ane<$\ onu sinırlı bır tesıh >etkiMiie lahıp. cumhjrba:>kanı ıCBl par- lamentoca seçılnyor \e onursal vetkılerle ka\ıtlınınışbulunuvOT Kısaca tanhsel ge- lişım tek kişi iMidanndan uzaklaşma ve pdriamentoculıjğun ytrleşmesi yonundeol- du. Ukemızde p^ lamenter \onetım. 1982 Anavasasıhazırlıkçahjinalan sıraMndasor- gulanmava ba^landı ^an-başkanlık\e baş- kanlıkvonundekjeğılımler. 1961 Anavasa- sı nınsondonemlennJesu vuzuneçıkmış- tı Bunlarkabııl «omıedıy^e de 1982 Ana- y asaM parlamenter rtjimin sınıriannı zor- İayacakolçudev urutııevı veCB"nıgııçlen- dırdı Doksanlı vılların ıtıncı varısında venı- den gundeme çıkarılan \e ^on aylarda isı- tılma\a çah^ılar» E-\ cerçevesınde "huku- met sistemi aravışlarTnda vonetımde ka- rarlılık sağlama ereğı uırgulanırken siva- sal istıkrarsızlığnı -Turkı\e'nınozgul tanh- sel gehşımı sonııcu kjrulan- parlamento- culuktan kavnaklandıs:ı one surulmektedır "Başkanlık rejimi": \ urutme gucunu. halkın seçtığı başkanm kışılığı ıle ozde^leş- tıren ABD sıyasal reıımınde vurutme va- sama onunde sorumlu tutulamaz. buna kar- şılık başkan da Kongre'vı feshedeınez Her ıkı erk. :>eeım donemı sonuna degın gorev- lennı surdurdugunden "sert erkler avnlı- ğı"olarak adlandırılan başkanlık rejımının ısle>ısındekıguçlukler tederahapı \e erk- ler a\nlığının oluşum bıçımı gıbı kendıne ozgu dengelerle aşılabılmektedır Gerçek- ten ABD dı^ında başkanlık reıımının tek kıı>ının otorıterıznıım anlatan başkancı re- jime ka>ma olgusu geneidır Tıırkıve nın tarıhse! mırabi \e >apılanma bıçımı bu tur bır ka\ma>a oldukça eKen^lı ~^an-başkanlık rejimi" Parlamentenz- mın temel ozellıkkrım ^urduren. ancak CB nı halkın »eçmeMvle başkanlık huku- metının temel oğesinı almı? bulunan kanna model de oteden ben gundeme getırılır Onemlı \etkılere iahıpCB nın halk taratın- dan seçılmesını 1962 deongoren Fransa'da- kı u\ gularha gundeme getırmı^olmakla bır- lıkte daha once bırçok A\rupa de\letınde (Alman \\eımar Anaja^aM. Fınlandışa. \\ustur\a. İrlanda \e lzlanda) karma mo- dele ıastlanır Portekız ıse Fransa'dan esin- lendı \'arı-başkanlık rejımlen. anavasa dı- ^ı etmenler sonucu bırbırınden avn u.vgula- malar ortava çıkarı\or A\ usturva. irlanda \e Izlarıda'da parlamenter rejıme vakın. Fransa"da zaman zaman ba^kancı olarak nı- telenen bır u>gulama. Fınlandı\a"da ı>e u\umlubırı>le>ı>sozkonusu Portekız ço- zumu.anavasa\ıdeğıi}tırerekCB'nınvetkı- lennı azaltmada buldu Ana>asal \apılardakı benzerlıklere kar- ^ın uygulamada jan-baskanlık reıımını Fransa temsıl eder Ktıkrarlı bır yonetım mı'Hemevet hemha\ır' Bırka>ıtla CB nı seçen çoğunlukla parlamentodakı çoğunlu- ğun seçmenı a\nı ı>e Aşnsma durumunda yanıt. "Ha\ır!" olmaktadır Fransa'da bu durum. 1986-88 \e 1993-95 \ıllarında(so>- şahst CB \le sağcı hukumetler arahinda» en genlımlı bıçımde vaşandı Fransa. modelın \a>a>abılırlığını kendı kosullanndazorka- nıtladı Ancak sağcı CB Chirac donemın- de sosvalıstlenn \asama çoğunluğunu elde etmelen durumunda "cohabitation" soru- nunun. a^ılması guç çatısmalar \aratma ola- sılığı dusuk degıldır Demokratikleşme surecinde: Sos\alist sorırası donemde Batı tıpı inavasalan be- nımseven Orta \e Doğu A\rupa dev letlerı- mn buşuk bır kı^mı CB nın par!amenuxa seçılmesını ongorur Arnavutluk Cek Cumhun\etı Macanstan lavva CB'nıngeneloylaseçıldığıulkesa- \ısı da az değıl Bulganstan Hınatıstan. Vlakedonva Roman\a Polonva Ancak hepsinde parlamentonun öne çıkan konu- mu> la CB">e \e hükumeteolçulu jetkiler ta- nınnıası.genel bıreğılımdır Kaldıkı.CB nı belırleme tarzı, sahıp olduğu vetkı alanı uze- nnde belırkyıcı degıl. parlamentoca seçılen kımı CB ları. genel o\ la seçılen CB nınkın- den daha genı^ vetkılere sahıp (Rus\a Fe- derasyonu avrık durum olu^turur) Sosyalı^t oncesı denevımlennı goz ardı etmeyen adı geçen devletlerın >apılanma- lannda. çift mttlisli \asama organlan, ana- vasa nıahkemeleri ve adem-i merkezivetçi- İik gıbı başkaca ortak eğılımler daha belır- gın Anayasa mahkemelerının \etkılerı esınlendıklerı A\ rupa modelındekınden kı- mı zaman daha ılerde Çoğu de\let. ınsan haklarınıetkılıkorumakamacı\labağımsız ıdan otonteler veya vargı baöımsızlıgı ıçın Yargıçlar \ uksek kuruiu olmturmu!>. onemlı bır kismı parlamentonun ıkıncı mechsinde yerel topluluklann temsılını Mğ- lamıs. kımılerı, ulusal azınlıkların haklan- nı guvenceleyen hukumler ongormuşler- dır" ... Tartışılması gereken: ABD başkanlık re|imı. uzennde en çok vazılan ama uygu- lama olanağı en Mnırlı olan bır model \a- rı-başkanlık ıse, tanhsel. kulturel \e kışısel etmenler sonucu her ulkede farklı tarzlarda ı^iedığınden olası bunalımlardaparlamen- ter hükumete va da başkanlık modelındekı ba^kana kayış sonucu. ortak rejim bk;imini >aratamamıştır. Benzer ana\asal şapılara karşın tarklı uvgulamalar. ^eçım Mstemı \a da C B'nın partılı olup olmaması \ b başka- ca etmenlerden kavnaklanabılır Ku^kuşok kı CB'na\erilenw.seçmeniulusalolçekte iki\c bolduğunden seçmenler içcrisind»? ça- iLşmalar \aratmakta \e CB'nı sivasallaştır- maktadır. 1876'dan 1980"lere parlamenter repmın a^amaaşamaoluşumunatanıkolunanulke- mızde guçluyurutme 1960 \e ~!Q'b \illa- rınozlemıdır 1982 Anayasası.CBkişilığın- de "guçlendirilmiş >uriitme \e devlet >apt- sı"karşiiinda "/aMİİarılmış\asama" ongor- mektedır Gunumuzde parlamentonun ıçın- de bulunduğuolumsuz durum sorgulanma- lı ancak sorunun ka> nağı parlamenter re- jim olmadığından. bundan vazgeçmek ço- zum getiremez. Turkıye'de, erkler arasiıhikılerde\e>et- kı paylaşımında gereklı duzeltımlerelbette yapılmalı. ancak yuzyıllıkbıre\nmı tersı- ne çevırmek toplumumuzdakı çatışnıacı eğilimlere i\ me kazandınr, seçmenler ve si- > a;>al gruplar arasındakı çatı^ma\ ı dennle^- tırır Kısaca. sonu belırsız bunalımlara \ol açabılır «ıderek tek adam diktatöriuğune kavma rjskinı bıle yaratabılır Sonuç Aslında çozum. ıktıdan tek elde \e tek kurumda \ oğunlaştırmaktan değıI onu > ay - mak ve paylaşmaktan geçer Parlamentoyu dışlamak değıl onu ışler kılmak \e guçlen- dırmek daraltmak değıl genışletmek hatta vaygınlaşurmak gerekır \asama\a gıden vollandemokratıkleştırmek ıçın. bır vandan partılen ve seçımlerı demokratıkleştırmek. ote yandan merkezın bır kisim yetkılennı verel meclıslere aktararak adem-ı merkezı- leşmek gerckıvor Turkı>e'de tartışılması gereken, ınsanla- rın ozgurluk ve banş ıçınde gelışmelen bağ- lamındademokratikde\let\e toplum olma- lıdır. Yoksa. erkler ayrılığına gore sı>asal rejim arav ışlan, gundemm saptınlmasından ote bır anlam taşımaz )uzaı ımız Melih Cevdet Anday \ dhk ız- nınıkullandıgınJan \azılaıınubıı \weaıa \eimiitu 70 Yıl Sonra... A taturk, kıyafettekı devrım hedefını toplıına mal etme amacıyla yaptığı yurt gezılerı sırasinda dın adamları- tıın kıhğı. tartkat konusu. dının kut- sal kavramlanymışgıbı soylenenge- reksiz ve anlamsiz sozler, olulerden medet uııınıa uzerınJe de durmuştur 30 Ağustos I925"tekastamonu'da TurkOcağfndakonuşan Ata- turk "Öluleri yardıma cağırmak uv gar bir ulus için y u/ karasıdır." "Bugun mevcut tarikatların gayesi ken- dilerine bağlı olanlaru duny a v aşamı ile manev i (tin- Suç ise, Ben de Vanm! sel) yaşamda mutluluğa kav uşturmaktan başka ne olabilir? Bugıin ilmin. fennin. tum kapsamıv la uy gar- lığın saçtığı ışıkonunde filan ya da falan şey in yol go$- termesivk' maddi ve manev i mutluluk arayacak ka- dar ilkel insanların Turkiy e uy gar topluluğunda var- lığını kesinlikle kabul etmiyorum." ~Ey millet. iyi bi- liniz ki Türkiye Cumhuriyeti şey hler. dervişler, mu- ritter, mensuplar ulkesi olama/. En doğru. en gerçek tarikat LygarlıkTarikatı'dır. L vgarlığın emir ve is- tekleriniyapmakinsanolnıakivin veterlidir" demı^- tır Yıne 31 08 1925te Çankın'da. Iskılıp'ten gelen 1 996-1997 adlı > ılının açılı* torenınde. TBB Başkanı Savın Eralp Özgen ve \argıtay Başkanı Savın Mufit Lt- ku'nıın. çağdaşhukukdev letınden \ta- turk ılke ve ınkılaplarından laık Turkı- veC umhurıyetrnden. hukukun ustunlu- ğı'ınden yana açıklamalan ve teokratik şefiat de\- letı ozlemcılerıne karşi tavır koymalan. bazılannı pek tedırgın ettı Bazıları suçluluktelaşı ıçınde sııçustuvakalan- mişlık telaşı ıçınde sağa sola saldırnıaya ba^ladı Hatta. basına yapılan açıklamalarda. Sa> ın Eralp Ozgen cezalandırılmakla tehdıt edıldı Şu btlıt\melı kı Sayın Ozgen \ e Sa> ın Utku'nun bır heyetle goruşen Gazı bu konuşmasında da şun- ları soylemıştı ~Tekkeler kesinlikle kapatılmalıdır. Hiçbirimiz tekkelerin yol gostermesine muhtaç değiliz. Biz, uy- «artıktan, bilimden, fenden guç altvoruz ve ona göre vuruvoruz. Başka bir şev tanımayız. Doğru yoldan şaşmışlann amacı, halku çılgın ve aptal vapmakttr. Oy sa ki halkınıız. aptal ve çılgın ülmamava karar ver- nıiştir. Bunlar basit hallcr gibi gorunür, fakat önemi vardır. Bi/ dunya aik-si içinde uyganz. Her bakım- dan uygariığın gereklerini uygulayacağız." \e sonuç- ta3O 11 1925'tetekkeler zavıvelerlkuçuktekkeler). açıklamaları. bu ulkede yaşayan onlarca mılyonun duygu ve duşuncelerıdır Onları cezalandırmava kımsenın gucu vetmeye- cektır Çunku. onları cezalandırmak ıçın onlarla aynı duygu ve duşuncelerı paylaşan mılyonları da ceza- landııtnanız gerekecektır turbelerkapatıldı, şeyhlık murıtlık y asaklandı Bun- lar 70 v ıl once ıdı, ya bugun' Gorunuşte eskı tekke. zavıyeleryok Ancak bazı gazeteler televızvonlar tekke olmuş Ya turbeler, veterlı beslenemeyen. ış bulamayan. sosval guvenceden yoksun. çaresız in- sanların umut barınağı olmuş bınlerce turbe Yıne o> avcılığı ıçın tum polıtıkacılann arkasından ko^- tuklan modern tarikat şeyhlen Ne acıdır kı 70 yıl sonra bu noktaya getınldı ulkemız Işte 70 yıl son- ra gelınen nokta (') YusufGezgör Sayın Ozgen ve Utku'nun açıklamalarının altı- na aynen ımzamı atıyor \e mucadelelennde yanla- nnda olduğumu saygı ıle duyuruyorum Lokman Gündoğdu Eğitimci, Kamu V öneticisi, İşletme tzmanı Son Pişmanlık Fayda Verir mi? Şah Rıza Pehlevi tahtta ıken Iran'ın anayasal duzenı nasıldı9 Anayasadan bırkaç made: Madde 1 - Iran'ın resmı dını Islam dınıdır Madde 2 - Meclısıh çıkardığı yasaların Islam dı- nıne aykırı olup olmadığını ulema (dın bılgıniert) saptar Madde 11 - Şerıatın yasak ettıklerı dışında, bı- lım, sanat ve edebıyatın oğrenılmesı ve ogretıl- mesı serbesttır. Şah'ın Iranı dın devletıydı, anayasal çerçeveyi şerıat çekıyordu Mollaya yetmedı bu devlet. Daha sıyah bır yaşam bıçımı ıstıyordu Humeyr ni, şerıatçılığın daha koyusunu amaçlıyordu. Muradına erdı • Afganıstan'da devrılen Başbakan Hikmetyar koyu bır şerıatçı değıl mıydı? Laık devlet ıster mıydı^ Hayır Taleban, şerıatçılığın dıbını bulmak ıçın çırpınıp duruyor, ama, bulamaz ; Hırıstıyanlık da Ortaçağ'da yobazlığın kuyusıj- na ındıkçe ınmış, ama. karanlığın dıbını bufama- mıştır; gunahın, yasağın. bağnazlığın sonu yok- tur. Pekı, Refahçı, Turkıye de ne ıstıyor'? Dıncı partının yolu bır kez açıldı mı, ne ıstedıcjı onemlı değıl1 Ardından daha koyusu devreye gı- recek, gerıye yarışın yoluna cehennemın taşları doşenecektır • Gerçekte bu yolun taşlarını merkez sağ partıldS" geçmış yıllarda kendı ellerıyle doşedıler " Refan, o taşların ustunde yurudu • iran'da ılerıcı guçler, aydınlar, sol partıler Şah'a karşı mollalarla ışbırlığı yaptılar lyı nıyetlen vardl; ozgurluklere kavuşmak ıstıyorlar dıncılerle bırlık- te demokratık bır duzen kurmayı tasarlıyorlardı Tumu pışman oldu kendı ellerıyle kendı kuyuî- larını kazmışlardı, şımdı dovunuyorlar '. Ama ış ışten geçtı Bugun Turkıye'de yukselen şerıatçı akımların avukatlığını yaparak 'ılımlı Islam' adı altında dın- cılerle ışbırlığı yapanlar, kendılerını de halkı da at- datıyorlar > Bu yola gınldı mı sonu gelmez "S/yasa/ Islam" dedıklerı kavramın, çoğu ayd^ nımız, ne anlama geldıgını bılmıyor Şerıat islam hukukudur Şerıat. yalnız devletı duzenlemekle kalmaz, kf1 şının yaşamını en ınce ayrıntısına değın saptar; ıbadet'\e yetınmez aıle mıras, tıcaret borçlar gıbı 'muamelat'la, ceza ve usul hukukunda(uku- bat) her şeyı kurallara bağlar, yukumluluklerı sa1 yıp doker 'Sıyasal Islam' denılen kavramda 'şenat'ı dış- lamak olanağı var mıdır'? Sıyasette bır kez dıncılık yoluna gınldı mı, durul- ması olanaksızdır Hareket hahndesınız. Nerede olduğunuzu, ne yaptığınızı kımse bılmıyor. Olsun... Gerektığınde sıze ulaşacak bınsı var: 0 532 Turkcell. Bulunduğunuz yerden dıledığınız yerı arayabılır, fınans dunyasının son durumunu oğrenebılır, mesa)lar gonderebılırsınız. Telesekreter servısınden yararlanabılır, hatta çok yakında faks da çekebılırsınız. Nasılsa Turkcell 24 saat çalışıyor, cep telefonunuz meşgul ya da kapalı bak olsa ıletışımınızj kesıntısız surduruyor. TÜRK TELEKOM TURKCELL 0532 Kesintisiz iletişim kaynağı