Catalog

Melek KIRMACI TUSAM Avrupa Araştırmaları Masası kirmaci@tusam.net AB şemsiyesi altında, eski iki Yugoslav cumhuriyetinin tartışması… C S TRATEJİ 19 yeterli. İki ülke arasında deniz sınırı Yugoslavya’nın iki kurucu cumhuriyeti oldukları günlerde somutlaştırılmadığından bağımsızlık sürecinin ardından deniz sınırlarının belirsizliği meselesi siyasi bir boyut kazandı ve farklı talepler dillendirmeye başlandı. Balıkçılık bölgesi meselesi de kaçınılmaz olarak bu sorunun doğal bir parçası haline dönüştü. 1 Ocak 2008’de Hırvatistan’ın Adriyatik Denizinde "Koruma altında Ekolojik ve Balıkçılık Bölgesi" uygulamasını başlatması ile Slovenya ile Hırvatistan arasındaki ezeli sorun yeniden gündeme geldi: Münhasır ekonomik bölge ve deniz sınırlarının belirlenmesi. Sorunu önemli kılan konunun Slovenya ve Hırvatistan arasındaki diplomatik ilişkilerin gerilmesine neden olan ikili bir sorun olmaktan çıkıp Hırvatistan ile AB arasında bir sorun haline gelmesi oldu. Temelinde hukuki bir anlaşmazlık yatan sorunu çözmek için 4 Haziran 2004 tarihinde gerçekleştirilen toplantıda varılan sonucu Hırvatistan, "üzerinde anlaşmaya varılan bir protokol" olarak nitelendiriyor. Öte yandan Slovenya varılan sonucu "anlaşma" olarak tanımlıyor ve Hırvatistan’ı Haziran 2004 Liderler Zirvesi’nde ve Hırvatistan için Müzakere Çerçeve Belgesi’nde atıfta bulunulan "anlaşma"nın ilkelerine uymayarak AB’nin ruhuna aykırı hareket etmekle suçluyor. Bu sorunu Türkiye açısından izlenmeye değer kılansa Slovenya’nın dönem başkanı; Hırvatistan’ın ise aday ülke olması. Hırvat ve Slovenlerin kıyı sorunu nedeniyle ödüllendirilmişti. Ekolojik ve Balıkçılık Koruma Bölgesi’nin Deniz Hukuku Sözleşmesi ya da Hırvat Denizcilik Kanunu’nda münhasır ekonomik bölge uygulaması konusunda kıyı devlete tanınan hak ve yetkilerin tümünü amaçlamadığı da göz önünde bulundurulacak olursa bu konuda yaşanan tartışmaların siyasileştirildiğini söylemek mümkün. İtalya için Hırvatistan’ın balıkçılık bölgesini AB üyelerini de kapsayacak şekilde genişletmesi kararı siyasi bir sonuç yaratmak yerine oldukça büyük bir ekonomik kazancın yani yılda yaklaşık 300 milyon avronunHırvat gemilerinin elde ettiği kazancın on katı kaybedilmesi anlamına geliyor. Ancak Adriyatik’te avlanılacak balık kotalarının belirlenmesinde ayrıcalık tanınması durumunda İtalya’nın Hırvatistan ile anlaşmaya sıcak baktığı biliniyor. Ne var ki Prodi hükümetinin güvenoyu kaybetmesi ile hükümetin düşmesinin ardından ülkede Mart ayında yapılması istenen erken seçimler düşünülecek olursa erken dönemde uzlaşmanın sağlanması mümkün görünmüyor. Slovenya için ise Hırvatistan’ın kararı "ulusal onur" meselesi haline dönüşmüş durumda. Sloven ve Hırvat gazetelerinin yorumlarına göre hem Hırvatistan hem de Slovenya için geri dönülemez yola girilmiş olunduğundan bugün için sorunun çözülmesi pek kolay görünmüyor. Zira Hırvatlar bölgenin egemen bir devlet olarak buna hakları olduğunu söylerken Slovenler Hırvatistan’ın asıl amacının Slovenya’yı "topraksız" bırakmak olduğunu ileri sürüyor. Balıkçılık bölgesinin Slovenya için neden "sıcak patates" haline dönüştüğü sorusuna verilecek cevap için iki ülkenin geçmişine bakmak AB HEDEFİ TEHLİKEDE Mİ? Hırvatistan ile Slovenya’nın Yugoslavya’dan devraldıkları kıyı sorununa İtalya ve AB taraf olmuş durumda. AB’nin, üye ve üye adayı arasındaki soruna bakış açısı nedeniyle konu önem taşıyor. MEB VE BALIKÇILIK Münhasır ekonomik bölge (MEB) kavramı kimi devletlerin tek taraflı olarak uygulamaya koydukları 200 millik "miras denizi" tartışmalı kavramı ile yerleşmeye başlayan balıkçılık bölgesi kavramının etkisi ile ortaya çıkmış bir kavramdır.(1) Balıkçılık bölgesi alanının belirlenmesi ve bu alanda kıyı devletine tanınacak yetkiler konusunda epeyce tartışma yaşanmış ancak Cenevre Deniz Hukuku Konferansları’nda sonuca varılamadığından devletler tek taraflı uygulamlar ile değişik genişlikte ve nitelikte balıkçılık bölgeleri ilan etme yoluna gitmişlerdir. Kıyı devletini belirlenen alandan ekonomik yarar sağlayan tek devlet kılma esasına dayanan münhasır ekonomik bölge uygulaması, denize kıyısı olmayan bölge ya da coğrafya bakımından elverişsiz devletlerin varlığı durumunda kıyı devletini belirlenen alanda yalnızca canlı doğal kaynaklardan yararlanma hakkı ile sınırlandırıyor. Bu durumda ise bölge devletlerinin anlaşma yoluyla ya da anlaşma dışı yöntemlerle ancak uluslararası hukuka ve hakça ilkelere uygun olarak bölgenin sınırlandırılması konusunda sonuca varmak zorundalar. Hırvatistan, Yugoslavya’nın verasetinde Cenevre Deniz Hukuku Konferansı’na katıldığından BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne taraf olan eski Yugoslav cumhuriyetlerinden biri. Hırvat Denizcilik Kanunu’na göre devlet MEB uygulamasına sahip.(2) Ancak MEB ile ilgili olarak kıyı devletin hak ve yükümlülükleri ancak kıyı devlet uygulamaya geçtiğini ilan ettikten sonra yürürlüğe girebiliyor. Hırvatistan’ın durumu alışılagelenden biraz farklı... Parlamento, 3 Ekim 2003’te, Koruma altında Ekolojik ve Balıkçılık Bölgesi İlanı Hakkında Karar’ı oyladı. Karara göre söz konusu bölgenin bir yıl sonra yürürlüğe girmesi koşuluyla kabul etti. İtalya ve Slovenya’nın yoğun itirazları nedeniyle Hırvatistan, 3 Haziran 2004’te alınan üçlü karar ile Avrupa Toplulukları ve Hırvatistan arasında Balıkçılık Ortaklık Anlaşması imzalanana kadar balıkçılık bölgesi uygulanması kararını askıya almak durumunda kalmıştı. Karşılığında 14 Haziran’da gerçekleştirilen Liderler Zirvesi’nde Hırvatistan’ın AB ile üyelik müzakerelerine başlamasına karar verilmiş böylelikle Hırvatistan balıkçılık bölgesi konusunda verdiği taviz Hırvatistan Başbakanı Ivo Sanader, 1 Ocak 2008’de uygulamaya konan balıkçılık bölgesinden geri adım atmayacağını üstelik müzakerelerin durdurulması gibi en kötü senaryonun bile mümkün olduğunu bilerek bu kararı aldıklarını söylüyor. Balıkçılık, çevre, yargı ve temel haklar, dış, güvenlik ve savunma politikası, adalet, özgürlük ve güvenlik politikası başlıklarının askıya alınması gündemde. Slovenya Başbakanı Janez Jansa böylesi bir durumun gerçekleşmesinin mümkün olduğunu çünkü Hırvatistan’ın aday ülke olarak yükümlülüklerini yerine getirmediğini söylüyor. Ne var ki AB üyeliğinin gecikmesi durumunda 850 milyon avronun kaybedileceği hesaplarına karşın Hırvatistan kararından vazgeçmeyecek görünüyor. Çünkü müzakerelerin mevcut durumda bu yılın sonuna kadar tamamlanması zaten pek de mümkün değil. Brüksel’e gelince AB’nin Hırvatistan’ı defalarca uyardığını bu nedenle Hırvatistan müzakere sürecini gerçekten hızlandırmak istiyorsa balıkçılık bölgesi uygulamasından vazgeçmek zorunda olduğunu belirtiyor. Sanader, Slovenya Dışişleri Bakanı Dimitrij Rupel’i Hırvatistan’ı ülkesi ile olan diplomatik ilişkileri son birkaç aydır zora soktuğunu söylemekle çizmeyi aştığını söylerken Rupel Hırvatistan’ı dönem başkanlığını başarıyla tamamlamak isteyen Slovenya’yı çaresiz bırakmaya çalışmakla itham ediyor. Öyle ya da böyle her iki ülkenin de çıkarları açısından oldukça kötü bir durum yaşanıyor. Batı Balkanlara model gösterilen Hırvatistan ile müzakerelerin birkaç başlıkta askıya alınması ihtimali Hırvatistan kadar AB’ye de zarar verecektir. Bunu Hırvatistan çok iyi biliyor. Öte yandan Slovenya dönem başkanı olmasının ülkesinin meşru çıkarlarını savunmayacak anlamına gelmediğini söyleyerek Hırvatistan’ı açıkça uyarıyor. İki ülke arasında yaşanan sorunu farklı kılan sorunun niteliği değil. Onu farklı yapan AB’nin bu defa kayıtsız bir gözlemci değil sorunun taraflarından biri haline gelmesi ve soruna taraf ülkelerden birinin AB’nin sınıf başkanı diğerinin ise sınıfa girmeye hak kazanmak için çabalayan örnek olarak gösterilmeye alışmış bir öğrenci olması. Dipnotlar: 1 Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk Dersleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003, s.379–384. 2 Miljenko Petrak, "Should Croatia Declare an Exclusive Economic Zone", Pravnik, 40, 2 (83), 2006, http://hrcak.srce.hr/index.php?lang=en&show=clanak&idcla nakjezik=20250