Katalog

Cumhuriyet Strateji 1 Eylül 2008 / 218 C S TRATEJİ 21 USS Dallas Sahil Güvenlik Gemisi İstanbul Boğazı’ndan geçiyor Hukuki olarak ABD’nin uzun zamandır Karadeniz konusunda diretmesi zaten biliniyor ve bu girişimler Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni ilgilendirdiği için sözleşmenin değiştirilmesi isteği olarak kabul edilmektedir. Bunun dışında ABD savaş gemilerinin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne uygun ve insani yardım taşıma amaçlı geçmesi Rusya’nın Montrö ile ilgili tutumunun değişmesine neden olabilir. Bu bağlamda Rusya bölgesel güvenlik ve istikrar adı altında Montrö’nün tekrar gözden geçirilmesini talep edebilir. Mayıs 1918’de Gürcistan’ın Seymi terk etmesiyle üç devlet arasındaki "zoraki" işbirliği çatışmaya dönüşmüştür. Günümüzde de bazı gelişmeler bu tür bir platformun işlerliğine ilişkin şüpheleri artırmaktadır. Bunun üç ana nedeni var. 1. Platforma üyeliği söz konusu olan devletlerin arasındaki toprak sorunları. RusyaGürcistan arasındaki Abhazya ve Güney Osetya sorunu ve Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgal etmesi. 2. Rusya faktörü. Rusya bu bölgedeki etkinliğini ikinci bir güçle paylaşmak istememektedir. Son savaşın nedeni de aslına bakılırsa pek dile getirilmese de budur. Rusya’nın Türkiye’nin teklifini kabul etmesi bu bölgede yeniden kazandığı etkinliğini Türkiye ile paylaşması anlamına gelir. 3. Azerbaycan ve Gürcistan böyle bir platformun işlerliğini istemeyecektir. Çünkü bağımsızlıklarından günümüze kadar bu iki devlet Rusya’yı bölgenin dışında tutmaya çalışmıştır. Dolayısıyla Zakafkasya Seymi’nde olduğu gibi Kafkasya Güvenlik ve İşbirliği Platformu üyesi olacak devletler arasında da çok büyük sorunların olduğunu görmekteyiz. Seym dışında günümüzde bile eski SSCB ülkeleri arasında kurulan bu tür yapılanmaların işlerliğini yitirmiştir. Bölge ülkelerinin Rusya ile birlikte içinde olduğu diğer örgütler BDT, Orta Asya Birliği, ve benzerleri de işlememektedir. bazı Alman ve İtalyan savaş gemilerinin ticari gemiyimiş gibi Karadeniz’e geçmesine izin verdiğini öne süren SSCB Baş Katibi Josef Stalin, sözleşmenin tekrar gözden geçirilmesini istedi ancak ABD ile İngiltere’nin de desteğini alan Türkiye sözleşmenin gözden geçirilemeyeceği üzerinde ısrar edince, Stalin bu talebinden vazgeçmiştir. Bir diğer değişiklik işaretleri ise ABD’den, Irak Savaşı sırasında gündeme gelmişti. NATO’nun doğuya genişlemesi ve Karadeniz’in enerji koridoru olma özelliği nedeniyle stratejik bir önem kazanması ABD’nin bu denizde askeri gemi bulundurma isteğini uyandırmıştır. Fakat bu defasında da Rusya ve Türkiye işbirliği yaparak ABD’nin Karadeniz’e askeri gemi bulundurma talebine karşı çıkmıştır. ABD’nin Gürcistan’a "yardım" gerekçesiyle toplam 140 bin tonluk iki askeri hastane gemisi gönderme planı Türkiye tarafından Montrö’ye uygun olmaması nedeniyle önce kabul edilmedi. Bunun üzerine planını değiştiren ABD çok daha küçük tonajlı savaş gemileriyle boğazları geçmek için plan yaptı. 21 Ağustos’ta İspanyol "Almirante Juan de Borbon" ve Alman "FGS Lübeck" gemileri Romanya ve Bulgaristan limanlarını ziyaret etmek için boğazları geçti. Rusya tarafı NATO gemilerinin geçmesini dikkatle takip ederek Ukrayna’daki üslerinden kalkan Rus Karadeniz filosu gemileri ayrılıkçı Abhazya’nın Karadeniz sınırlarında dolaşan filodaki gemi sayısını artırdı. 25 Ağustos 2008’de ABD’nin, Gürcistan’a insani yardım göndermek için Türkiye’yle anlaştığı 9 bin tonajlık USS McFaul adlı destroyer ile 3 bin 250 tonajlık US Costguard Cutter Dallas adlı sahil güvenlik gemisi ile "Mcfaul" adlı destroyer Boğazlar’dan geçti. Bu geçişler Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne uygun oldu fakat bu gelişmenin hukuki ve siyasi sonuçları tartışmaya açıldı. Her şeyden önce gemilerin geçişi için başvurunun Montrö Sözleşmesi’nin öngördüğü gibi 15 gün önceden yapılıp yapılmadığı şüphe doğurmaktadır. İkinci bu gemilerin 21 gün içerisinde Karadeniz’i terk edip etmeyeceği konusunda da netlik bulunmamaktadır Hukuki olarak ABD’nin uzun zamandır Karadeniz konusunda diretmesi zaten biliniyor ve bu girişimler Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni ilgilendirdiği için sözleşmenin değiştirilmesi isteği olarak kabul edilmektedir. Bunun dışında ABD savaş gemilerinin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne uygun ve insani yardım taşıma amaçlı geçmesi Rusya’nın Montrö ile ilgili tutumunun değişmesine neden olabilir. Bu bağlamda Rusya bölgesel güvenlik ve istikrar adı altında Montrö’nün tekrar gözden geçirilmesini talep edebilir. Gürcistan’ın müttefiki ABD’nin savaş gemilerinin boğazları geçerek Gürcistan’a insani yardım götürmesi insani ve hukuki boyutunun dışında da önemli bir anlam ifade etmekteydi. ABD’nin savaş gemilerinin boğazları geçerek Gürcistan’a gitmesi Rusya’ya karşı Gürcistan’a verilen siyasi bir destektir. ABD Rusya’ya karşı Türkiye ve Montrö sözleşmesini kullanarak bir mesaj verdi. Türkiye Rusya’ya karşı verilen mesaj için aracı durumuna düştü. ABD Savunma Bakanlığı Gürcistan'a insani yardım faaliyetleri konusunda Rusya'ya bilgi verdiklerini açıklamasına rağmen Rusya bu gelişmeyi kaygı verici buldu. Medvedev’in Abhazya ve Güney Osetya ayrılıkçı bölgelerinin bağımsızlıklarını tanıması Rusya’nın dış politikada tekrar güce başvurduğunun göstergesidir. Rusya’nın bu tutumu bölgesel sorunların barışçıl yolla çözümüne büyük bir darbedir. Uluslararası gerginliğin daha da artmasına neden olacak bu gelişme bölgesel çıkarlarıyla Rusya’ya enerji bağımlılığı arasında sıkışıp kalan Türkiye’nin de dengeyi korumasını zorlaştırabilir. Rusya Federasyonu’nun ayrılıkçılığın yayılmasına neden olacak bu kararı Türkiye’nin, ABD ve Avrupa ile ortak davranmaya itebilir. Krizin derinleşmesi durumunda Rusya Türkiye’ye "ya Rusya ya ABD" mesajını verebilir. MONTRÖ’NÜN DEĞİŞTİRİLMESİ GÜNDEME GELEBİLİR Bu savaşta Türkiye’nin sıkışıklığını gösteren diğer bir gelişme ise Karadeniz’de yaşandı. Montrö Antlaşması Karadeniz’in girişinde ve İstanbul boğazlarında Türkiye’nin egemenliğini belgeleyen bir anlaşmadır. 1936 yılında imzalanan Montrö Antlaşması imzalandığı günden bu yana Rusya ve ABD tarafından değiştirilmek istenmektedir. 1946 yılında, Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı sırasında