Katalog

Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası [email protected] Enerjide işbirliği arayışı… C S TRATEJİ 11 HazarBaltık Denizi enerji hattının bir parçası olacağını vurguladı. Azerbaycan tarafı OdessaBrodi’ye sadece Ukrayna’nın ihtiyacını karşılayacak bir boru hattı olarak değil Hazar petrolünü Baltık Denizi’ne kadar taşıyacak ve Batıya çıkış için alternatif bir güzergah olarak bakmaktadır. Azerbaycan OdessaBrodi üzerinden bölge ülkelerinin enerji pazarına girmeyi planlıyor. Azerbaycan BTC’nin gerçekleşmesiyle başlayan başarılı enerji stratejisini son yıllarda da devam ettirmektedir. Kazakistan’la 2005 yılında Kazakistan’ın BTC’ye katılması için anlaşma imzalayan Azerbaycan, Türkmenistan’la sorunlarını çözerek TransHazar’a doğru ilerlemektedir. Diğer yandan Avrupa’ya çıkış için alternatif güzergahlara destek vererek enerji piyasasında hareket alanını genişletmekte hem de Rusya’ya alternatif güzergah olabilmektedir. Azerbaycan’ın bu çalışmaları AB ve ABD’den de ciddi destek almaktadır. Ukrayna sadece OdessaBrodi’nin gerçekleşmesiyle yetinmek istemiyor, BaltıkKaradenizHazar Denizi Enerji Koridoru’nda önemli rol üstlenmek istiyor. Bu nedenle zengin enerji kaynaklarının yanı sıra Orta Asya enerji kaynaklarına yakınlığı gibi önemli jeopolitik konuma sahip olan Azerbaycan’la daha yakın enerji işbirliğine gitmektedir. Ukrayna Azerbaycan’la enerji ilişkilerini geliştirirken üç hedefe ulaşmak istemektedir. Birincisi, Azerbaycan petrol şirketiyle ortak çalışmalar yürüterek hem kendi petrol rafinerinin işlerliğini sağlamak hem de o bölgenin işlenmiş petrol piyasasına girmek. İkincisi, OdessaBrodi hattının amacına uygun kullanılmasını sağlamak için hem Azerbaycan’ın hem de Orta Asya enerji kaynaklarından yararlanmak. Üçüncüsü de OdessaBrodi’nin çalışmasını sağlayarak hem kendisinin hem de bölge devletlerinin enerji anlamında Rusya’ya bağımlılığına son vererek Rusya’nın siyasi baskılarını kırmak. 20 06 Krakov ve 2007 Vilnüs Enerji Zirvelerinin devamı olarak 2223 Mayıs 2008’de Ukrayna’nın başkenti Kiev’de yeni bir enerji zirvesi yapıldı. Zirveye 7 ülkenin (Ukrayna, Gürcistan, Baltık ülkeleri, Polonya ve Azerbaycan) cumhurbaşkanları katılırken Kazakistan, Slovakya, ABD, Avusturya, Yunanistan, Danimarka, İtalya, Almanya, Norveç, Türkiye, Çek Cumhuriyeti ve BM’den resmi temsilciler katıldı. Basına kapalı yapılan zirvenin sonunda taraflar arasında üç bildiri imzalandı. Küresel Enerji Güvenliği Prensipleri Kiev Bildirisi, BaltıkKaradenizHazar Denizi enerjitransiti bildirisi ve Avrasya Enerji Koridoru Bildirisi Asya ile Avrupa arasında Rusya’ya alternatif enerji hatları oluşturulmasını hedefliyordu. Hem zirvede hem de zirve öncesi 21 Mayıs’ta Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yuşenko ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev arasında yapılan ikili görüşmede Hazar Havzası petrolünü Rusya’yı bypass ederek Batıya taşıyacak OdessaBrodiGdansk hattının geleceğiyle ilgili görüşmeler yapıldı. 2001 yılında yapımı tamamlanan OdessaBrodi hattı daha sonra petrol bulamayınca Rusya şirketlerince BrodiOdessi güzergahında yani ters yönde Sibirya petrolleri taşımıştı. Yuşenko iktidara geldiği günden itibaren amacına uygun çalışabilmesi için, boru hattıyla ilgili ciddi çalışmalar yürütmektedir. Hattın amacına uygun çalışabilmesi için mali ve siyasi destek eksikliğinden, petrol yokluğuna kadar bir çok sorunu bulunmaktaydı. BTC’nin çalışmaya başlamasıyla Azerbaycan’ın alternatif boru hatları arayışına gitmesi ve AB’nin yaşamış olduğu enerji kriziyle birlikte Rusya’ya alternatif boru hatlarına yönelmesiyle birlikte OdessaBrodi’nin amacına uygun çalışması daha da bir önem kazanmaya başladı. OdessaBrodi hattı için AB ve ABD’den tam siyasi destek alan Ukrayna, petrol sorununu ortadan kaldırmak için Azerbaycan ve Kazakistan’dan destek için 2004 yılında her iki ülkeye resmi çağrıda bulundu. KievBakü dayanışması Moskova’nın etki alanı dışına çıkmak isteyen ülkelerin Rusya’ya alternatif enerji kaynağı arayışları sürüyor. Rus kaynaklarını devre dışı bırakan hatlar Ukrayna, Polonya ve Gürcistan gibi ülkelerin her zaman gündeminde bulunuyor. Azerbaycan’ın desteğine karşın Kazakistan’ın aynı yaklaşımı göstermemesi projeyi zora sokuyor. destek verdiğini gösteriyordu. Fakat bu anlaşmanın sözlü mü yazılı mı olduğu açıklanmadı. Azerbaycan OdessaBrodi hattına Gürcistan’ın Karadeniz kıyısında bulunan ve 16 Mayıs’ta açılışı gerçekleştirilen Kulevi terminali ve 1997’den günümüze Azerbaycan petrolünü Karadeniz kıyısına çıkaran BaküSupsa Boru Hattı aracılığıyla destek verecektir. BaküSupsa Petrol Boru Hattı Anlaşması’nda Ukrayna’nın da imzası var ve 1999’da hattın açılışında dönemin Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuçma da bulunuyordu. 8 milyon ton kapasitesi olan bu hat genişletilerek 15 milyon tona kadar çıkarılabilir. Bu boru hattıyla Gürcistan’ın karadeniz kıyısına kadar taşınacak Azerbaycan petrolünün, oradan tankerlerle Odessa Limanı’na oradan da boru hattına pompalanması planlanıyor. 16 Mayıs’ta açılışı gerçekleştirilen Kulevi petrol terminalinin yapımına 2000 yılında başlanmış fakat 2002 yılında maddi kaynak yetersizliğinden yapımı durmuştu. Daha sonra 2007 yılında Azerbaycan petrol şirketi SOCAR terminali satın almıştır. Terminal 100 bin tonluk tanker alabilme kapasitesindedir. İlk aşamada yıllık 10 milyon ham petrol ve petrol ürünleri bulundurma kapasitesinde olan terminal daha sonra bu kapasitesini 1520 milyona kadar yükseltebilecektir. Kiev zirvesinden sonra açıklama yapan İlham Aliyev bu petrol terminalinin OdessaBrodi hattı için bir ön adım olduğunu bütünlükte ise KAZAKİSTAN’IN DESTEĞİ ŞÜPHELİ Şimdilik OdessaBrodi için Azerbaycan’ın desteği kesinleşmiş olsa da Kazakistan’ın boru hattına destek vereceğine şüpheyle bakılıyor. Kazakistan’ın Rusya’yı bypass eden Batı güzergahlı boru hatlarına mesafeli davranması ve Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in Kiev ve daha önceki zirvelere katılmaması bu şüpheleri derinleştirmektedir. Kazakistan petrol şirketi KazMunayGaz’ın Batumi’de petrol terminali satın alması ise Astana’nın günün birinde OdessaBrodi’ye destek vereceği umudunun devamına neden olmaktadır. Yıllık 15 milyon ton kapasiteli bu terminalden tankerler aracılığıyla OdessaBrodi’ye petrol taşınması imkanı bulunmaktadır. Fakat Rusya’nın baskıları karşısında Nazarbayev’in ikna edilmesi zor görünmektedir. Kiev zirvesinin ilk gününde yani 22 Mayıs’ta Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanı Dmitri Medvedev ilk yurtdışı ziyaretini Kazakistan’a yapıyordu ve Nazarbayev’le konuşulan konular arasında Mayıs 2007’de ön anlaşması imzalanan Hazar Boru Hattı’nın gerçekleşmesi de bulunuyordu. Bu hattın gerçekleşmesi Rusya’yı bypass eden TransHazar petrol hattına bir darbe olarak değerlendiriliyor. Bu durumda Kazakistan’ın Rusya’yı bypass eden boru hatlarıyla OdessaBrodi’ye destek vermesi zor görünüyor. Kazakistan Rusya üzerinden de OdessaBrodi’ye destek verebilir. Rusya’nın OdessaBrodi’ye karşı çıkması nedeniyle böyle bir desteğinde söz konusu olması mümkün değildir. AZERBAYCAN’DAN TAM DESTEK Ukrayna’nın Rusya yanlısı eski başbakanı Viktor Yanukoviç bile Rusya’yı bypass edecek OdessaBrodi için 2006 tarihinde Bakü’ye ziyarette bulunmuştu. Krakov zirvesinde projeye tam destek vermeyen Azerbaycan, Vilnüs zirvesinde anlaşmayı imzalayarak boru hattına açık desteğini verdi. Krakov Enerji Zirvesi’ndeki liderler zirvesinden sonra Azerbaycan toplu halde... Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Natik Aliyev güzergah ülkelerinde rafineri alabilmeleri halinde projeye destek vereceklerini açıkladı. Kiev zirvesinin sonunda Yuşenko, yıllık 470.000 ton Hazar petrolünün OdessaBrodi’ye akıtılması ve Ukrayna’nın Batısı’ndaki Nadvirnyansk ve Drogobichski rafinerilerinde yıllık 5 milyon ton Hazar petrolünün rafine edilmesi için anlaşmaya vardıklarını açıkladı. Bu anlaşma Azerbaycan’ın Ukrayna’dan istediğini almasının karşılığında boru hattına